Kompleks kalwaryjny w Kalwarii Zebrzydowskiej jako krajobraz pamięci i pomnik XVI-wiecznej Jerozolimy

• Authors: Płonka Mirosław

Title variants

EN

The Calvary complex in Kalwaria Zebrzydowska as a memorial landscape and a monument of sixteenth-century Jerusalem

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Mikołaj Zebrzydowski, po lekturze dzieła Christiana Kruika van Adriche¬ma (łac. Christianus Crucius Adrichomius) pt. Theatrum Terrae Sanctae, postanowił w 1604 r. ufundować pierwszą w Polsce kalwarię, wzorowaną na układzie przestrzennym XVI-wiecznej Jerozolimy. Od samego początku ogromną rolę w kompleksie kalwaryjnym na ziemi Zebrzydowskich odgrywała udramatyzowana forma wspominania wydarzeń z życia Jezusa. W jednej przestrzeni od samego początku wartości duchowe i niematerialne łączyły się z materialnymi świadectwami przeszłości, mistrzowsko wkomponowanymi w krajobraz, a spajającym je elementem był niematerialny pierwiastek, który autor nazywa theatrum Terrae Sanctae. W XVII w. na ziemiach polskich powstał więc barokowy kompleks, tworzący przestrzeń modlitewną do celebracji nabożeństwa dróżek kalwaryjskich, a w szerszej perspektywie krajobraz pamięci. Autor, wykorzystując przykład kompleksu kalwaryjskiego w Kalwarii Zebrzy-dowskiej i teorię Jana Assmanna, zwraca uwagę na przestrzenny aspekt pamięci i jej funkcję w odbiorze miejsca, które nie było autentyczne, ale dzięki owemu theatrum urosło do takiej rangi.

EN

Mikołaj Zebrzydowski, after reading the work of Christian Kruik van Adrichem (Latin: Christianus Crucius Adrichomius) entitled Theatrum Terrae Sanctae, decided in 1604 to found the first calvary in Poland, modelled on the spatial layout of sixteenth-century Jerusalem. From the very beginning, a dramatized form of recollecting events in the life of Jesus played a great role in the calvary complex on the land of the Zebrzydowski family. In one space, from the very beginning, spiritual and intangible values had been associated with material testimonies of the past, masterfully integrated into the landscape, and the element integrating them was a non-material element, referred to by the author as theatrum Terrae Sanctae. In the seventeenth century, a Baroque complex was created on the Polish territory, creating a prayer space for the celebration of the calvary paths, and, in a broader perspective, a memory landscape. The author, using the example of the calvary complex in Kalwaria Zebrzydowska and the theory of Jan Assmann, draws attention to the spatial aspect of memory and its function in the reception of a place that was not authentic, but had grown to such a rank thanks to the said theatrum.

Keywords

PL

Kalwaria Zebrzydowska; krajobraz pamięci; Jan Assmann; kompleks kalwaryjny

EN

Kalwaria Zebrzydowska; memory landscape; Jan Assmann; calvary complex

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2019
• Issue: 2
• Pages: 189-216

Dates

issued

2019

Contributors

author

Płonka Mirosław

• historyk sztuki
• art historian

References

• Adrichomius Ch., Theatrum Terrae Sanctae, Coloniae 1590.
• APB, Historia Calvariae seu… descriptio situs, fundationis, privilegiorum… devotissimi conventus Zebrzydowicensis S. Marae Angelorum ad Calvariam, collecta Anno Domini 1613, sygn. IV-a-1.
• Kalwarya albo Nowe Jeruzalem na polach Zebrzydowskich zasadzone, a przez Oyca Franciszka Dzeilowskiego, Zakony Franciszka Świętego, Minorum de Observantia, Kustosza Krakowskiego, krotko z fundamentu swego wywiedziona. W Kazimierzu przy Krakowie, I. K. M. Typ. R. P. 1669.
• Mikołaj ze Skalbmierza, Kalwarya, Abo krótka Historia o fundacyey miejsca, y Oycow Bernardinow Zakonu Świętego Franciszka: także o drogach bolesnych Chrystusa Pana, wymierzonych na kształt miejsc świętych Hierozolimskich na gruncie Zebrzydowskim pokazana, Kraków 1632.
• Mikołaj ze Skalbmierza, Viarum compassionis, Funeris et Assump-tionis Gloriosissimae Virg. Mariae, Cracoviae 1630.
• Postękalski M., Viarum redemptionis nostrae... in agro Zebrzydovicensi distinctarum rememoratio, Cracoviae 1620.
• Assmann J., Kultura pamięci, [w:] Saryusz-Wolska M. (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Kraków 2009.
• Assmann J., Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, Warszawa 2008.
• Bałus W., Popp D. (red.), Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, Warszawa 2016, s. 507-509.
• Bilska E., Kalwaria Zebrzydowska jako wzór dla innych kalwarii na ziemiach polskich, „Peregrinus cracoviensis” 1995, z. 2.
• Bogdalski Cz., Święta Kalwarya Zebrzydowska. Na podstawie kronik i dokumentów klasztornych, Kraków 1910.
• Chadam A., Śpiewnik kalwaryjski, oprac. muz. Szydełko S., Michalec M., Kalwaria Zebrzydowska 1984.
• Drabik L., Sobol E. (red.), Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2017.
• Halbwachs M., La topographie legendairedes Evangiles en Terre Sainte. Etude de memoire collective, Paris 1941.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce. Powiat wadowicki, oprac. Szablowski J., t. 1, z. 14, Warszawa 1953.
• Łepkowski J., Kalwarya Zebrzydowska i jej okolice, Kraków 1850.
• Mitkowska A., Czynnik tradycji miejsca w kreowaniu krajobrazów kalwaryjskich (szkic problematyki), [w:] Domański B., Skiba S. (red.), Geografia i sacrum, Kraków 2005.
• Mitkowska A., Kalwarie europejskie jako pielgrzymkowe ogrody pamięci, „Czasopismo Techniczne” 2012, z. 7.
• Mitkowska A., Kompozycja przestrzenna Kalwarii Zebrzydowskiej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1975, t. 20, z. 2.
• Murawiec W., Kalwaria Zebrzydowska. Informator-przewodnik po zabytkach architektury sakralnej, nr 1, Kalwaria Zebrzydowska 1987.
• Szablowski J., Architektura Kalwarji Zebrzydowskiej (1600-1702), „Rocznik Krakowski” 1933, t. 24.
• Wyczawski H.E., Dzieje Kalwarii Zebrzydowskiej, Kraków 1947.
• Wyczawski H.E., Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernardynów i kalwaryjskich dróżek, Kalwaria Zebrzydowska 2006.
• Zachariasz A., Krajobrazy pamięci wyrazem tożsamości miejsca, [w:] Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, nr 15, Sosnowiec 2011.
• Zinkow J., Wokół Kalwarii Zebrzydowskiej i Lanckorony. Przewodnik monograficzny, Kalwaria Zebrzydowska 2000.

Identifiers

ISSN

0029-8247