Ksiądz prałat Antoni Rojko (1898–1958). Kapłan diecezji mińskiej i pińskiej, wikariusz generalny administracji gorzowskiej, proboszcz parafii w Skrzatuszu w latach 1946–1948

• Authors: Wąsowicz Jarosław

Title variants

EN

Prelate Antoni Rojko (1898–1958). Priest of the diocese of Minsk and Pinsk, vicar general of the Gorzow (Gorzów) administration, parish priest in Skrzatusz in 1946–1948

DE

Prälat Priester Antoni Rojko (1898–1958). Priester der Diözese Minsk und Pińsk, Generalvikar der Verwaltung in Gorzów, Pfarrer in Skrzatusz von 1946 bis 1948.

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ksiądz Prałat Antoni Rojko należał do pionierów duszpasterstwa na Ziemiach Zachodnich i Północnych przyznanych Polsce po II wojnie światowej. W 1946 r. przybył na tereny wraz z wiernymi z parafii w Prużanie na Polesiu. Był duchownym cieszącym się bardzo dobrą opinią, na wielu polach zasłużonym dla diecezji pińskiej, w której pracował od momentu jej powstania w 1925 r. W 1946 r. został włączony do duchowieństwa Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej, od 1950 r. ordynariatu gorzowskiego. W nowej rzeczywistości powojennej przeżył dwanaście kolejnych lat, pełniąc funkcje proboszcza parafii w Skrzatuszu, dziekana wałeckiego i wreszcie pierwszego w historii wikariusza generalnego administracji apostolskiej. Zmarł 5 marca 1958 r. w Gorzowie i został pochowany w Skrzatuszu. Artykuł jest pierwszą próbą szerszego ukazania jego biografii jako kapłana diecezji pińskiej i ordynariatu gorzowskiego.

EN

Monsignor Antoni Rojko was among the pioneers of pastoral ministry in the Western and Northern Territories granted to Poland after World War II. In 1946 he arrived in the territories with the faithful from the parish in Pruzhany (Prużana) in Polesie. He was a clergyman with a very good reputation, in many fields of merit for the Diocese of Pinsk (Pińsk), where he had worked since its establishment in 1925. In 1946, he was incorporated into the clergy of the Apostolic Administration of Kamien (Kamień), Lubusz and the Prelature of Pila (Piła), and from 1950 the Ordinariate of Gorzow (Gorzów). He lived twelve consecutive years in the new post-war reality, serving as parish priest in Skrzatusz, dean of Walcz (Wałcz), and finally as the first ever vicar general of the apostolic administration. He died on March 5, 1958 in Gorzow (Gorzów) and was buried in Skrzatusz. The article is the first attempt to present his biography more widely, as a priest of the Diocese of Pinsk (Pińsk) and the Ordinariate of Gorzow (Gorzów).

Keywords

PL

ks. Antoni Rojko; diecezja mińska; diecezja pińska; ordynariat gorzowski; Prużana; Skrzatusz

EN

Rev. Antoni Rojko; diocese of Minsk (Mińsk); diocese of Pinsk (Pińsk); Ordinariate of Gorzow (Gorzów); Pruzhany (Prużana); Skrzatusz

• Publisher: Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej
• Journal: Rocznik Skrzatuski
• Year: 2023
• Volume: 11
• Pages: 67-94

Contributors

author

Wąsowicz Jarosław

• Archiwum Salezjańskiego Inspektorii Pilskiej – dyrektor
• WSD Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie

References

• „III konferencja księży dziekanów w Gorzowie”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 4, 5–6 (1948): 179.
• „III konferencja księży dziekanów w Gorzowie”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 4, 5–6 (1948): 183–184.
• „IV konferencja księży dziekanów administracji apostolskiej gorzowskiej”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 5, 5–6 (1949): 202.
• „V konferencja dziekanów w Gorzowie”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 5, 11–12 (1949): 182–183.
• Archiwum Diecezjalne w Zielonej Górze. Ks. dr Antoni Rojko + 1958. Pismo ks. A. Rojki do kurii w Gorzowie, Skrzatusz 12 IV 1954 r., sygn. 1830.
• Archiwum Diecezjalne w Zielonej Górze. Ks. dr Antoni Rojko + 1958. Pismo dziekana wałeckiego ks. J. Zawady i ks. Z. Geńdzieńskiego do kurii w Gorzowie, Czaplinek 26 II 1959 r.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958). Метрическая выпись, Гор. Минск. Губ. Августа 31 дня 1909 года, sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958). Obrazek ofiarowany Antoniemu Rojce przez Stanisława Borowieckiego z okazji Włożenia sukni kapłańskiej, 17 XI 1913 r., sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958), Obrazek z dedykacją: „Ukochanemu przyjacielowi Antoniemu Rojko w dniu przyjęcia przezeń subdiakonatu ofiaruje Norbert, Seminarium 23 II 1918 r.”, sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958), sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958). Obrazek z dedykacją: „Carissimo fratri in Christo Antonio Rojko die susceptionis ordinis diaconatu[s] of[ffert] P. Gint[…]. Lublin 1918 29/XII”, sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958). Obrazek z dedykacją: „+Niech Bóg pomaga, łask szczodrze udziela i błogosławi cichej, mozolnej pracy, by wydawała obfite plony. Czcigodnemu księdzu Antoniemu Rojko na pamiątkę rozpoczęcia świętej kapłańskiej pracy w konfesjonale w dniu 1 sierpnia 1919 r. Z życzeniami uzyskania jak największej dusz dla Boga. Ofiaruje wdzięczna pierwsza córka duchowna. Siostra Miłosierdzia Maria Drążkowska, Krępiec 1 VIII 1919 r.”, sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958). Pismo ks. A. Rojki do kurii diecezji pińskiej, Skrzatusz 18 IX 1946 r., sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958). Dekret administratora apostolskiego ks. Edmunda Nowickiego mianujący ks. Antoniego Rojkę dziekanem wałeckim, Gorzów 12 VI 1946 r., sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Akt Personalnych Duchowieństwa Diecezji Pińskiej. Ks. Antoni Rojko (1896–1958). Pismo administratora apostolskiego ks. Zygmunta Szelążka do Kurii Biskupiej w Drohiczynie, Gorzów Wlkp. 16 VII 1953 r., sygn. IV/Ps/51.
• Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej. Zespół Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej p.w. Trójcy Świętej w Drohiczynie. Inwentarze parafii Trójcy Świętej w Drohiczynie: 30 X 1930 r., 1 VII 1931 r., 10 VIII 1933 r., sygn. III/I/15-17.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria Gorzowska 1945–1972. Parafia pw. Wniebowzięcia NMP w Skrzatuszu. Korespondencja, dokumenty różne, dokumenty luźne, 1952–1957. Protokół z wizytacji dziekańskiej w Skrzatuszu dnia 19 IX 1955 r., Czaplinek 7 listopada 1955 r., sygn. 241.
• Archiwum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Akta osobowe ks. Antoniego Rojki, sygn. PK 249.
• Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej. Akta parafii Skrzatusz. Spis inwentarza majątku kościelnego i beneficjalnego parafii w Skrzatuszu pw. Wniebowzięcia NMP t. I. Parafia, rozdz. Historia kościołów i Sanktuarium maryjnego w Skrzatuszu, mps. Skrzatusz 1981, 15, akta bez sygn.
• Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej. Akta parafii Skrzatusz. Pismo ks. Władysława Malejczyka do ks. Inspektora Stanisława Rokity, Skrzatusz 19 X 1952 r., akta bez sygn.
• Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej. Akta parafii Skrzatusz. Pismo ks. Władysława Malejczyka do ks. Inspektora Stanisława Rokity, Skrzatusz 10 XII 1952 r., akta bez sygn.
• Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej. Akta parafii Skrzatusz. Pismo ks. Władysława Malejczyka do ks. Inspektora Stanisława Rokity, Dębno Lubuskie 11 X 1952 r., akta bez sygn.
• Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej. Akta parafii Skrzatusz. Ks. W. Malejczyk do ks. Inspektora Stanisława Rokity, Skrzatusz 22 III 1958 r., akta bez sygn.
• Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej. Akta Parafii w Czaplinku. Sprawozdania duszpasterskie za lata 1945–1947 Dekanat Wałecki. Ks. A. Rojko. Sprawozdanie parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Skrzatuszu, Skrzatusz 23 III 1948 r., 1, akta bez sygn.
• Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej. Akta Parafii w Czaplinku. Sprawozdania duszpasterskie za lata 1945–1947 Dekanat Wałecki. Ks. A. Rojko. Sprawozdanie parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Skrzatuszu, Skrzatusz 23 III 1948 r., 1–12, akta bez sygn.
• Babińska, Joanna Mieczysława. „Matka Bolesława Maria Lament, Założycielka Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny (1862–1946)”. W: Chrześcijanie. T. 10, red. Bohdan Bejze, 104–133. Warszawa: ATK, 1983.
• Baciński, A. „Dzień srebrnych godów kapłańskich J. E. ks. administratora apost. Edmunda Nowickiego w Gorzowie”. Tygodnik Katolicki. Pismo religijne dla Ziem Odzyskanych 4, 14 (1949): 131.
• Bartosik, Przemysław. Życie polityczne Wałcza i okolic w latach 1945–1990. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2015.
• Ceglarek, Michał. Kapelani Wojska Polskiego z okresu wojny polsko-bolszewickiej 1919–1921. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021.
• Czubak, Genowefa. W habicie. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986.
• Dadzijomau, Uładzimir, Siarhej Grabczuk. „Prużańskie koszary”. Dostęp 3.05.2023. https://polesie.org/335/pruzanskie-koszary/.
• Deportacje i przemieszczenia ludności polskiej w głąb ZSRR 1939–1945, red. Tadeusz Walichnowski. Warszawa: PWN, 1989.
• Działania komunistycznych organów bezpieczeństwa przeciwko duchowieństwu greckokatolickiemu w Polsce (1944–1956) (dokumenty), zebr. i oprac. Igor Hałagida. „Bazyliańskie Studia Historyczne”. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo „Bazyliada”, 2012.
• „Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego”, Poznań 12 XII 2012 r., Poz. 6143. Uchwała nr XX/166/12 Rady Gminy Szydłowo z dnia 29 października 2012 r. w sprawie nadania nazw ulicom na terenie miejscowości Skrzatusz, Klęśnik i Dąbrowa. Dostęp 15.04.2023. https://www.infor.pl/akt-prawny/U84.2012.219.0006143,uchwala-nr-xx16612-rady-gminy-szydlowo-w-sprawie-nadania-nazw-ulicom-na-terenie-miejscowosci-skrzatusz-klesnik-i-dabrowa.html.
• Dzwonkowski, Roman. Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRS 1939–1988. Lublin: TN KUL, 2003.
• Dzwonkowski, Tadeusz. „Administracja apostolska kamieńska, lubuska i prałatury pilskiej. Zarys dziejów 1945–1966”. W: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na ziemi lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. Paweł Socha, 23–54. Zielona Góra–Gorzów Wlkp.: Diecezja Zielonogórsko--Gorzowska, 1998.
• Eberhardt, Piotr. Przemieszczenia ludności na terytorium Polski spowodowane II wojną światową. Wrocław: PAN.IGiPZ, 2000.
• Gronkiewicz, Adriana Teresa. Życie i działalność Bolesławy Marii Lament 1862–1946 Założycielki Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny. Warszawa, 1990.
• Hałaburda, Marek. Duchowieństwo Diecezji Pińskiej (1925–1939). Studium prozopograficzne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, 2019.
• Hałagida, Igor. „Szpieg Watykanu”. Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896–1977). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2008.
• „Jubileusz kapłański ks. administratora apostolskiego i pierwsza tonsura kleryków gorzowskiego seminarium duchownego”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 5, 3–4 (1949): 165.
• Kiernicki, Bogusław. „«Tygodnik Katolicki» (1946–1953)”. W: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na ziemi lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. Paweł Socha, 297–304. Zielona Góra–Gorzów Wlkp.: Diecezja Zielonogórsko-Gorzowska, 1998.
• „Konferencja księży dziekanów”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 3, 3 (1949): 207.
• Kowalczyk, Krzysztof. W walce o rząd dusz. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 2003.
• Królak, Stanisław M. „Wierność powołaniu – ksiądz Kazimierz Świątek (1914–2011)”. Rocznik Teologii Katolickiej 15, 1 (2016): 158–164.
• Ks. Antoni Rojko (1928–1933) [robocza wersja biogramu w: Z. Czumaj, Katedra w Drohiczynie. Świątynia – pasterze – wydarzenia, praca w przygotowaniu].
• Kufel, Robert Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 1. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2016.
• Kufel, Robert Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 2. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2017.
• Kufel, Robert Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 3. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2018.
• Kufel, Robert Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 4. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2019.
• Lebet-Minakowska, Anna. „Śladami Żydów Podlasia i Polesia”. W: Żydzi białostoccy: od początków do 1939 roku, red. Jarosław Ławski, Kamil K. Pilichniewicz, Anna Wydrycka, 235–260. Białystok: Wydawnictwo Prymat, Mariusz Śliwowski, 2018. [Żydzi wschodniej Polski, Seria 6 (2018)].
• Leszczyński, Mariusz. Księża diecezjalni ekspatrianci archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego. Słownik biograficzny. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2020.
• Lisiecki, Stanisław. „Ks. Antoni Rojko – wspomnienie pośmiertne”. Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne 6, 9–10 (1978): 310–312.
• Lisiecki, Stanisław. „Ostatni Proboszcz Prużany – Ksiądz dr Antoni Rojko (1933–45)”. Dostęp 4.04.2023. https://polesie.org/7423/ostatni-proboszcz-pruzany-ksiadz-dr-antoni-rojko-1933-45/.
• Mocny, Rafał. „Ksiądz infułat mgr Zygmunt Szelążek jako rządca Ordynariatu Gorzowskiego w latach 1952–1956”. Adhibenda 3 (2016): 165–193.
• Nabywaniec, S. „Mińska diecezja”. W: Encyklopedia katolicka. T. 12, red. Eugeniusz Ziemann. (kol. 1184–1185). Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, 2008.
• Napierała, Edward. „Geneza administracji apostolskiej w Gorzowie Wlkp.”. Studia Paradyskie 1 (1985): 201–202.
• Nowicki, Edmund. „Dekret w sprawie tymczasowej zmiany deliminacji niektórych dekanatów, Gorzów 8 VI 1946 r.”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 2, 5 (1946): 24.
• Nowicki, Edmund. „Instrukcja w sprawie dekretu św. Kongregacji Sakramentów o bierzmowaniu przez kapłanów w wypadkach niebezpieczeństwa śmierci z powodu ciężkiej choroby”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 3, 2 (1947): 70–71.
• Nowicki, Edmund. „Personalia”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 2, 5 (1946): 42.
• Nowicki, Edmund. „Nominacja wikariusza generalnego”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 4, 3–4 (1948): 95.
• Nowiński, Janusz. „«Anioł Opatrzności» w powojennym Skrzatuszu: Helena Sadowska (1910–1995). In Memoriam”. Rocznik Skrzatuski 6 (2018): 60–62.
• Odnowienie duszpasterstwa greckokatolickiego w Polsce 1956–1957 (dokumenty), zebr. i oprac. Igor Hałagida. „Bazyliańskie Studia Historyczne”. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo „Bazyliada”, 2011.
• Osękowski, Czesław. Społeczeństwo Polski Zachodniej i Północnej w latach 1945–1956. Procesy integracji i dezintegracji. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Tadeusza Kotarbińskiego, 1994.
• Pastuszka, Józef. „Wspomnienia z lat 1915–1917 o Seminarium Duchownym w Petersburgu”. Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne 25 (1972): 322–326.
• „Personalia”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 5, 1–2 (1949): 55–56.
• „Personalia”. Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej 5, 3–4 (1949): 142.
• Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948. T. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009.
• Prejs, Roland. „Kapucyński epizod w Skrzatuszu”. Rocznik Skrzatuski 9 (2021): 93–100.
• Rostkowski, Zbigniew. Parafia Katedralna Trójcy Przenajświętszej w Drohiczynie. Rys historyczny. Dostęp 9.06.2023. https://parafiadrohiczyn.pl/index.php/o-parafii/rys-historyczny/.
• Schematyzm Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej. Gorzów Wlkp.: Kuria Diecezjalna, 1949.
• „Siostra Genowefa Czubak z Prużana na Polesiu”. Dostęp 4.06.2023. https://pamiecitozsamosc.pl/siostra-genowefa-czubak-z-pruzana-na-polesiu.
• „Sługa Boży archimandryta Fabian Abrantowicz (1884–1946)”. Dostęp: 13.05.2023. https://padrimariani.org/sluga-bozy-archimandryta-fabian-abrantowicz/.
• Sobieraj, Maciej. „Katolickie duszpasterstwo wojskowe w okręgu generalnym Lublin w latach 1918–1921”. W: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. Jan Ziółek i in., 366–368. Lublin: TN KUL, 2004.
• Socha, Paweł. Biografie i wspomnienia o kapłanach diecezji gorzowskiej zmarłych w latach 1972–1991. T. 1. Zielona Góra–Gorzów Wlkp.: Wydawnictwo Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, 2017.
• Socha, Paweł. Biografie i wspomnienia o kapłanach diecezji gorzowskiej zmarłych w latach 1992–2004. T. 2. Zielona Góra–Gorzów Wlkp.: Wydawnictwo Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, 2017.
• Stanuch, Zbigniew. Walka o religię. Katechizacja szkolna i pozaszkolna na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1961. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2014.
• „śp. Ks. dr Antoni Rojko”. Gorzowskie Wiadomości Kościelne 7 (1958): 405–408.
• Urban, Wincenty. Duszpasterska siejba kapłanów repatriantów na Ziemiach Odzyskanych w latach 1945–1970. Wrocław, 1972.
• Wąsowicz, Jarosław. „Posługa duszpasterska salezjanów w Skrzatuszu w latach 1952–1972”. Rocznik Skrzatuski 1 (2013): 75–89.
• Wejman, Grzegorz. „Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956”. W: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim. T. 1: 1945–1956, red. Michał Siedziako, Zbigniew Stanuch, Grzegorz Wejman, 39–57. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2016.
• Wejman, Grzegorz. „Organizowanie struktur kościelnych na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1972”. W: Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa i Paweł Knap, 23–50. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2011.
• Wejman, Grzegorz. Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 2007.
• Wilczyński, Leszek. „«Tygodnik Katolicki» na tle początków prasy diecezjalnej w Gorzowie i jego akcenty wielkopolskie (1946–1950)”. Roczniki Teologiczne 48, 4 (2001): 231–239.
• Wodzianowska, Irena, Michaił W. Szkarowskij. „Rzymskokatolickie Seminarium Duchowne w Petersburgu”. Dostęp 12.05.2023. https://www.polskipetersburg.pl/hasla/rzymskokatolickie-seminarium-duchowne-w-petersburgu.