Szkolnictwo parafialne na obecnym obszarze archidiecezji gdańskiej w okresie staropolskim

• Authors: Jażdżewski Leszek

Title variants

EN

Parish Education in the Current Area of the Gdansk Archdiocese in the Old Polish Period

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Początki szkolnictwa katolickiego na obecnym obszarze archidiakonatu pomorskiego sięgają średniowiecza. Szkoły były jednak nieliczne i zakładane w dużych miastach. Do rozwoju szkolnictwa katolickiego w okresie nowożytnym przyczynił się Sobór Trydencki. Informacje na temat istniejących szkół podawały wizytacje biskupie. Wynika z nich, że funkcję nauczyciela spełniał najczęściej organista. Nauka odbywała się zaledwie kilka miesięcy i sprowadzała się do znajomości podstaw wiary. Koszty utrzymania nauczyciela ponosił proboszcz i parafia. Szkoły dla dziewcząt znajdowały się przy klasztorach żeńskich. Oprócz szkół elementarnych istniały szkoły średnie posiadające wyższy poziom nauczania.

EN

The origins of Catholic education, in the current Gdańsk Archdiocese area, date back to the Middle Ages. The Council of Trent helped in the development of Catholic education in the modern period. Information regarding existing schools comes from reports from bishop’s visits. These indicate that most often the organist fulfilled the function of teacher. The maintenance costs of teachers were paid by parish priests and parishes. Schools for girls were located in female monasteries. Apart from elementary schools there were secondary schools, providing a higher level of education.

Keywords

PL

Szkoła; szkolnictwo elementarne; parafia; archidiakonat pomorski; zakony; wizytacje biskupie; Sobór Trydencki

EN

school; elementary education; parish; Pomeranian Archdeaconry; monasteries; bishop’s visits; the Council of Trent

• Publisher: Gdańskie Seminarium Duchowne, Kuria Metropolitalna Gdańska
• Journal: Studia Gdańskie
• Year: 2015
• Issue: 37
• Pages: 235-250

Contributors

author

Jażdżewski Leszek

• Gdańskie Seminarium Duchowne

References

• Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.
• Ogier Ch., Dziennik podróży do Polski 1635-1636, Gdańsk 2010.
• Pomorze Gdańskie, 1807-1850. Wybór źródeł, oprac. A. Bukowski, Wrocław 1958.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,t. VI, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, J. Krzywicki i W. Walewski, Warszawa 1885.
• Statuta synodalia dioecesis wladislawiensis et Pomeraniae, wyd. Z. Chodyński, Warszawa 1890.
• Visitationes archidiaconatus Pomeraniae Hieronymo Rozrażewski Vladislaviensi et Pomeraniae episcopo factae, wyd. S. Kujot, t. I-III, Toruń 1897-1899.
• Wybicki J., Życie moje, Kraków 1927.
• Biskup, M., Tomczak, A., Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w., Toruń 1955.
• Borkowska M., Legenda żarnowiecka, Gdańsk 1996.
• Borucki J., Ustawodawstwo synodalne biskupa Hieronima Rozrażewskiego (1581-1600), „Włocławskie Studia Teologiczne” 2 (1999), s. 305-318.
• Chodyński, S., Seminarium włocławskie, Włocławek 1904.
• Czaplewski, P., Przeszkody w założeniu szkoły katolickiej w Gdańsku poreformacyjnym, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 16(1909), s. 176-184.
• Dzieje Żukowa, red. B. Śliwiński, Żukowo 2003.
• Górski, K., Rola kulturalna klasztorów na Pomorzu, „Studia Pelplińskie” 16 (1986), s. 49-76.
• Grzebień, L., Dzieje kulturalne jezuitów toruńskich (1596–1996),w: Jezuici w Toruniu 1596–1996, red. K. Maliszewski, W. Rozenkowski, Toruń 1997, s. 84-93.
• Historia Kościoła w Polsce, T. I do roku 1764, cz. II od roku 1506, red. B. Kumor, W. Obertyński, Poznań-Warszawa 1974.
• Historia Pucka, red. A. Groth, Gdańsk 1988.
• Historia Wejherowa, red. J. Borzyszkowski, Wejherowo 1998.
• Ickiewicz, K., Z przeszłości Mechowej, „Pomerania”3 (1978), s. 36-38.
• Iwo Roweder (1699-1765). Życie dla Boga i bliźnich, red. G. Rafiński, Pelplin 2012.
• Janowski, S., Studia z dziejów rodów kaszubskich. Powołania kapłańskie i zakonne Janowskich na Pomorzu do XVIII wieku, „Studia Pelplińskie” 29(2008), s. 261-283.
• Karbowiak, A., Szkoły diecezji chełmińskiej w wiekach średnich, Toruń 1899.
• Kościelak, S., Jezuici w Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk 2003.
• Kościelak, S., Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej potowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk 2012.
• Kościelak, S., Reformacja w małych miastach województwa pomorskiego, „Zeszyty Historyczne” 4 (2005), s. 27-54.
• Kropidłowski Z., Dobra materialne, wyposażenie i dochody parafii w Starzynie oraz jej duszpasterzy i organistów w okresie staropolskim na podstawie wizytacji kanonicznych, „Teki Gdańskie”, t. VIIIIX, Gdańsk 2006-2007, s. 59-69.
• Kujot, S., Opactwo pelplińskie, Pelplin 1875.
• Kustusz, G., Wejherowska szkoła publiczna prowadzona przez oo. reformatów (1650-1824),w: GeniusLoci, red. G. Wirkus, Wejherowo 2006, s. 77-131.
• Litak, S., Sieć szkół parafialnych w Rzeczypospolitej w XVI i w pierwszej połowie XVII w.: Próba podsumowania, Rozprawy z Dziejów Oświaty, t. XXVII, Warszawa 1996.
• Litak, S., Zagadnienie parafii w XVI-XVIII wieku, „Znak”11-12 (1965), s. 128-1562.
• Mańkowski, A., Kłodawa, „Zapiski Historyczne Towarzystwa Naukowego w Toruniu”1/1 (1908), s. 3-15.
• Mokrzecki, L., Szkolnictwo gdańskie na tle szkolnictwa Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym, w: Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku, red. K. Jakubiak, T. Maliszewski, Kraków 2010, s. 17-26.
• Neumeyer,H., Kirchengeschichte von Danzig und Westpreussen in evangelischer Sicht, t. 1, Leer 1971.
• Nowicki, T., Słownik biograficzny rządców parafii archidiakonatu pomorskiego w XVIII wieku, Lublin 2003.
• Odyniec, W., Godlewski, J., Ziemia pucka, Gdańsk 1974.
• Pawlak, M., Studia uniwersyteckie młodzieży z Prus Królewskich w XVI-XVIII w., Toruń 1988.
• Pelczar R., Klasztorne szkoły żeńskie w Polsce w XVI-XVIII w. Problematyka i perspektywy badawcze, „Nasza Przeszłość”, 89(1998), s. 95-109.
• Prokop, K. R., O prozopografii duchowieństwa parafialnego Pomorza nadwiślańskiego w dobie saskiej i stanisławowskiej, „Zeszyty Historyczne” 4 (2005), s. 127- 139.
• Rospond, S., Formacja alumnów w polskich seminariach duchownych pod zarządem księży misjonarzy (1675-1864), „Nasza Przeszłość” 117 (2012), s. 7-26.
• Roszak, S., Toruńskie kolegium jezuickie wobec przemian życia umysłowego połowy XVIII wieku, „Zapiski Historyczne” 63 (1998), s. 81-91.
• Załęski, S., Jezuici w Polsce, t. 4, Kraków 1905.