„Diabeł” Andrzeja Żuławskiego: historia, zło i romantyczna gnoza

• Authors: Maron Marcin

Title variants

EN

‘The Devil’ by Andrzej Żuławski: History, Evil and the Romantic Gnosis

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor omawia kontekst historyczny, filozoficzny i polityczny oraz artystyczną formę filmu Andrzeja Żuławskiego pt. „Diabeł” (1972, prem. 1988). Przywołuje także odniesienia do powieści-eseju historycznego autorstwa Żuławskiego pt. „Moliwda” (1979, wyd. 1994). „Diabeł” przypomina wyobrażenia na temat historii i zła metafizycznego znane z twórczości romantyków. Romantyczność „Diabła” oraz artystycznej metody Żuławskiego przejawia się w dwóch zasadniczych aspektach. Pierwszy z nich dotyczy wizji II rozbioru Rzeczypospolitej (1793). Drugi aspekt polega na sposobie ujęcia problematyki historycznej w formie filmowego fantazmatu. Żuławski posłużył się odniesieniami do gnozy oraz romantyczną poetyką grozy i frenezją. „Diabeł” stał się wyrazem buntu artystycznego i etycznego. Reżyser chciał swoim filmem stworzyć paralelę do czasów współczesnych. Obraz historii w „Diable” miał stać się przyczynkiem do refleksji na temat kondycji moralnej Polaków oraz wyrazem protestu w stosunku do wydarzeń polskiego Marca 1968. Ekspresyjna forma dzieła oraz kontekst historyczny i polityczny sprawiły, że dystrybucja filmu została wstrzymana przez cenzurę na szesnaście lat, a Żuławskiego zmuszono do wyjazdu z Polski.

EN

The author discusses the historical, philosophical, and political context of the film as well as the artistic form of Andrzej Żuławski’s ‘The Devil’ (1972, prem. 1988). He also takes into consideration Żuławski’s novel-cum-historical essay ‘Moliwda’ (1974, pub. 1994). ‘The Devil’ brings to mind the romantic notions of history and metaphysical evil. The romanticism of ‘The Devil’ and Żuławski’s artistic method manifests itself in two major aspects. The first concerns the vision of the second partition of Poland (1793). The second aspect is the way in which the historical issues are presented in the form of a film phantasm. Żuławski relies on references to gnosticism, the romantic poetry of horror and frenzy. ‘The Devil’ becomes an expression of an artistic and ethical revolt. The director wanted through his film to create a parallel to modern times. The representation of history in ‘The Devil’ was to become an element of a reflection on the moral condition of the Poles and a voice of protest against the events of March 1968 in Poland. The expressive form of the film and historical and political context prevented the distribution of the film for sixteen years, and Żuławski was forced to emigrate from Poland.

Keywords

PL

Andrzej Żuławski

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2016
• Issue: 96 Film i metafizyka
• Pages: 137-155

Contributors

author

Maron Marcin

• Zakład Wiedzy Wizualnej, Instytut Sztuk Pięknych, Wydział Artystyczny, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Bielik-Robson, Agata. Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofia. Kraków: Universitas, 2004.
• Eisler, Jerzy. Polskie miesiące, czyli kryzys (y) w PRL. Warszawa: IPN, 2008.
• Friszke, Andrzej. Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL. Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 2007.
• Gretkowska, Manuela. Gnostyk, który przeżył. W: Opętanie. Ekstremalne kino Andrzeja Żuławskiego, red. S. Naitza, oprac. pol. K. Merta. Warszawa: Twój Styl, 2004.
• Janion, Maria, Maria Żmigrodzka. Romantyzm i historia. Warszawa: PIW, 1978.
• Janion, Maria. Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie. Warszawa: W. A. B., 2009.
• Janion, Maria. Gorączka romantyczna. Prace wybrane tom 1. Kraków: Universitas, 2000.
• Jonas, Hans. Religia gnozy. Kraków: Wydawnictwo Platan, 1994.
• Kletowski, Piotr, Piotr Marecki. Żuławski. Przewodnik krytyki Politycznej. Warszawa: Krytyka Polityczna, 2008.
• Konopczyński, Władysław. Dzieje Polski nowożytnej t. II. Warszawa: PAX, 1986.
• Konopczyński, Władysław. Rząd a Sejm w dawnej Rzeczypospolitej. W: Władysław Konopczyński. O wartości naszej spuścizny dziejowej. Wybór pism. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2009.
• Kostkiewiczowa, Teresa. Słowo wstępne. W: Bo insza jest rzecz zdradzić, insza dać się złudzić. Problem zdrady w Polsce przełomu XVIII i XIX wieku, red. A. Grześkowiak-Krwawicz. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1995.
• Maciejko, Paweł. „Pan Jezus i Pan Jakub Frank (z dygresją na temat Natana z Gazy)”. Kronos 1 (2013).
• Marquard, Odo. Aesthetica i anaesthetica. Rozważania filozoficzne, tłum. K. Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2007.
• Muchembled, Robert: Dzieje diabła od XII do XX wieku, tłum. B. Szwarcman-Czarnota. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2009.
• Ritz, German. Poeta romantyczny i nieromantyczne czasy. Juliusz Słowacki w drodze do Europy – pamiętniki polskie na tropach narodowej tożsamości, rozdz. Romantyczna frenezja jako koncepcja obrazowania, tłum. M. Łukasiewicz. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2011.
• Waśko, Andrzej. Romantyczny sarmatyzm. Tradycja szlachecka w literaturze polskiej lat 1831-1863. Kraków: Wydawnictwo Arcana, 2001.
• Żbikowski, Piotr. W pierwszych latach narodowej niewoli. Schyłek polskiego Oświecenia i zwiastuny Romantyzmu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007.
• Żuławski, Andrzej. „Diabeł. Scenariusz filmowy”. Kino 2 (1969).
• Żuławski, Andrzej. Juki podróżne. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1994.
• Żuławski, Andrzej. Moliwda. Warszawa, 1994.