Zamek w Radzyniu Chełmińskim. Technika i etapy budowy siedziby krzyżackich komturów i konwentu

• Authors: Wasik Bogusz

Title variants

EN

The castle in Radzyń Chełmiński. Technique and stages of building a seat of komturs and the convent of the Teutonic Knights

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Radzyń Chełmiński is situated in the northern part of the Chełmno Land. In the Middle Ages, an important route from Pomesania led through that area. In that strategic place, most probably on the basis of an early medieval settlement, the Teutonic Knights led by Herman Balk erected the first fortress in 1234. In 1243, it was one of a few which was not conquered by Prussian rebels. In mid-13th century, it became a komtur’s seat. As the archaeological research has shown, the masonry castle was erected in a new place. On the basis of the research, as well as the architectural analysis of the preserved walls and size of bricks, it is possible to reconstruct the building process of the fortress. In the first phase, in the following stages, which had basically been pre-planned, the convent building was erected. In the first stage, a curtain wall of the convent building was built in narrow-space foundation trenches and, at the same time, window openings, vault prop and toothing for future partition walls of the flanks were prepared. After erecting a curtain wall, the level of the area around the convent house was raised by about 2.5 meters, creating an artificial hill. In the following stage, the main (southern) flank was erected. On the level of the cellars, short rudiments of walls of the neighbouring flanks were built, leading out from its northern wall. Other flanks of the castle were built later. On the basis of the consistency of architecture and the measurement analysis of the bricks, it should be stated that the application in various parts of the building of the Wendish (cellars) and Gothic (ground parts, some partition walls in the cellars) brickwork does not mean that the phases of construction of those elements were distant in time. The sizes of the bricks used in the entire building are consistent irrespective of the brickwork. The use of the Wendish brickwork in the cellars can be explained by the fact that it was used for facing the stone wall, unlike the Gothic brickwork, which was in full brick walls. The buildings erected in the second stage of construction of the castle were made of brick of a visibly larger size. At that time, the bergfried was probably erected, as well as the outer ward with a dansker and an outer bailey. The use of various types of brickwork in the curtain wall of the latter should be explained by work of various teams of bricklayers. In connection with the construction of the elements of the castle listed above, further earth works were performed, that is, the level of the outer ward was elevated and made even, the plateau of the outer bailey was widened from the south and an embankment was constructed in front of its western curtain. The last medieval building works comprised the erection of buildings on the outer ward of the convent house. The chronology of construction of the castle was examined by researches in different ways. On the basis of forms of gables of the main flank, it can be determined that the construction of the convent house was completed in the 40s of the 14th century. Thus, it was probably undertaken before the congress of the dignitaries of the order, which was held in Radzyń in 1329. Perhaps, during the congress, the works on the rooms in the main flank of the castle (the chapel and the refectory) were about to be finished. On the other hand, it should be estimated that the outer ward and the bailey were erected in mid- and second half of the 14th century.

Keywords

PL

Radzyń Chełmiński; zamek; Krzyżacy; architektura; budownictwo

EN

Radzyń Chełmiński; castle; Teutonic Knights; architecture; construction

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2015
• Issue: 1
• Pages: 167-181

Dates

published

2015

Contributors

author

Wasik Bogusz

• archeolog, konserwator

References

• Antkowiak W., Lamparski P., Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej (historia, plany, tajemnice),Toruń 1999.
• Arszyński M., Technika i organizacja budownictwa ceglanego w Prusach w końcu XIV i pierwszej połowie XV wieku, „Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu” 1970, t. 9, s. 7-139.
• Arszyński M., Z badań nad zamkiem krzyżackim w Radzynie, „Rocznik Grudziądzki” 1961, t. 2, s. 39-77.
• Cackowski K., Kołyszko M., Kucypera P., Wiewióra M., Plates from Radzyń Chełmiński, „Fasciculi Archaeologiae Historicae. From Studies on Ancient Arms and Armour Production Technology” 2014, t. 26, s. 63-74.
• Chudziak W., Radzyń Chełmiński, gm. loco, [w:] Chudziakowa J. (red.), Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, Toruń 1994, s. 144-150.
• Clasen K.H., Die mittelalteriche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, Bd. 1 Die Burgbauten, Königsberg 1927.
• Dygała J. Lustracja województw Prus Królewskich 1765, t. 2, Województwo chełmińskie, cz. 2., Ziemia chełmińska, Toruń 2009.
• Dygo M., Początki i budowa władztwa zakonu krzyżackiego (1226- 1309), [w:] Biskup M. i in., Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, Warszawa 2009, s. 70-104.
• Frycz J., Architektura zamków krzyżackich, [w:] Fruba H. (red), Sztuka Pobrzeża Bałtyku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk, listopad 1976, Warszawa 1978, s. 19-48.
• Gazda D., Badania archeologiczne zamku krzyżackiego w Radzyniu Chełmińskim, sezon 2007-2009, [w:] Paner H., Fudziński M. (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Gdańsk 2013, s. 125-153.
• Gazda D., Prace archeologiczne oraz projekty konserwatorskie na Zamku Krzyżackim w Radzyniu Chełmińskim w 2010 roku, [w:] Fudzińska E. (red.), XVIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Malbork 2013, s. 59-75.
• Grążawski K., Odkrycia na zamku krzyżackim w Brodnicy w świetle badań w latach 1992-1997, [w:] tenże, (red.), Pogranicze polskopruskie i krzyżackie. Materiały z konferencji naukowej – Górzno, 1-2 czerwca 2002, Włocławek-Brodnica 2003, s. 351-371.
• Grześkowiak J., Dziennik badań. Radzyń Chełmiński. Badania 1989, rękopis w archiwum WUOZ w Toruniu.
• Grześkowiak J., Sprawozdanie z badań terenowych przeprowadzonych przez Katedrę Archeologii Polski i Powszechnej UMK w Toruniu, maszynopis w archiwum Muzeum Okręgowego w Toruniu.
• Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984.
• Haftka M., Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów, Malbork- Płock 1999.
• Heise J., Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen: Der Kreis Graudenz, H. IX, Danzig 1894.
• Herrmann Ch., Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und –Geographie, Petersberg-Olsztyn 2007.
• Janikowski J., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na przedzamczu krzyżackim w Radzyniu Chełm. Pow. Wąbrzeźno, maszynopis w Muzeum Okręgowym w Toruniu.
• Jesionowski B., Dzieje budowlane skrzydła zachodniego na zamku średnim w Malborku, [w:] Trupinda J. (red.), Wielki refektarz na Zamku Średnim w Malborku: dzieje, wystrój, konserwacja, Malbork 2010, s. 13-30.
• Jurkowlaniec T., Gotycka rzeźba architektoniczna w Prusach, Wrocław 1989.
• Jóźwiak S., Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i ziemi chełmińskiej w latach 1246-1343, Toruń 1997.
• Jóźwiak, J. Trupinda S., Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń 2012.
• Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Chrzanowski T., Kornecki M. (red.), Województwo bydgoskie, z. 19: Powiat wąbrzeski, Warszawa 1967.
• Kąsinowski A., Źródła materialne historii budowy kaplicy NMP, [w:] Dobry A. (red.), Spotkania malborskie im. Macieja Kilarskiego, cz. 1-3, Malbork 2010, s. 40-47.
• Kąsinowski A., Podstawowe zasady murarstwa gotyckiego na Pomorzu Zachodnim, „Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemysłu” 1970, t. 10, s. 47-131.
• Kola A., Sprawozdanie z archeologicznych badań ratowniczych przeprowadzonych na zamku krzyżackim w Brodnicy w 1970 r., [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania archeologiczne na terenie województwa bydgoskiego w latach 1970-1972, Bydgoszcz 1978, s. 327-336.
• Konieczny A., Dzieje budowy kościoła św. Jakuba w Toruniu w XIV wieku w świetle analizy architektonicznej, „Biuletyn Historii Sztuki” 2012, t. 74, z. 2, s. 5-32.
• Mikołajczyk G., Wyniki prac archeologicznych na zamku w Radzyniu Chełmińskim w 1957 roku, „Ochrona Zabytków” 1960, t. 13, z. 1-4, s. 89-92.
• Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.
• Mroczko T., Arszyński M. (red.), Architektura gotycka w Polsce, t. 2, Warszawa 1995.
• Pabian A., Rozynkowski W., Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej, Toruń 1997.
• Poklewski-Koziełł T., Dogodność i niedogodność budowy zamków w późnym średniowieczu (Petit Koenigsbourg w Alzacji i Bolesławiec nad Prosną w Polsce, w ziemi wieluńskiej), [w:] Woźniak M. (red.), Architectura et historia. Studia Mariano Arszyński septuagenario dedicata, Toruń 1999, s. 103-109.
• Poliński D., Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie w ziemi chełmińskiej, Toruń 2003.
• Przymusiński L., Rozwój szczytów w architekturze gotyckiej 1250- 1400 na ziemi chełmińskiej i Pomorzu Gdańskim, „Biuletyn Historii Sztuki” 1964, R. XXVI, nr 3, s. 211-215.
• Schmid B., Die Bau- und Kunstdenkmäler in der Ordenszeit in Preuβen. Bd. 1.: Kulmer Land und Pomerellen (Danzig und Westpreuβen), Marienburg 1939.
• Schmid B., Die Burgen des Deutschen Ritterordens in Preussen. ”Ergänzungsheft”. Bd. 2, Berlin 1940.
• Sławiński I., Zamek w Golubiu, Warszawa–Poznań–Toruń 1976, s. 39-50.
• Sławiński I., Z badań nad zamkami w Golubiu, Radzyniu i Brodnicy, [w:] Komunikaty na sesję naukową poświęconą dziejom sztuki Pomorza, zorganizowaną w pięćsetlecie pokoju toruńskiego, Toruń 1966, s. 50-58.
• Starski M., Kurdwanowski M., Badania archeologiczne zamku krzyżackiego w Człuchowie w 2008 roku, „Merkuriusz Człuchowski” 2004, t. 58, nr 4, s. 2-7.
• Steinbrecht C., Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, Bd. II: Preussen zur Zeit der Landmeister, Berlin 1888.
• Torbus T., Anmerkungen zu den Verzieungsformen aus Glasur und schwarz gebranten Köpfen an den Deutschordensburgen – eine Bestandsaufnahme. Klassifizierung und der Versuch, ihre Herkunft zu bestimmen, [w:] Castrum Bene, nr 5 (za 1996): Castle and church, Gdańsk 2004, s. 219-238.
• Torbus T., Die Konventsburgen in Deutschordensland Preussen, München 1998. Urkundenbuch des Bisthums Culm, Danzig 1885-1887.
• Wasik B., Badania architektoniczne zamku w Papowie Biskupim przeprowadzone w 2012 roku, [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Papowie Biskupim w 2012 r., maszynopis w IA UMK, Toruń 2012, s. 16-51.
• Wasik B., Metoda projektowania zamków konwentualnych na ziemi chełmińskiej. Przyczynek do badań nad zastosowaniem kwadratury w krzyżackim budownictwie zamkowym, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, w przygotowaniu.
• Wiewióra M., Badania archeologiczno-architektoniczne zamku głównego w Radzyniu Chełmińskim w latach 2008-2009, [w:] Paner H., Fudziński M. (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2, Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Gdańsk 2013, s. 169-178.
• Wiewióra M., Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań wybranych obiektów, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2013, t. 58, z. 1, s. 97-116.
• Wiewióra M., Wasik B., Majewski M., Miłek W., Badania sondażowe zamku biskupów w Wąbrzeźnie w 2010 r., maszynopis w IA UMK w Toruniu.

Identifiers

ISSN

0029-8247