Chamaiły – tatarskie silvae rerum

• Authors: Radziszewska Iwona

Title variants

EN

Chamails – Tatar silvae rerum

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Chamaił jest jednym z rodzajów piśmiennictwa religijnego muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nazywa się go modlitewnikiem, co odnosi się do podstawowej treści oraz funkcji, jaką pełni. Zawartość księgi bywa jednak różnorodna i wykracza poza standardowe modlitwy codzienne oraz okolicznościowe. Artykuł koncentruje się na treści dodatkowej, okołomodlitewnej zawartej w omawianym typie księgi, czyli m.in. na mowach okolicznościowych, fragmentach utworów literackich, notatkach osobistych oraz zaklęciach i wróżbach obecnych na kartach tatarskich manuskryptów. Treść ta analizowana jest w odniesieniu do szerszej tradycji piśmienniczej, mianowicie do zaliczanych do form paraliterackich sylw szlacheckich (silvae rerum).

EN

Chamail is the name for religious, literary Muslim manuscripts, popular among the Muslims in the Grand Duchy of Lithuania. Its basic task and function is to serve as a prayer book, though it may contain all kinds of other texts besides the religious ones, or written for specific purposes. The present article is concerned with this additional, quasi prayer functions of chamails, such as speeches and addresses, fragments of literature, personal notes, spells and prophecies. It examines it in reference to the wider quasi literary tradition, the so-called silvae rerum (nobility’s home chronicles).

Keywords

PL

Chamiał; islam; rękopisy; silva rerum; Tatarzy Wielkiego Księstwa Litewskiego

EN

Islam; Tatars of the Grand Duchy of Lithuania; manuscripts; chamail; silva rerum

• Publisher: Verbinum / Wydawnictwo Księży Werbistów
• Journal: Nurt SVD
• Year: 2017
• Issue: 2
• Pages: 92-110

Dates

published

2017-12-31

Contributors

author

Radziszewska Iwona

References

• A. Drozd i in., Piśmiennictwo i muhiry Tatarów polsko-litewskich, Warszawa 2000, s. 13; P. Suter, Alfurkan tatarski. Der litauisch-tatarische Koran-Tefsir, Köln-Wien 2004
• A. Drozd, Z badań nad staropolskimi zapożyczeniami w literaturze Tatarów, [w:] Orient w kulturze polskiej, Warszawa 2000
• A. Kożinowa, M. Tarełko, Realizacja funkcji magicznej w tekście jednego chamaiła, „Etnolingwistyka”, t. 13, 2001
• A. Muchliński, Zdanie sprawy o Tatarach litewskich, przez jednego z tych Tatarów złożone sułtanowi Sulejmanowi w 1558 r., „Teka Wileńska”, nr 5, 1858
• B. Walczak, Staropolska poezja okolicznościowa, „Lingua ac Communitas”, t. 24, 2014
• Cz. Łapicz, Glosy, komentarze, objaśnienia etc., czyli o pozakoranicznych dopiskach w rękopiśmiennych tefsirach muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] T. Bairašauskaite i in. (red.), Orientas Lietuvos Didžosios Kunigajkštijos visuomenės tradicijoje: Totoriai Ir Karaimai, Vilnius 2008
• Cz. Łapicz, Kitab Tatarów litewsko-polskich. Paleografia. Grafia. Język, Toruń 1986
• Dzieła Ignacego Krasickiego. Nowe i zupełne wydanie, t. 3, Wrocław 1824
• G.B. Guarini, Pastor Fido, albo Konterfekt Wierny Miłości z Włoskiego języka przetłumaczony, Toruń 1694
• H. Morsztyn, Światowa rozkosz z ochmistrzem swoim i ze dwunastą swych służebnych panien, t. 1, Warszawa 1995
• I. Radziszewska, Elementy obyczajowości Wielkiego Księstwa Litewskiego na przykładzie oracji weselnych w tatarskim rękopiśmiennictwie, [w:] S. Temčinas i in. (red.), Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės kalbos, kultūros ir raštijos tradicijos, Vilnius 2009 A. Drozd, Wpływy chrześcijańskie na literaturę Tatarów w dawnej Rzeczpospolitej. Między antagonizmem a symbiozą, „Pamiętnik Literacki”, z. 3, 1997
• I. Radziszewska, Praktyki magiczne w chamaiłach Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego (na podstawie tzw. Fału Sulejmana), [w:] J. Kulwicka-Kamińska, Cz. Łapicz (red.), Tatarzy Wielkiego Księstwa Litewskiego w historii, języku i kulturze, Toruń 2013
• I. Radziszewska, Tatarzy-muzułmanie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kultura i religia na podstawie tatarskich manuskryptów religijnych, „Zeszyty Łużyckie”, nr 45, 2011
• J. Bielawski (red.), Mały słownik kultury świata arabskiego, Warszawa 1971
• J. Danecki, Kultura islamu. Słownik, Warszawa 1997
• J. Krzyżanowski, Mądrej głowie dość dwie słowie: pięć centuryj przysłów polskich i diabelski tuzin z hakiem, t. 1, Od Abrahama do kleryka, Warszawa 1975
• J. Partyka, Rękopisy dworu szlacheckiego doby staropolskiej, Warszawa 1995
• J. Partyka, Szlachecka silva rerum jako źródło do badań etnograficznych, „Etnografia Polska”, t. 32, z. 2, 1988
• K. Estreicher, Bibliografia polska XIX stulecia, cz. 3: Stulecie XV-XVIII w układzie abecadłowym, t. 17, Kraków 1899
• K. Mroczek, Epitalamium staropolskie, „Pamiętnik Literacki”, t. 77, z. 1, 1986
• M. Konopacki, Elementy folkloru Tatarów na pograniczu polsko-białorusko-litewskim, „Literatura Ludowa”, nr 1, 1963
• M. Zachara, Sylwy – dokument szlacheckiej kultury umysłowej w XVII w., [w:] H. Dziechcińska (red.), Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku, Wrocław 1980
• O jej stosowaniu [w:] I. Słomak, Poetyckie i prozatorskie „sylwy” – wobec tradycji retorycznej, „Śląskie Studia Polonistyczne”, t. 2, nr 4, 2013
• R. Krzywy, Silvae i sylwy – glosa historycznoliteracka do pewnego nieporozumienia, „Pamiętnik Literacki”, t. 104, z. 3, 2013
• R. Loth (red.), Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski: przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. 2, Warszawa 2001
• S. Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa 1889-1894
• S. Kryczyński, Tatarzy litewscy: próba monografii historyczno-etnograficznej, „Rocznik Tatarski”, t. 3, Warszawa 1938
• S. Skwarczyńska, Kariera literacka form rodzajowych bloku silva, [w:] S. Skwarczyńska, Wokół teatru i literatury (studia i szkice), Warszawa 1970
• S. Stachowski, Glosariusz turecko-polski, Kraków 2005
• Z. Gloger, Encyklopedja staropolska ilustrowana, t. 4, Warszawa 1903
• А.К. Антонович, Белорусские тексты, писанные арабским письмом, и их графико-opфографическая система, Вильнюс 1968
• Г. Mишкинене i in., Каталог арабскоалфавитных рукописей Литовских татар, Vilnius 2005

Identifiers

ISSN

1233-9717