Wpływ przemian kapitalistycznych na strukturę społeczną mieszkańców Pińczowa w latach 1870–1939

• Authors: Staszewska Justyna

Title variants

EN

The influence of capitalist transformations on the social structure of the inhabitants of Pińczów between 1870 and 1939

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rozpatrując transformację społeczno-zawodową mieszkańców Pińczowa, która dokonywała się w latach 1870–1939 pod wpływem przemian kapitalistycznych, należy zwrócić uwagę na intensyfikację bodźców polityczno-gospodarczych. Momentem przełomowym było zapoczątkowanie w 1864 r. procesu uwłaszczania chłopów, co wiązało się z zerwaniem z dotychczasowym ładem społecznym. Uwolnienie miast spod zarządu właścicieli i przekazanie ich w ręce władzy municypalnej zakończyło ekonomiczne uzależnienie od szlachty (późniejszego ziemiaństwa). Pozostałości gospodarki feudalnej ustąpiły nowym zasadom – kapitalistycznym. Przykład Pińczowa to obraz tworzenia się społeczeństwa kapitalistycznego w realiach drobnomieszczańskich. Ewoluowała przede wszystkim liczba ludności, której wahania wiązały się z kryzysami wojennym (I wojna światowa) oraz ekonomicznymi (m.in. wielki kryzys gospodarczy, klęski nieurodzaju). Na skutek tych zawirowań zmieniał się również profil demograficzny mieszkańców Pińczowa. Jego społeczność z dynamicznie rozwijającej się w XIX w. przekształciła się w starzejącą w okresie międzywojennym. Kapitalizm był jednak najbardziej widoczny w strukturze zawodowej mieszczan. Zanikały warstwy oraz zawody, które nie nadążały za postępem gospodarczym. Masowa, fabryczna produkcja tanich wyrobów i ich wprowadzenie na rynek regionalny zagrażały miejscowemu rękodzielnictwu. W administracyjno-usługowym Pińczowie dominowała grupa urzędników, kupców oraz rzemieślników, którzy w zmieniających się realiach ekonomicznych byli zmuszeni dostosowywać wiedzę, umiejętności, asortyment do potrzeb lokalnej społeczności. Dyktat tradycji w cechach rzemieślniczych zaczął ustępować kalkulacji ekonomicznej, która wymagała szybkiego kształcenia specjalistów.

EN

The social and professional transformation of the inhabitants of Pinczow in the years 1870-1939 fell under the influence of capitalist changes. A turning point was the inauguration of the process of peasant emancipation in 1864, which broke with the existing social order. Removing cities from the management of the owners ended the economic dependence of noblity. The remnants of the feudal economy gave way to a new, determined capitalist transformation. Pinczow's example is an image of the formation of capitalist society in the reality of the petty-bourgeois. The number of people affected by the First World War and economic crises (including the great economic crisis, crop failures) was transformed. As a result of this turbulence, the demographic profile of the inhabitants of Pińczów has also changed. The community of Pinczow, transformed into an aging one in the interwar period. Capitalism was most visible in the bourgeois occupational structure. Those layers and professions that did not keep pace with the economic downturn were disappearing. The mass production of cheap products and the possibility of their influx into the regional market threatened local handicraft production. Pińczów was dominated by a group of clerks, merchants and craftsmen who, in the changing economic reality were forced to adapt knowledge, skills and assortment to the needs of the local community. The dictates of tradition, for example, in craft guilds began to give way to economic considerations, which required the rapid training of specialists.

Keywords

PL

kapitalizm; demografia; Pińczów; przemiany społeczne; struktura; zawodowa ludności

EN

capitalism; demography; Pińczów; social tranformation; professional structure of the population

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2017
• Issue: 3(4)
• Pages: 5-21

Contributors

author

Staszewska Justyna

• Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach

References

• Archiwum Państwowe w Kielcach, Archiwum Ordynacji Myszkowskiej, sygn. 683.
• Archiwum Państwowe w Kielcach, Urząd Wojewódzkie Kielecki I, sygn. 1763, sygn. 4131, sygn. 12453.
• Barciński F., 1931, Geografia gospodarcza województwa kieleckiego, Kielce.
• Chudzia T., 2006, Pińczowska Kolej Dojazdowa – przykładem twórczego i zbiorowego wysiłku władz i społeczeństwa pińczowskiego, „Pińczowskie Spotkania Historyczne”, z. 10: W 587. rocznicę nadania praw miejskich. 80 lat kolejką wąskotorową przez Ponidzie. Materiały sesji naukowej 27 lutego 2006 r.
• Dobra ziemskie w województwie kieleckim według spisów z roku 1923 i 1925, 2014, oprac. E. Majcher-Ociesa, M.B. Markowski, Kielce.
• Drozdowski M.M., 1972, Społeczeństwo, państwo, politycy II Rzeczpospolitej. Szkice i polemiki, Kraków.
• Drozdowski M.M., 1979, Sprawy i ludzie II Rzeczpospolitej, Kraków.
• Drugi powszechny spis ludności z dn. 9. XII. 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo kieleckie, „Statystyka Polski”, seria C, 1938, z. 86, Warszawa.
• Kołodziejczyk R., Gradowski R., 1974, Zarys dziejów kapitalizmu w Polsce, Warszawa.
• Korzeniowski M., Mądzik M., Tarasiuk D., 2007, Tułaczy los. Uchodźcy polscy w imperium rosyjskim w latach pierwszej wojny światowej, Lublin.
• Kowalska-Glikman S., 1998, Więzi środowiskowe drobnomieszczaństwa w drugiej połowie XIX w. [w:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa, „Studia Polonica Historiae Urbanae”, t. 3, Toruń.
• Krzyżanowski A., Kumaniecki K., 1915, Statystyka Polski, Kraków.
• Lewandowski J., 1980, Królestwo Polskie pod okupacją austriacką 1914–1918, Warszawa.
• Markowski M.B., 1980, Robotnicy przemysłowi w województwie kieleckim 1918–1939, Warszawa.
• Markowski M.B., 1993, Obywatele ziemscy w województwie kieleckim 1918–1939, Kielce.
• Naumiuk J., 1979, Zarys dziejów Pińczowa w latach 1800–1965 [w:] Pińczów i jego szkoły w dziejach, red. J. Wyrozumski, Warszawa–Kraków.
• Nietyksza M., 1986, Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim (1865–1914), Warszawa.
• Nietyksza M., 1992, Drobnomieszczaństwo a typy miast w Królestwie Polskim w końcu XIX w. [w:] Drobnomieszczaństwo XIX i XX w. Studia, t. 3, red. S. Kowalska--Glikman, Warszawa.
• Obwód pińczowski i pierwsze półrocze zarządu wojskowego, 1916, Kraków.
• Obzor kieleckoj gubernii za 1870 god.
• Obzor kieleckoj gubernii za 1882 god.
• Obzor kieleckoj gubernii za 1901 god.
• Pierwaja wsieobszczaja pieriepis nasielienija Rossijskoj Imperii 28 I 1897 goda, 1904–1905, S-Petersburg, t. 3.
• Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 30. IX. 1921 r. Mieszkania. Ludność. Stosunki zawodowe Województwo kieleckie, „Statystyka Polski” 1927, t. 17, Warszawa.
• Pietrzak-Pawłowska I., 1981, Kapitalizm [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r., red. A. Mączak, Warszawa.
• Przeniosło M., 2003, Chłopi Królestwa Polskiego w latach 1914–1918, Kielce.
• Purat A., 2010, Status prawny i społeczny mniejszości narodowych w II i III Rzeczypospolitej. Analiza porównawcza [w:] Dwa dwudziestolecia. Geopolityka. Państwo. Społeczeństwo, red. P. Hauser, W. Mazurczak, Poznań.
• Renz R., 1990, Społeczności małomiasteczkowe w województwie kieleckim 1918–1939, Kielce.
• Renz R., 1994, Życie codzienne w miasteczkach województwa kieleckiego 1918–1939, Kielce.
• Rocznik statystyczny Królestwa Polskiego z uwzględnieniem innych ziem polskich. Rok 1915, 1916, oprac. E. Strasburger, Warszawa.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, 1925, t. 3: Województwo kieleckie, Warszawa.
• Słabińska E., 2004, Inteligencja na prowincji kieleckiej w latach 1918–1939, Kielce.
• Smyk G., 2011, Administracja publiczna Królestwa Polskiego w latach 1864–1915, Lublin.
• Staszewska J., 2013, Społeczność żydowska w Pińczowie w latach 1914–1939 [w:] Życie codzienne społeczności żydowskiej na ziemiach polskich do 1942 r., red. E. Majcher-Ociesa, B. Wojciechowska, Kielce.
• Staszewska J., 2015, Pińczów i jego mieszkańcy w dobie kapitalizmu (1870–1939), Kielce, Praca doktorska napisana pod kierunkiem naukowym prof. zw. dr. hab. Marka Przeniosły, Archiwum Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
• Szabat B., 2008, Ziemiaństwo w strukturze społecznej guberni kieleckiej według „Pierwszego powszechnego spisu ludności Cesarstwa Rosyjskiego z 1897 r.” [w:] Dwór a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX w., red. W. Caban, M.B. Markowski, M. Przeniosło, Kielce.
• Szturm de Sztrem T., 1918, Zaludnienie Królestwa Polskiego wobec wojny, Warszawa.
• Wakar W., 1917, Rozwój terytorialny narodowości polskiej, Warszawa.
• Wiech S., 1990, Miasteczka żydowskie guberni kieleckiej w latach 1870–1914 (na przykładzie Chęcin i Działoszyc), „Studia Kieleckie”, t. 1–2.
• Wiech S., 1991, Kontakty polsko-żydowskie w guberni kieleckiej w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX w. [w:] Żydzi w Małopolsce. Studia z dziejów osadnictwa i życia społecznego, red. F. Kiryk, Przemyśl.
• Wiech S., 1995, Miasteczka guberni kieleckiej w latach 1870–1914. Zabudowa – rozwój – społeczeństwo, Kielce.
• Zagadnienia demograficzne Polski. Ruch naturalny ludności w latach 1895–1935, „Statystyka Polski” 1936, Seria C, z. 41, Warszawa.