Wpływy francuskie w polskim słownictwie sekwatywnym XVI wieku

• Authors: Kaliska Agnieszka , Michalska-Górecka Paulina

Title variants

EN

French influence on the sectarian vocabulary of the 16th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest omówienie wpływów francuskich na polskie nazwy sekwatywne związane z reformacją. Interferencje francuskie są tu rozumiane szeroko – nie tylko leksykalnie, jako zapożyczenia, lecz także jako odbicie w polszczyźnie ważnych elementów francuskiej reformacji. Materiał leksykalny wyekscerpowano ze Słownika polszczyzny XVI wieku. Ze względu na podstawę leksykalną wyodrębniono nazwy odantroponimiczne, nazwy utworzone od toponimu i od apelatywu. O ile wśród czynników inicjujących kontakty francusko-polskie najczęściej wymienia się panowanie Henryka Walezego, wyjazdy Polaków na studia do Francji i przyjazdy tamtejszych nauczycieli do Polski, o tyle analizowany w niniejszym artykule materiał w postaci nazw sekwatywnych pokazuje, że jednym z takich czynników była również reformacja.

EN

The purpose of this article is to discuss the French influences on Polish sectarian names, the so called nomina sequativa, of the Reformation era. French influences are understood here broadly – not only in lexical terms, as borrowings, but also as a reflection of some principal elements of the French Reformation in the Polish language. The lexical material was excerpted from the Dictionary of the Polish Language of the 16th Century. Three types of names were distinguished depending on their lexical root: those that are derived from an anthroponym, those created from a toponym and those that are based on a characteristic feature of a given religion. While the factors initiating French-Polish contacts in the 16th century include the reign of Henry III of France, Poles going to France to study or local teachers coming from France to Poland, the material analyzed in this article shows that one such factor was also the Reformation.

Keywords

PL

nazwy sekwatywne; polszczyzna XVI wieku; francuskie wpływy językowe; leksyka reformacyjna

EN

names of religious dissenters; Polish language of the 16th century; French linguistic influence; reformation lexis

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2022
• Volume: 102
• Issue: 1
• Pages: 116-128

Contributors

author

Kaliska Agnieszka

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

author

Michalska-Górecka Paulina

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Bem K. 2005: Holenderski Kościół reformowany w XVI i XVII wieku. Struktura, organizacja, problemy, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” XLIX, s. 63–92.
• Besson M. 1909: La plus ancienne mention du Pays de Vaud (Pagus Valdensis), „Revue historique vaudoise”, nr 17, s. 113–115 (online: http://doi.org/10.5169/seals-16630, dostęp: 15 stycznia 2021).
• Britannica: The New Encyclopaedia Britannica, t. 6, Encyclopædia Britannica, Chicago 1998.
• Brunn U. 2014: De l’usage des «cathares» en Histoire médiévale, „Ménestrel. Médiévistes sur le net: sources, travaux et références en ligne”, 23 września 2014 (online: http://www.menestrel.fr, dostęp: 27 stycznia 2021).
• DAF: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 1, Académie Française, Paris 1694.
• DAFIV: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 4, Académie Française, Paris 1762.
• DAFV: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 4, Académie Française, Paris 1798.
• DAFVI: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 4, Académie Française, Paris 1835.
• DAFVIII: Dictionnaire de l’Académie française, wyd. 8, Académie Française, Paris 1932.
• DCLF: J.-F. Férauld, Dictionnaire critique de la langue française, Mossy, Marseille 1787.
• DEAFpré: Dictionnaire Étymologique de l’Ancien Français, Heidelberger Akademie der Wissenschaften, Heidelberg (online: http://www.deaf-page.de/, dostęp: 27 stycznia 2021).
• DLFLittré: É. Littré Dictionnaire de la Langue Française, Hachette, Paris 1873–1877 (online: https://www.littre.org/, dostęp: 27 stycznia 2021).
• DMF: Dictionnaire du Moyen Français (1330–1500), ATILF – CNRS & Université de Lorraine, 2015 (online: http://www.atilf.fr/dmf/, dostęp: 27 stycznia 2021).
• DTVFBorel: P. Borel, Dictionnaire des Termes du Vieux Français ou Trésor des Recherches & Antiquités Gauloises et Françoises, Niort, L. Favre 1882 [reprint: 1655–1667] (online: https://archives.org, dostęp: 28 stycznia 2021).
• EK: Encyklopedia katolicka, t. 1–20, red. F. Gryglewicz i in., Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1973–2014.
• ESSČ: Elektronický slovník staré češtiny, Praha: Ústav pro jazyk český AV ČR, v.v.i., oddělení vývoje jazyka 2006 (online: https://vokabular.ujc.cas.cz/, dostęp: 16 czerwca 2021).
• FEW: W. von Wartburg, Französisches etymologisches Wörterbuch, Tübingen–Nancy 1922 (wyjątki opracowane i udostępnione w tzw. Indeksie FEW (fr. Index du FEW), red. E. Buchi) (online: https://apps.atilf.fr/lecteurFEW/, dostęp: 27 stycznia 2021).
• GLOXI-XIV: A. Bos, Glossaire de la langue d’oïl (XI–XIV siècles) contenant les mots vieux-français hors d’usage, leur explication, leur étymologie et leur concordance avec le provençal et l’italien, J. Maisonneuve Libraire-Éditeur, Paris 1891 (online: https://archives.org, dostęp: 28 stycznia 2021).
• Grandmaison de Ch. 1902: Origine et étymologie françaises du mot huguenot, „Bulletin historique et littéraire (Société de l’Histoire du Protestantisme Français)”, nr 51(1), s. 7–13.
• HK: H. Tüchle, C.A. Bouman, Historia Kościoła, t. 3: 1500–1715, przeł. J. Piesiewicz, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1986.
• Klemensiewicz Z. 2002: Historia języka polskiego, wyd. 8, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kopaliński W. 2021: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa.
• Krasnodębska E. 2011: Nazwy zakonników, członków sekt religijnych oraz wyznawców doktryn teologicznych w polszczyźnie XVI w., [w:] A. Ceglińska-Gajda (red.), Naród. Religia. Język. Materiały z konferencji 17–19 maja 2010 r., Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź, s. 199–212.
• Kreja B. 1999: Formacje na -anin i -an w języku polskim i w innych językach słowiańskich, [w:] B. Kreja, Słowotwórstwo polskie na tle słowiańskim. Studia, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 46–64.
• L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, wyd. 2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1854–1860.
• LAFGodefroy: F. Godefroy, Lexique de l’ancien français, H. Welter, Paris–Leipzig 1901 (online: https://archives.org, dostęp: 27 czerwca 2021).
• Masson H. 1993: Słownik herezji w Kościele katolickim, Wydawnictwo „Książnica”, Katowice.
• Mecking V. 2019: L’affaire Antoine de Saint-Michel D’Avully vs. Théodore de Bèze anno 1598 (approche lexicale), „L’archive ouvert pluridisciplinaire HAL”, halshs-01973240 (online: https://hal.archives-ouvertes.fr/, dostęp: 26 stycznia 2021).
• Michalska-Górecka P. 2021: Muncerianie, rakowianie, tropiści. Nazwy sekwatywne w polszczyźnie XVI wieku, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań.
• SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–4, Wiedza Powszechna, Warszawa 1958–1962, t. 5–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963–1969 (online: http://sjpd.pwn.pl/, dostęp: 1 marca 2021).
• SłF-P: Wielki słownik francusko-polski, t. 1, oprac. S. Ciesielska-Borkowska i in., red. J. Dobrzyński i in., Wiedza Powszechna, Warszawa 1983.
• SłŁ-P: Mały słownik łacińsko-polski, red. J. Korpanty, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
• SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–9, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1953–1987, t. 10–11, Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Kraków 1988–2002.
• SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861 (online: http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/, dostęp: 15 stycznia 2021) (Słownik wileński).
• Théry J. 2010: Les hérésies, du XIIe au début du XIVe siècle, [w:] M.-M. de Cevins, J.-M. Matz (red.), Structures et dynamiques de la vie religieuse en Occident (1179–1449), Presses Universitaires de Rennes, Rennes, s. 373–386.
• TLFi: Trésor de la langue française, ATILF – CNRS & Université de Lorraine (online: http://www.atilf.fr/tlfi, dostęp: 27 stycznia 2021).
• USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, red. S. Dubisz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
• Walczak B. 1986: Galicyzmy w polszczyźnie na tle historii związków polsko-francuskich, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXII, s. 297–298.
• Walczak B. 1988: Chronologie des influences françaises sur le polonais, „Studia Romanica Posnaniensia” XIII, s. 193–199.
• Walczak B., Kurkiewicz-Rzepkowa E. 1983: Uwagi nad zapożyczeniami francuskimi w polszczyźnie XVI wieku, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, nr 21, s. 41–48.
• Winiarska I. 2004: Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu. Od XVI do XVIII wieku na tle terminologii katolickiej, Semper, Warszawa.
• Wójcik Z. 2012: Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, wyd. 12 uzupełnione, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.01009