Opieka nad zależnymi osobami starszymi w rodzinie: ryzyko i ambiwalencja

• Authors: Magdalena Rosochacka-Gmitrzak , Mariola Racław

Title variants

EN

Family Caregiving for Frail Older Adults: Risk and Ambivalence

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule analizujemy pojęcie opieki nieformalnej nad osobami starszymi jako dynamiczny proces o charakterze instrumentalnym (zmienne zestawy czynności, miejsc i powiązań interpersonalnych) i emocjonalnym. Wskazujemy, że współcześnie opieka nieformalna dla opiekuna staje się ryzykiem, którego nie antycypują w adekwatny sposób polityki społeczne w krajach naszego kontynentu. Dodatkowo, w państwach posttransformacyjnych poleganie na krewnych i wykorzystywanie sieci społecznych jest często jedyną dostępną i konieczną strategią radzenia sobie przez seniora z deprywacją potrzeb – w obliczu doznawanego ubóstwa i słabości instytucjonalnego wsparcia. Zmiany socjo-kulturowe i demograficzne wskazują jednak na wzrost znaczenia emocji i dyktowanych nimi wyborów w podejmowaniu trudu opieki nad osobami starszymi. Zmieniają się relacje międzypokoleniowe, które coraz częściej będą miały charakter ambiwalentny.

EN

The paper analyzes the term of informal caregiving for frail older adults as a dynamic process of both instrumental (unsettled activity sets, places and interpersonal connections) and emotional character. We depict informal caregiver’s “social” risk as inadequately anticipated by social policies in Europe. In post-transformational countries relying on kin and social networks is generally the solely accessible and necessary strategy to adapt by frail older adult in the face of needs’ deprivation – a consequence of poverty and weakness of institutional support. However, sociocultural and demographic changes denote an increase in the meaning of emotions and resulting choices when taking up the strain of caregiving for frail older adults. Moreover, dynamic intergenerational relations are about to be of more and more ambivalent nature.

Keywords

PL

starzenie się; relacje międzypokoleniowe; rodzina; opieka; ryzyko; ambiwalencja

EN

ageing; intergenerational relations; family; caregiving; risk; ambivalence

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2015
• Issue: 2(217)
• Pages: 23-47

Contributors

author

Magdalena Rosochacka-Gmitrzak

• Instytut Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Nowy Świat 69, 00-927 Warszawa

author

Mariola Racław

• Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Nowy Świat 69, 00-927 Warszawa

References

• Arksey, Hilary i Caroline Glendinning. 2010. Dobrobyt a sektor nieformalny. W: M. Powell (red.). Zrozumieć wielosektorową gospodarkę dobrobytu. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie, s. 131–153.
• Augustyn, Mieczysław, Piotr Błędowski, Krystyna Wyrwicka i in. 2010. Opieka długoterminowa w Polsce. Opis, diagnoza, rekomendacje. Warszawa: Klub Parlamen- tarny Platformy Obywatelskiej RP.
• Bauman, Zygmunt. 1995. Life in Fragments: Essays in Postmodern Morality. Oxford: Blackwell.
• Bauman, Zygmunt. 1997. Ponowoczesność jako źródło cierpień. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
• Beavers, W. Robert. 1992. Healthy, Midrange, and Severely Dysfunctional Families. W: F. Walsh (red.). Normal Family Processes. New York: Guilford Press.
• Belle, Deborah E. 1986. The Impact of Poverty on Social Networks. W: L. Lein i M. B. Sussman (red.). The Ties that Bind: Mens’ and Womens’ Social Networks. New York: Haworth Press.
• Berkner, Lutz K. 1972. Rural Family Organization in Europe: a Problem in Comparative History. „Peasant Studies Newsletter” 1: 146–156.
• Bowlby Sophia, Linda McKie, Susan Gregory i Isobel MacPherson. 2010. Interdependency and Care over the Lifecourse. Routledge: London and New York.
• Connidis, Ingrid Arnet. 2002. Sociological Ambivalence in Family Ties: A Critical Perspective. „Journal of Marriage and Family” 64 (3): 558–567.
• Connidis, Ingrid Arnet. 2010. Family Ties & Aging. Thousand Oaks: Pine Forge Press, as Imprint of SAGE Publications, Inc.
• Coser, Rose L. 1966. Role Distance, Sociological Ambivalence, and Transitional Status Systems. „The American Journal of Sociology” 72(2): 173–187.
• Danermark, Berth i Mats Ekstrom. 1990. Relocation and Health Effects on the Elderly: A Commented Research Review. „Journal of Sociology and Social Welfare” 25: 25–49.
• Daszyńska-Golińska, Zofia. 1927. Zagadnienia polityki populacyjnej. Warszawa: Nakładem Księgarni Ferdynanda Hoesicka.
• Davey, Adam i Emiko Takagi. 2013. Adulthood and Aging In Families. W: G. W. Peterson, K.R. Bush (red.). Handbook of Marriage and the Family. New York– London: Springer, s. 377–399.
• Dyczewski, Leon. 1975. Zmiany w spójności więzi międzypokoleniowej w rodzinie. W: J. Komorowska (red.). Przemiany rodziny polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy CRZZ, s. 312–344.
• Dyczewski, Leon. 1976. Więź pokoleń w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwo ODISS.
• Esping-Andersen, Gøsta. 2010. Społeczne podstawy gospodarki postindustrialnej. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP w Warszawie.
• Filipovič Hrast, Maša, Valentina Hlebec i Matic Kavčič. 2012. The Social Exclusion of the Elderly: A Mixed-Methods Study in Slovenia. „Sociologický časopis/Czech Sociological Review” 6, vol. 48: 1051–1074 (http://sreview.soc.cas.cz/uploads/a984f7ec71a6f71680049a19f8747af886d908b1_12-6-03Hrast15.indd.pdf; dostęp: 20.11.2014).
• Flandrin, Jean-Louis. 1998. Historia rodziny. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, Liga Republikańska.
• Freud, Sigmund. 1993. Totem i tabu. Przekład J. Prokopiuk i M. Poręba, opracowanie R. Reszka. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Giddens, Anthony. 2010. Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności . Warszawa: WN PWN.
• Giza-Poleszczuk, Anna. 2002. Rodzina i system społeczny. W: M. Marody (red.). Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku. Warszawa: Scholar, s. 272–301.
• Giza-Poleszczuk, Anna. 2005. Rodzina a system społeczny. Reprodukcja i kooperacja w perspektywie interdyscyplinarnej. Warszawa: WUW.
• Haber, Carole. 2006. Old Age through the Lens of Family History. W: R.H. Binstock i L.K. George (red.). Handbook of Ageing and the Social Sciences. New York: Academic Press, s. 59–75.
• Huxley, Aldous. 2010. Nowy wspaniały świat. Warszawa: Muza.
• Jarmuszko, Stanisław. 2010. O spójności społecznej w społeczeństwie ryzyka. W: L. K. Gilejko i B. Błaszczyk (red.). Spójność społeczna na poziomie lokalnym. Pułtusk: Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora, s. 95–129.
• Jones, Griffith Hartwell. 1903/2013. The Dawn of European Civilization (www.ForgottenBooks.org, dostęp 20.04.2014).
• Kawczyńska-Butrym, Zofia. 2008. Wyzwania rodziny: zdrowie, choroba, niepełnosprawność, starość. Lublin: Wydawnictwo Makmed.
• Klammer, Ute. 2005. Na drodze od „Modelu żywiciela” do „Modelu osoby zarobkującej”. O społecznym i socjalno-politycznym obcowaniu z pracą opiekuńczą w Europie. W: K. Kraus, T. Geisen i K. Piątek (red.). Państwo socjalne w Europie. Historia – Rozwój – Perspektywy. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 375–391.
• Kotlarska-Michalska, Anna. 1984. Więź rodzinna małżeństw w starszym wieku. W: Z. Tyszka (red.). Wybrane kategorie współczesnych rodzin polskich. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Kotlarska-Michalska, Anna. 1987. Czynniki wpływające na pozycję człowieka starego w rodzinie. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” zeszyt 1.
• Krajewski, Marek. 2012. Generacje rzeczy. „Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny” rok LXXIV, zeszyt 3. Poznań: Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 91–103.
• Krzyszkowski, Jerzy. 2011. Osoby starsze. W: R. Szarfenberg (red.). Krajowy Raport Badawczy. Pomoc i integracja społeczna wobec wybranych grup – diagnoza standaryzacji usług i modeli instytucji. Warszawa: WRZOS, s. 153–191.
• Krzywicki, Ludwik. 1926. Wstęp do historji ruchów społecznych: Wykłady w Wyższej Szkole Handlowej zebrane i wydane przez słuchaczy. Warszawa: Nakładem Sekcji Naukowej Bratniej Pomocy Studentów Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie.
• Krzyżowski, Łukasz. 2013. Polscy migranci i ich starzejący się rodzice. Transnarodowy system opieki międzygeneracyjnej. Warszawa: Scholar.
• Kwak, Anna. 2003a. Rodzina – jej znaczenie i rozwój. W: K. Bożkowa i A. Sito (red.). Opieka zdrowotna nad rodziną. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 17–36.
• Kwak, Anna. 2003b. Uniwersalność instytucji rodziny i kierunku jej przemian. „Roczniki Socjologii Rodziny” tom XIV. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s. 9–23.
• Laslett, Peter. 1972. Introduction: The History of the Family. W: P. Laslett i R. Wall (red.). Household and Family in Past Time. Cambridge: Cambridge University Press, s. 1–89.
• Lowenstein, Ariela i Jim Ogg (red.). 2003. OASIS. Old Age and Autonomy: The Role of Service Systems and Intergenerational Family Solidarity. Final Report. Haifa: Center for Research and Study of Aging, The University of Haifa, Israel.
• Lüscher, Kurt i Karl Pillemer. 1998. Intergenerational Ambivalence: A New Approach to Study of Parent-child Relations in Later Life. „Journal of Marriage and the Family” 60: 413–425.
• Lüscher, Kurt. 2011. Advancing the Field. Ambivalence: A “Sensitizing Construct” for the Study and Practice of Intergenerational Relationships. „Journal of Intergenerational Relationships” 9: 191–206.
• Merton, Robert K. i Elinor Barber. 1963. Sociological Ambivalence. W: E.A. Tiryakian (red.). Sociological Theory: Values and Sociocultural Change. New York: Free Press.
• Merton, Robert K. 1976. Sociological Ambivalence and Other Esseys. New York: The Free Press.
• Niezabitowski, Marek. 2009. Miejsce i przestrzeń w życiu ludzi starszych. Społeczne i wizualne aspekty środowiska zamieszkiwania. W: H. Jakubowska, A. Raciniewska i Ł. Rogowski (red.). Patrząc na starość. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, s.89–113.
• Perek-Białas, Jolanta i Andreas Hoff (red.). 2012. Developing The “Sociology of Age- ing”. To Tackle the Challenge of Ageing Societies in Central and Eastern Europe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Philips, Judith. 2009. Troska. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
• Phillips, Judith, Kristine Ajrouch i Sarah Hillcoat-Nalletamby. 2010. Key Concepts in Social Gerontology. Los Angeles – Washington DC: Sage.
• Piotrowski, Jerzy. 1973. Miejsce człowieka starego w rodzinie i społeczeństwie. Warszawa: PWN.
• Piotrowski, Jerzy. 1986. Stosunki rodzinne osób starszych. W: I. Borsowa, W. Pędich, J. Piotrowski, T. Różniatowski i S. Rudnicki (red.). Encyklopedia seniora. Warszawa: Wiedza Powszechna, s. 170–186.
• Racław, Mariola i Magdalena Rosochacka-Gmitrzak. 2014. The State, Family and Convoys – the Triad of (Non-obvious) Potentials in the Functioning of Frail Older Adults and their Carers. W: P. Dancak, M. Szyszka i A. Wąsiński, Ł.Tomczyk (red.). Instytucjonalne i pozainstytucjonalne formy wsparcia osób starszych / Inštitucionálne a mimo inštitucionálne formy podpory starších lidí. Bielsko-Biała-Bratysława: Wydawnictwo Wyższa Szkoła Humanitas.
• Racław, Mariola (red.). 2011. Publiczna troska, prywatna opieka. Społeczności lokalne wobec osób starszych. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
• Remr, Jiri. 2012. Typology of Family Care for Dependent Seniors. W: J. Perek-Białas i A. Hoff (red.). Developing The “Sociology of Ageing”. To Tackle the Challenge of Ageing Societies in Central and Eastern Europe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 201–217.
• Ritsatakis, Anna (red.). 2008. Demystifying the Myths of Ageing. Copenhagen: World Health Organization Europe.
• Rosochacka-Gmitrzak, Magdalena i Anna Chabiera. 2013. Słowo wstępne. Od konfliktu i ambiwalencji do dialogu – ku zrównoważonym i inteligentnym relacjom międzypokoleniowym. W: M. Rosochacka-Gmitrzak i A. Chabiera (red.). Dialog międzypokoleniowy. Między ideą a praktyką. Inspiracje. Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich 2013 nr 8. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, s. 5–10.
• Rosochacka-Gmitrzak, Magdalena i Mariola Racław. 2014. Caregiving for the Elderly Family Members as a Challenge for Men – The Hidden and Forgotten Carers in Ageing Europe. W: Sociology and Healthcare – SGEM Conference Proceedings Vol. II, Albena Bulgaria, s. 111–118.
• Rowles, Graham D. i Miriam Bernard. 2013. The Meaning and Significance of Place in Old Age. W: G.D. Rowles, M. Bernard (red.). Environmental Gerontology. Making Meaningful Places in Old Age. New York: Springer Publishing Company, s. 3–24
• Rymsza, Marek. 2008. Aktywna polityka społeczna w Polsce. Szanse i ograniczenia. W: A. Karwacki i H. Kaszyński. Polityka aktywizacji w Polsce. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 46–64.
• Silverstein, Merril i Vern L. Bengson. 1991. Do Close Parent-child Relations Reduce the Mortality Risk of Older Parents? „Journal of Health and Social Behavior” 32: 382–395.
• Simmel, Georg. 2005. Wierność i wdzięczność. W: G. Simmel. Socjologia. Warszawa: WN PWN, s. 283–295.
• Simmel, G. 2008. Wdzięczność. Próba ujęcia socjologicznego. W: G. Simmel. Pisma socjologiczne. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 214–222.
• Suitor, J. Jill, Jori Sechrist, Megan Gilligan, Karl Pillemer. 2012. Intergenerational Relations in Later-Life Families. W: R.A. Settersten Jr. i J.L. Angel (red.). Handbook of Sociology of Ageing. New York–London: Springer, s. 161–178.
• Szatur-Jaworska, Barbara. 2006. Społeczne skutki starzenia się ludności. W: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski i M. Dzięgielewska. Podstawy gerontologii społecznej. Warszawa: ASPRA-JR, s. 241–256.
• Szlendak, Tomasz. 2010. Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie. Warszawa: WN PWN
• Szukalski, Piotr. 2008. Rodzinne sieci wsparcia seniorów w starzejących się społeczeństwach – kilka refleksji. W: J. Grotowska-Leder (red.). Sieci wsparcia społecznego jako przejaw integracji i dezintegracji społecznej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 28–43.
• Szumlicz, Tadeusz. 2003. O systemie zabezpieczenia społecznego w kontekście postępu i regresu społecznego. W: B. Rysz-Kowalczyk i B. Szatur-Jaworska (red.). Wokół teorii polityki społecznej. Warszawa: Instytut Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, s. 279–289.
• Taket, Ann, Nena Foster i Kay Cook. 2009. Understanding Process of Social Exclusion: Silence, Silencing and Shame. W: A. Taket i in. (red.). Theorising Social Exclusion. London and New York: Routledge, s. 173–183.
• Tobiasz-Adamczyk, Beata. 2013. Wyzwania dla rodzin związane z opieką nad chorym lub starszym bliskim. W: K. Slany (red.). Zagadnienia małżeństwa i rodzin w perspektywie feministyczno-genderowej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 191–212.
• Trafiałek, Elżbieta. 2003. Polska starość w dobie przemian. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Tronto, Joan C. 1994. Moral Boundaries. A Political Argument for an Ethic of Care. London and New York: Routledge.
• Ungerson, Clare. 2008. Care as a commodity. W: B. Bytheway, V. Bacigalupo, J. Bornat, J. Johnson i S. Spurr (red.). Understanding Care, Welfare And Community. A Reader. London and New York: Routledge, s. 351–359.
• Więckowska, Barbara i Elżbieta Szwałkiewicz. 2011. Usługi społeczne w opiece długoterminowej. W: M. Grewiński i B. Więckowska (red.). Przeobrażenia sfery usług w systemie zabezpieczenia społecznego w Polsce. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, s. 118–157.
• Wiśniewska-Roszkowska, Kinga. 1989. Starość jako zadanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
• White, James M. i David M. Klein. 1996. Family Theories: an Introduction. Thousand OAKS. CA: Sage.
• Woodward, Kath. 2010. Feministyczna krytyka polityki społecznej. W: M. Lavelette i A. Pratt (red.). Polityka społeczna. Teorie, pojęcia, problemy. Warszawa: Difin, s. 97–124.
• Woźniak, Zbigniew. 2012. Solidarność międzypokoleniowa w starzejącym się świecie – perspektywy i zagrożenia. „Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny” rok LXXIV, zeszyt 3. Poznań: Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 21–63.
• Znaniecki, Florian. 2011 [1965]. Relacje społeczne i role społeczne. Niedokończona socjologia systematyczna. Warszawa: WN PWN.
• Zrałek, Maria. 2012. Kreowanie dobrych warunków mieszkaniowych i przyjaznego zamieszkania ludzi starych. W: M. Zrałek (red.). Przestrzenie starości. Sosnowiec: Oficyna Wydawnicza „Humanitas”, s. 87–105.