Il fondamento comunicativo della punteggiatura italiana contemporanea: il caso della virgola e del punto e virgola

• Authors: Ferrari Angela

Title variants

PL

Podstawy komunikacyjne interpunkcji włoskiej: przypadek przecinka i średnika

• Languages of publication: IT

Abstracts

IT

Nelle grammatiche, alla punteggiatura italiana contemporanea di registro medio-alto viene caratteristicamente attribuito un fondamento sintattico e/o prosodico. L’obiettivo di questo intervento consiste nel mostrare che né l’uno né l’altro punto di vista sono adeguati. La funzione della punteggiatura italiana è oggi comunicativa: consiste nel contribuire a definire il contenuto semantico-pragmatico del testo e la sua architettura (le sue diverse unità e le loro connessioni). Questa ipotesi sarà illustrata dapprima ragionando sulla virgola – di cui mi sono già occupata in altre sedi – e poi – con osservazioni del tutto nuove – sul punto e virgola. Riguardo a quest’ultimo, mostrerò come esso sia utilizzato da una parte per articolare l’Enunciato in una sequenza di Unità Informative nucleari collocate sullo stesso piano gerarchico; e dall’altra per accorpare Enunciati semanticamente correlativi o per aggiungere al cotesto un Enunciato con portata logico-tematica locale.

PL

Według gramatyk współczesna interpunkcja włoska w rejestrze średnio-wysokim opiera się na składni i/lub prozodii. Celem tego artykułu jest wykazanie, że ani jeden, ani drugi punkt widzenia nie jest właściwy. Funkcja włoskiej interpunkcji jest obecnie komunikatywna: przyczynia się do określenia treści semantyczno-pragmatycznej tekstu oraz jego architektury (rozumianej jako różne jego części i ich związki). Ta hipoteza zostanie najpierw zilustrowana rozważaniami na temat przecinka – którym się zajmowałam już w innych miejscach – a następnie – przedstawiając całkiem nowe spostrzeżenia – na temat średnika. Odnośnie tego ostatniego wykażę, w jaki sposób jest on używany z jednej strony by rozczłonkować Wypowiedź na szereg Jednostek Informacyjnych jądrowych znajdujących się w hierarchii na tym samym poziomie, a z drugiej by połączyć Wypowiedzi semantycznie skorelowane lub by dołączyć Wypowiedź o lokalnym zasięgu logiczno-tematycznym.

Keywords

IT

virgola; punto e virgola; funzione comunicativa; funzione morfosintattica; testo

PL

przecinek; średnik; funkcja komunikacyjna; funkcja morfosyntaktyczna; tekst

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura
• Year: 2017
• Issue: 9(1) "Gli orizzonti dell’italianistica: tradizione, attualita e sfide di ricerca"
• Pages: 152-165

Contributors

author

Ferrari Angela

• Università di Basilea

References

• Antonelli G. 2008. Dall’Ottocento a oggi, [in:] Storia della punteggiatura in Europa, a c. di B. Mortara Garavelli, Roma-Bari: 178–210.
• Blanche-Benveniste C. et al. 1990. Le français parlé. Études grammaticales, Paris.
• Conte R., Parisi D. 1979. Per un’analisi dei segni di punteggiatura, con particolare riferimento alla virgola, [in:] Per una educazione linguistica razionale, a c. di D. Parisi, Bologna: 363–85.
• Cresti E. 2000. Corpus di italiano parlato, 2 voll., Firenze.
• Dahlet V. 2003. Ponctuation et énonciation, Matoury.
• Ferrari A. 2003. Le ragioni del testo. Aspetti morfo-sintattici e interpuntivi dell’italiano contemporaneo, Firenze.
• Ferrari A. 2004. Le funzioni della virgola. Sintassi e intonazione al vaglio della testualità, [in:] Generi, architetture e forme testuali, Atti del VII convegno SILFI (Roma 1–5 ottobre 2002), vol. 1°, a c. di P. D’Achille, Firenze: 107–27.
• Ferrari A. 20162. Linguistica del testo. Principi, fenomeni, strutture, Roma (I ed. 2014).
• Ferrari A. in preparazione. Punteggiatura e testualità, [in:] Storia dell’italiano scritto. VI. Testualità, a c. di G. Antonelli et al., Roma.
• Ferrari A., Lala L. 2011. Les emplois de la virgule en italien contemporain. De la perspective phono-syntaxique à la perspective textuelle, [in:] Ponctuation(s) et architecturation du discours à l’écrit, a c. di M. Favriaud, Paris [= Langue Française 172]: 53–88.
• Ferrari A., Lala L. 2013. “La virgola nell’italiano contemporaneo. Per un approccio testuale (più) radicale”. Studi di Grammatica Italiana (29–30): 479–501.
• Ferrari A., Mandelli M. 2010. Virgules, et coordination. Aspects sémantiques, informationnels et textuels, [in:] La Parataxe, Actes du Colloque International de Macro-syntaxe (Neuchâtel, 12–15 février 2007), a c. di M.-J. Béguelin et al., Bern: 269–84.
• Ferrari A., Pecorari F. in stampa, Punteggiatura comunicativa e prosodia, [in:] Atti del Convegno “Linguisti in contatto 2”, (Bellinzona, 19–21 novembre 2015), a c. di E. M. Pandolfi et al.
• Ferrari A., Zampese L. 2016. Grammatica: parole, frasi, testi dell’italiano, Roma.
• Lombardi Vallauri E. 2000. Grammatica funzionale delle avverbiali italiane, Roma.
• Malagoli G. 1912. Ortoepia e ortografia italiana moderna, Milano.
• Mortara Garavelli B. 2003. Prontuario di punteggiatura, Roma-Bari.
• Serianni L. (con A. Castelvecchi) 1989. Grammatica italiana. Italiano comune e lingua letteraria, Torino.
• Serianni L. 2001. “Sul punto e virgola nell’italiano contemporaneo”. Studi linguistici italiani 27 (2): 248–55.
• Simone R. 1991. Riflessioni sulla virgola, [in:] La costruzione del testo scritto nei bambini, a c. di M. Orsolini & C. Pontecorvo, Firenze: 219–31.
• Stammerjohann H. 1992. Punteggiatura contrastiva: tedesco-francese-italiano, [in:] Storia e teoria dell’interpunzione. Atti del Convegno Internazionale di Studi (Firenze, 19–21 maggio 1988), a c. di E. Cresti et al., Roma: 539–60.