Średniowieczne konstrukcje ciesielskie południowego skrzydła zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie. Przyczynek do historii zamku

• Authors: Skarżyńska-Wawrykiewicz Magdalena , Wawrykiewicz Leszek

Title variants

EN

Medieval carpentry structures of the southern wing of the Warmia Chapter Castle in Olsztyn. Contribution to the history of the castle

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article presents the results of an analysis carried out during the renovation of a roof of the southern wing of the Warmia Chapter in Olsztyn in the years 2013-2014. The renovation of the castle wing roof provided us with the possibility to freely access normally inaccessible places and an opportunity to analyse the form and rules of carpentry structures found in this part of the castle, that is, a roof truss and frame walls from around 1429, including the stock-taking of carpentry joints that are not visible after the structure assembly. Since it was impossible to carry out a conservation analysis of carpentry structures in isolation from the context they are situated in, the research conclusions often have a broader scope and concern the history of the entire southern wing. The example of the Olsztyn castle presented in the article shows a significant role of analyses of historical carpentry structures in chronological order and studies of architecture and construction monuments. Historical and architectural studies of historic carpentry structures, covering a typological analysis of the structure, along with an analysis of carpentry joints, assembly signs, traces of processing and other traces and distinguishing marks, e.g inscriptions, as well as comprehensive archival studies allow chronological breakdown of the sole carpentry structure and determination of relative chronology and stratification of the entire historic building, usually subject to conversions and reconstructions over centuries. As we can see on an example of the discussed monument, studies of historical carpentry structures can often contribute to targeting architectural studies of the entire object, representing a point of departure for stratification of the entire building in many cases. Researchers have not paid much attention to wooden structures of the Olsztyn Castle. As we can speculate, a frame structure of the southern wing yard wall with a secondary masonry work could have been beyond the awareness of castle users and researchers. The level of complexity of frame structures of walls erected along with mezzanine floors and a structure of roof truss attests to the fact that the wooden structure of the granary was erected one of the highly qualified carpentry workshops, established and functioning in the Teutonic Knights state in Prussia in the 14th and 15th centuries under the influence of settlers coming from the West. Broader studies of the typology of medieval frame structures on the territory of former Prussia, especially those applied in secular construction, are seriously hindered due to the low number of preserved fachwerk walls to our times. Therefore, we should all the more indicate the need for preparing detailed documentations and analysing all relics of ancient frame structures, even those – or perhaps especially those – hidden behind subsequent masonry work, which was attempted at demonstrating on the basis of an analysis of medieval carpentry structures of a former granary in the southern wing of the Olsztyn fortress. It is not for the first time that it turns out how important the performance of scientific research during the construction investments carried out in an architecture monument is for its preservation. Not only does it allow us to become familiar with its structural transformations and supplement previous knowledge, but also to verify previous findings. Such simultaneous continuation of scientific research can often influence the construction process itself, allowing potential corrections of initial investment assumptions for the benefit of the monument’s value. As regards the roof of the southern wing of the Olsztyn Castle, the research influenced, among others, the scope and method of conducting carpentry works and the type of reconstructed roof covering. No pre-investment architectural studies carried out at an object that is continuously used cannot contribute to the collection of such a large amount of information about a given monument, as regular, careful supervision exercised by persons with appropriate qualifications, carried out during renovation works.

Keywords

PL

Prusy; Warmia; architektura gotycka; zamek w Olsztynie; badania architektoniczne; ciesielstwo; konstrukcja szkieletowa; szachulec; więźby dachowe

EN

Prussia; Warmia; gothic architecture; Olsztyn castle; architectural studies; carpentry; frame structure; wattle and daub; roof truss

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2015
• Issue: 2
• Pages: 65-92

Dates

published

2015

Contributors

author

Skarżyńska-Wawrykiewicz Magdalena

• konserwator zabytkoznawca, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

author

Wawrykiewicz Leszek

• konserwator zabytkoznawca, Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie.

References

• Adressbuch für Regierungshaupstadt und den Landkreis Allenstein 1932, Allenstein 1931.
• Adressbuch für Regierungshaupstadt und den Landkreis Allenstein,Ausgabe 1927, Allenstein 1927.
• Arendt P., Urkunden und Akten zur Geschichte der katholischen Kirchen und Hospitäler in Allenstein, Allenstein 1927.
• Bericht des Konservators der Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen über seine Tätigkeit im Jahre 1902-1926 an die Provinzialkomission zur Erforschung und zum Schutze der Denkmäler in der Provinz Ostpreussen, Königsberg 1903-1927.
• Boetticher A., Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, z. 4, Das Ermland, Königsberg 1894, s. 9-10.
• Bonk H., Urkunden zur Geschichte des Allensteiner Schlosses, Allenstein 1926.
• Clasen K.H., Die mittelalterliche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, t. 1, Königsberg 1927, s. 179-182.
• Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands, t. 3, Urkunden der Jahre 1376-1424 nebst Nachträgen, Braunsberg und Leipzig 1874.
• Einwohnerbuch von Alleinstein 1937, Allenstein 1938.
• Einwohnerbuch von Alleinstein 1938, Allenstein 1938.
• Gralińska-Grubecka A., Zamek w Olsztynie. Badania konserwatorskie zapraw mineralnych, Toruń, marzec 2014, mps w archiwum MWiM w Olsztynie.
• Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und –geographie, Petersberg 2007, s. 325-327.
• Herrmann C., Rzempołuch A. (oprac.), Widoki z Warmii. Ferdynand von Quast i początki konserwatorstwa zabytków w Prusach i na Warmii, katalog wystawy, Münster-Olsztyn 2006.
• Krąpiec M., Wyniki analizy dendrochronologicznej prób drewna z zamku w Olsztynie, 15.06.2014 r., mps w archiwum MWiM w Olsztynie.
• Kurs T., Nałogowcy w zamku, czyli co znaleziono w trakcie remontu, „Gazeta Wyborcza”, 11.02.2014, dodatek Olsztyn.
• Lossman W., Dokumentacja technicznych badań podłoża gruntowego, Olsztyn-Zamek, Olsztyn 1988, mps w archiwum MWiM w Olsztynie.
• M. Perkiewicz Tonwerke, Ludwigsberg bei Moschin, „Tonindustrie-Zeitung”, 1940, nr 17, s. 113, http://dachziegelarchiv.de/seite.php?kat_typ=50&max=1&sei_id=41282.
• Mączyński D., Ekspertyza mykologiczno-konserwatorska dotycząca stanu zachowania drewnianej więźby dachowej nad południowym skrzydłem zamku w Olsztynie, woj. warmińsko-mazurskie, Warszawa 30.09.2008, mps w archiwum MWiM w Olsztynie.
• Paszkowski R., Gotycki kościół pw. św. Szymona i św. Judy Tadeusza w Gnojewie. Z badań nad średniowieczną architekturą sakralną na Żuławach oraz historią działań na rzecz jej ochrony, Malbork 2011.
• Popp E., Burg Allenstein. Ein Beitrag zur Heimatkunde, Allenstein [b.r.w.].
• Przytocka M., Madeja-Kulecka U., Dąbkowski Z., Wołosewicz A., Olsztyn. Zamek. Dokumentacja historyczno-architektoniczna, Olsztyn 1984-1986, mps w archiwum MWiM w Olsztynie.
• Quast F. von, Denkmale der Baukunst im Ermeland, Berlin [1852-1864], s. 41-44.
• Rogóż J., Szroeder P., Pilarska M., Krynicka-Szroeder K., Cupa A., Dokumentacja konserwatorska badań struktury północnej ściany południowego skrzydła zamku w Olsztynie wykonanych na wysokości III, IV i V kondygnacji, Toruń 2013, mps w archiwum MWiM w Olsztynie.
• Ruszczyk G., Drewno i architektura. Dzieje budownictwa drewnianego w Polsce, Warszawa 2007.
• Rzempołuch A., Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953. Od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych, Olsztyn 2004.
• Rzempołuch A. (red.), Dawny Olsztyn w malarstwie, rysunku i grafice, katalog wystawy, Olsztyn-Warszawa 2003.
• Rzempołuch A., Zamek kapituły warmińskiej w Olsztynie, Olsztyn 1993.
• Rzempołuch A., Zamek kapituły warmińskiej w Olsztynie, Olsztyn 2009.
• Schaaf U., Dwie konstrukcje szkieletowe przy ul. Wielkie Garbary w Toruniu na tle konstrukcji szkieletowych Niemiec i północnej Polski, praca magisterska napisana pod kierunkiem J. Tajchmana na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, Toruń 1991, mps w archiwum UMK w Toruniu.
• Schmid B., Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, t. 3, Pomezanien, zesz. 12, Kreis Rosenberg, Danzig 1906.
• Schmid B., Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, t. 4, Kreis Marienburg, Danzig 1919.
• Skarżyńska-Wawrykiewicz M., Wawrykiewicz L., Rola badań architektonicznych prowadzonych w zabytkach na przykładzie adaptacji przedzamcza w Lidzbarku Warmińskim, „Wiadomości Konserwatorskie” 2011, nr 30, s. 7-42.
• Steinbrecht C., Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, t. 1-4, Berlin 1885-1920.
• Tajchman J., Kościół w Krupach. Próba odtworzenia pierwotnej postaci, [w:] Paszkiewicz P., Ruszczyk G., Dłutek M. (red.), Ocalić dla przyszłości. Studia ofiarowane profesorowi Ryszardowi Brykowskiemu, Warszawa 2003, s. 71-93.
• Tajchman J., Stropy drewniane w Polsce. Propozycja systematyki, Warszawa 1989.
• Wawrykiewicz L., Odkrycie gotyckiego kościoła o unikatowej, murowano-szkieletowej konstrukcji w Kanigowie, „Ochrona Zabytków” 2008, nr 3, s. 21-42.
• Wawrykiewicz L., Skarżyńska-Wawrykiewicz M., Najstarsze dachy Olsztyna. Średniowieczne więźby dachowe budowli gotyckich, „Renowacje i Zabytki” 2013, nr 4 (48), s. 50-61.
• Wünsch C., Die Bau- und Kunstdenkmäler der Stadt Allenstein, Allenstein 1933, s. 26-65.

Identifiers

ISSN

0029-8247