Odczarowanie rynku? Socjologiczne refleksje o konsekwencjach globalnego kryzysu ekonomicznego w Polsce

• Authors: Adam Mrozowicki

Title variants

EN

“Disenchantment of the Market”? Sociological Reflections on the Consequences of the Global Economic Crisis in Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Światowy kryzys ekonomiczny zintensyfikował socjologiczną i publiczną debatę na temat granic wolnego rynku, stawiając na nowo problem alternatyw wobec neoliberalnego modelu STRESZCZENIA / ABSTRACTS 3 kapitalizmu. W przypadku Polski dyskusja taka była jednak dużo słabsza i koncentrowała się bardziej na wymiarze kulturowym niż społeczno-ekonomicznym. Celem niniejszego artykułu jest diagnoza konsekwencji globalnego kryzysu ekonomicznego dla wybranych przemian społeczno- -ekonomicznych w Polsce. Empirycznym punktem odniesienia są prowadzone przez autora badania nad środowiskiem robotników przemysłowych w latach 2002–2004 oraz badania nad stosunkami pracy i strategiami związków zawodowych w latach 2009–2012. Stawiam tezę, że intensyfikowane przez kryzys przemiany w sferze pracy, w tym między innymi ekspansja niestandardowych form zatrudnienia, stwarzają potencjał mobilizacyjny wokół idei i dyskursów podważających wizję samoregulującego się rynku. Zarazem jednak twierdzę, że deregulacja stosunków pracy w Polsce sprawia, że „odczarowanie rynku” nie prowadzi do mobilizacji w sferze pracy, lecz poza nią, w sferze publicznej, z wykorzystaniem lokalnych zasobów kulturowej kontestacji.

EN

The global economic crisis has contributed to the intensification of sociological and public debates on the limits of the free market, which poses anew the problem of alternatives to the neoliberal model of capitalism. However, in the case of Poland, these discussions have been much weaker and focused more on the cultural than the socio-economic dimension. This article examines the consequences of the global economic crisis through the lens of selected socio-economic changes in Poland. Its empirical basis is the author’s research on working-class milieus in Poland during the period 2002–2004, and his research on employment relations and trade union strategies during the period 2009–2012. It is argued that transformations in the sphere of work, such as the expansion of non-standard forms of employment, have mobilized potential debates on the ideas and discourses that question the ideas of self-regulating markets. Simultaneously, however, it is suggested that the deregulation of employment relations in Poland contributes to a situation whereby a “disenchantment of the market” does not lead to a collective mobilization in the workplace, but rather beyond it in the public sphere, using local resources of cultural resistance.

Keywords

PL

kryzys ekonomiczny; mit rynku; transformacja systemowa; Polska

EN

economic crisis; the myth of the market; system transformation; Poland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Przegląd Socjologiczny
• Year: 2014
• Volume: 63 (LXIII)
• Issue: 4
• Pages: 67-91

Dates

published

2014

Contributors

author

Adam Mrozowicki

• Zakład Socjologii Ogólnej, Instytut Socjologii, Wydział Nauk Społecznych Uniwersytet Wrocławski

References

• Balcerowicz L., 1998, Budowa nowego systemu gospodarczego a dziedzictwo socjalizmu, w: A. Siciński (red.), Do i od socjalizmu. Dwa przełomy w ciągu półwiecza Polski, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN: 65–76.
• Bednarski M., Frieske K. (red.), 2012, Zatrudnienie na czas określony w polskiej gospodarce. Społeczne i ekonomiczne konsekwencje zjawiska, Warszawa: IPiSS.
• Bohle D., Greskovits B., 2012, Capitalist Diversity on Europe’s Periphery, Ithaca and London: Cornell University Press.
• Buchowski M., 2006, The Specter of Orientalism in Europe: From Exotic Other to Stigmatized Brother, “Anthropo-logical Quarterly” 79: 463–482.
• Burszta W.J., 1996, Czytanie kultury. Pięć szkiców, Łódź: Akademickie Centrum Graficzno-Marketingowe LODART.
• Calhoun C., Derluguian G., 2011, Business as Usual. The Roots of the Global Financial Meltdown, New York: Social Science Research Council, New York University Press.
• Crouch C., 2011, The Strange Non-Death of Neoliberalism, Cambridge: Polity Press.
• Czarzasty J., Owczarek D., 2012, Kryzys gospodarczy i dialog społeczny w Polsce, Warszawa: Instytut Spraw Pu-blicznych.
• Desperak, 2010, Młodzi w Łodzi. Prekariat z wyższym wykształceniem. Raport z badań 2010. Raport z badań foku-sowych w ramach projektu Think Tanku Feministycznego „Odzyskać obywatelstwo. Gender i ekonomia opieki”, dostępny pod adresem: http://www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny/articles.php?article_id=392 (dostęp 18 lutego 2015).
• Eyal G., Szelenyi I., Townsley E., 2000, Making Capitalism Without Capitalists. The New Ruling Elites in Eastern Europe, London: Verso.
• Fedorowicz, M., 2004, Różnorodność kapitalizmu: instytucjonalizm i doświadczenie zmiany ustrojowej po komuni-zmie, Warszawa: IFiS PAN.
• Gardawski J., 2001, Powracająca klasa. Sektor prywatny w III Rzeczypospolitej, Warszawa: IFiS PAN.
• Gardawski J., 1997, Przyzwolenie ograniczone. Robotnicy wobec rynku i demokracji, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Gardawski J., 2009a, Polacy pracujący a kryzys fordyzmu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Gardawski J., 2009b, Świadomość ekonomiczna Polaków pracujących, w: J. Gardawski (red.) Polacy pracujący a kryzys fordyzmu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, ss. 230––255.
• Gardawski J., 2009c, Postawy Polaków a dialog społeczny i związki zawodowe w warunkach kryzysu, w: J. Osinski (red.), Nauki społeczne wobec kryzysu ekonomicznego, Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH, ss. 11–44.
• Gardawski J., Mrozowicki A., Czarzasty J., 2012, Trade Unions in Poland, Brussels: European Trade Union Institute.
• Gardawski J. (red.), 2013, Rzemieślnicy i biznesmeni. Właściciele małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Gdula M., 2014, Klasa średnia i doświadczenie elastyczności, „Polityka społeczna” 5–6:40–45.
• Glaser B., Strauss A., 2009, Odkrywanie teorii ugruntowanej. Strategie badania jakościowego, Kraków: ZW Nomos.
• Grochal S., Szacki W., 2011, Rząd się bierze za umowy śmieciowe, „Gazeta Wyborcza Online”, dostępne pod adresem: http://wyborcza.pl/1,75478,10189757, Rzad_sie_bierze_za_smieciowe_umowy.html
• GUS, 2011, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji z Polski w latach 2004–2011, dostępne pod adresem: http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LU_infor_o_rozm_i_kierunk_emigra_z_polski_w_latach_2004_2011.pdf (do-stęp 18 lutego 2015).
• GUS,2012, Rocznik statystyczny Polski, Warszawa: GUS.
• GUS,2014, Monitoring rynku pracy, notatka z 10.01.2014, dostępna pod adresem:
• http://old.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PW_monitoning_rynku_pracy_notatka_2012.pdf (dostęp 19 lutego 2015).
• Hall P.A., Soskice D., 2001, An Introduction to Varieties of Capitalism, in: P.A. Hall, D. Soskice (eds.), Varieties of Capitalism. The Institutional Foundations of Comparative Advantage, Oxford: Oxford University Press, pp. 1–68.
• Harvey D., 2008, Neoliberalizm. Historia katastrofy, Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
• Harvey D., 2011, The Enigma of Capital and the Crises of Capitalism, Oxford: Oxford University Press.
• Herrmann M., 2009, Przyczyny kryzysu gospodarczego i oceny sposobów jego zwalczania w opiniach ludności 19 krajów świata, Warszawa: CBOS, dostępny pod adresem: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2009/K_107_09.PDF
• Hirschman A., 1995, Krytyka, lojalność, rozstanie: reakcje na kryzys państwa, organizacji i przedsiębiorstwa, Kra-ków: Znak.
• Jałowiecki B, Kapralski S., 2012, Społeczny wymiar kryzysu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Jasiecki K., 2013, Kapitalizm po polsku. Między modernizacją a peryferiami Unii Europejskiej, Warszawa: Wydaw-nictwo IFiS PAN.
• Kajta J., 2013, Kto się sprzeciwia różnorodności? O tożsamości uczestników ruchu nacjonalistycznego, „Pogranicze. Studia społeczne”, t. 22: 63–78.
• Kalb D., Halmai G., 2011, Headlines of Nation, Subtexts of Class: Working-Class Populism and the Return of the Repressed in Neoliberal Europe, New York: Berghahn Books.
• Kazimierska K., Piotrowski A., Waniek K., 2011, Biographical Consequences of Working Abroad in the Context of European Mental Space Construction, “Przegląd Socjologiczny” 60 (1): 139–158.
• Kolarska-Bobińska L., 1998, Egalitaryzm i interesy grupowe w procesie zmian ustrojowych, w: W. Adamski (red.), Polacy ’95. Aktorzy i klienci transformacji, Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN.
• Kowalik T., 2009, www.polskatransformacja.pl., Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA.
• Kozek W., 2011, Gra o jutro usług publicznych w Polsce, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Krzysztofek K., Szczepański M., 2005, Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Kato-wice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Lewicki M., 2014, „Za mała, by sfinansjalizować?” Procesy finansjalizacji i polska gospodarka, „Prakseologia” 155: 125–174.
• Marody M., 2004, Trzy Polski – instytucjonalny kontekst strategii dostosowawczych, w: M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, Warszawa: Wydawnictwo Scholar, ss. 252–271.
• Meardi G., 2012, Social Failures of EU Enlargement. A Case of Workers Voting with their Feet, New York: Routledge.
• Mills C.W., 2007, Wyobraźnia socjologiczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Mokrzycki E., 1995, Redystrybucja a interes klasowy, w: A. Sułek, J. Styk (red.), Ludzie i instytucje: stawanie się ładu społecznego, Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Mrozowicki A., 2011, Coping with Social Change. Life Strategies of Workers in Poland’s New Capitalism, Leuven: Leuven University Press.
• Mrozowicki A., 2012, Tożsamości biograficzne zakładowych działaczy związkowych a rewitalizacja związków zawo-dowych w Europie Środkowo-Wschodniej, „Folia Sociologica” 41.
• Mrozowicki A., Bajuk-Sencar T., Roosalu T., 2013, Precarious Work in the Retail Sector in Estonia, Poland and Slovenia: Trade Union Responses in a Time of Economic Crisis, “Transfer: European Review of Labour and Research” 19 (2).
• Müller B., 2002, Die Entzauberung der Marktwirtschaft: Ethnologische Erkundungen in ostdeutschen Betrieben, Frankfurt/Main: Campus Verlag.
• Osinski J., (red.), 2009, Nauki społeczne wobec kryzysu ekonomicznego, Warszawa: Oficyna wydawnicza SGH.
• Ost D., 2007, Klęska solidarności. Gniew i polityka w postkomunistycznej Europie, Warszawa: Muza.
• Partycki S., 2010, Partnerstwo i współpraca a kryzys gospodarczo-społeczny w Europie Środkowo-Wschodniej, Lu-blin: Wydawnictwo KUL.
• Partycki S., 2012, Kryzys finansowy: przebieg i skutki społeczno-gospodarcze w Europie Środkowo-Wschodniej, Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Polanyi K., 2010, Wielka transformacja, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Polskie Forum HR, 2012, Rynek Agencji Zatrudnienia w 2011 r., dostępne pod adresem: http://pkpplewiatan.pl/opinie/gospodarka/1/_files/2012_03/Raport_RYNEK_AGENCJI_ZATRUNDNIENIA_W_2011_ROKU.pdf
• Poławski P., 2012, Precarious Generation on the Polish Labour Market, “Polityka Społeczna” (English Edition), 1: 15–22.
• Pysz P., 2010, Nowa ekonomia po kryzysie gospodarki światowej 2007–2009, w: S. Partycki, (red.), Partnerstwo i współpraca a kryzys gospodarczo-społeczny w Europie Środkowo-Wschodniej, Lublin: Wydawnictwo KUL, ss. 60–73.
• Ruch Narodowy, 2014, Strona WWW, Dział News, Wiadomość nt. możliwości współpracy między Ruchem Naro-dowym a Kongresem Nowej Prawicy z dnia 22.11.2014, dostępna pod adresem: http://ruchnarodowy.org/ (dostęp 19 lutego 2015).
• Schütze F., 1983, Biographieforschung und narratives Interview, „Neue Praxis”, 3: 283–293.
• Shields S., 2011, Poland and the Global Political Economy: From Neoliberalism to Populism (and Back Again), in: G. Dale (ed.), First the Transition, then the Crash: Eastern Europe in 2000s, London: Pluto Press, pp. 169–186.
• Silver B., 2009, Globalny proletariat. Ruchy pracownicze i globalizacja po 1870 r., Warszawa: Książka i Prasa.
• Staniszkis J., 2009, Antropologia władzy, Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Sztompka P., 1993, Civilizational Incompetence: The Trap of Postcommunist Societies, “Zeitschrift für Soziologie” 22 (2): 85–95.
• Sztompka P., 2004, The Trauma of Social Change, w: J.C. Alexander, R. Eyerman, B. Giesen, N.J. Smelser I P. Sztompka (red.), Cultural Trauma and Collective Identity, Berkeley: University of California Press.
• Tarkowska E.B.,1999, Mit, w: H. Domański i in. (red.), Encyklopedia socjologii, tom 2, Warszawa: Oficyna Naukowa, ss. 249–252.
• Tischner J., 1992, Etyka solidarności oraz homo sovieticus, Kraków: Znak.
• Touraine A., 2013, Po kryzysie, Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Trappmann V., 2011, Precarious Employment in Poland: The Legacy of Transition or an Effect of European Integra-tion?, “Emecon” 1, dostępne pod adresem: http://www.emecon.eu/current-issue/second/vera-trappmann/
• Walczak-Duraj D., 2012, Zróżnicowanie przyczyn kryzysu finansowego. Kryzys jako efekt zaniechania, błędnych decyzji czy zideologizowania świata społecznego?, w: S. Partycki (red.), Kryzys finansowy: przebieg i skutki społeczno-gospodarcze w Europie Środkowo-Wschodniej, Lublin: Wydawnictwo KUL, ss. 72–85.
• Walczak-Duraj D., 2014, Uspołecznianie ryzyka i strat w sytuacji kryzysu gospodarczego, „Prakseologia” 155: 13–40.
• Weyland K., 1999, Neoliberal Populism in Latin America and Eastern Europe, “Comparative Politics” 31 (4): 379–401.
• Zagórski Z., 1996, Strukturalne bariery transformacji i integracji a społeczeństwo polskie, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Zagórski Z., 2012, Kapitały społeczne Polaków a „kryzysowe” szanse budowy nowych ładów. Wybrane aspekty problematyki, w: S. Partycki (red.), Kryzys finansowy: przebieg i skutki społeczno-gospodarcze w Europie Środ-kowo-Wschodniej, Lublin: Wydawnictwo KUL, ss. 175–203.
• Ziółkowski M., 1999, O imitacyjnej modernizacji społeczeństwa polskiego, w: P. Sztompka (red.), Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji, Warszawa: Wydawnictwo Nau-kowe PWN.