Rola procesów glacjalnych w kształtowaniu rzeźby południowego obrzeżenia Kotliny Kolskiej

• Authors: Zbigniew Rdzany , Aleksander Szmidt , Katarzyna Tarnawska

Title variants

The role of glacial processes in landscape evolution of the south margin of the Koło Basin (Central Poland)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article analyses the southern part of the expansion of the Bzura-Ner Spillway (Bzura-Ner Pradolina), called the Koło Basin as well as neighbouring areas of the Łask Upland Plain and the Turek Upland Plain. The purpose of the study was to present the role of Pleistocene glaciations, especially the Warta Glaciation and, in particular, their role in the evolution of land relief in this area. It was noted that morphological activity of continental glaciers depended on morphology, lithology and dynamics of the bedrock. Special attention was paid to effects characteristic of the transgression and disappearance of the Warta ice sheet. A survey of geological and geomorphological literature, analyses of archival data, mainly the accounts of geological drillings as well as results of geomorphological and palaeogeomorphological research constitute the basis for the presented data and views. It was found that successive continental glaciers had reduced height differences of the Pleistocene bedrock without obliterating the main forms in the area. Despite the genetic diversity of forms, postglacial forms and sediments – which emerged during the glaciation of the Warta (the last glaciation in this area) – play a predominant part in the described area. The features of glacial tills and fluvioglacial and limnoglacial sediments which form Wartian mounds, hills, and ridges prove that at the end of the Warta glaciation, during deglaciation (in the Bzura sub-phase), the dynamics of glacial processes was intensified. Accumulation of ice in the lower part of the current Koło Basin was conducive to increased dynamics of the ice lobe through oscillations and, possibly, through glacial surges. However, activity of the ice sheet edge has been blurred as a result of areal deglaciation, which is documented by numerous kames – the most widespread convex glacial forms in the area.

Keywords

PL

rzeźba glacjalna; zlodowacenie Warty; czwartorzęd; metody GIS; Kotlina Kolska; Polska Środkowa; pradolina Bzury-Neru; oscylacje lądolodu; kemy

EN

glacial relief; Warta Glaciation; Quaternary; GIS; Koło Basin; Central Poland; Bzura-Ner Spillway; glacial oscillations; kames

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Biuletyn Uniejowski
• Year: 2013
• Volume: 2
• Pages: 5-22

Contributors

author

Zbigniew Rdzany

• Katedra Geografii Fizycznej, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, 90-139 Łódź

author

Aleksander Szmidt

• Katedra Geografii Fizycznej, Wydział Nauk Geograficznych, Uniwersytet Łódzki, ul. Narutowicza 88, 90-139 Łódź

author

Katarzyna Tarnawska

References

• Baliński W., Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Lutomiersk, PIG, Warszawa 1990.
• Baliński W., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej 1:50 000. Arkusz Lutomiersk, PIG, Warszawa 1992.
• Ber A., Mapa glacitektoniczna Polski 1:1 000 000. PIG, Warszawa 2006.
• Czubla P., Eratyki fennoskandzkie w utworach czwartorzędowych Polski środkowej i ich znaczenie stratygraficzne. Acta Geogr. Lodz., 80, Łódź 2001.
• Czubla P., Forysiak J., Petera-Zganiacz J., Lithological and petrographic features of till in the Koźmin region and their value for stratigraphical interpretation of glacial Lake Koźmin deposits, Central Poland, Geologija, 52, 2010.
• Czubla P., Forysiak J., Petera-Zganiacz J., Grajoszek M., Wiśniewska M., Charakterystyka litologiczno-petrograficzna osadów czwartorzędowych w dolinie Warty (stanowisko Koźmin-Północ), Przegl. Geol., 61(2), 2013.
• Czyż J., Forysiak J., Kamiński J., Klatkowa H., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Dobra, PIG, Warszawa 2008.
• Dadlez R., Marek S., Pokorski J., Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku
• 1: 1 000 000, Ministerstwo Środowiska i Państwowy Instytut Geologiczny, Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej Agencji Ekologicznej, Warszawa 2002.
• Domosławska M. D., Szczegółowa mapa geologiczna 1:50 000. Arkusz Łęczyca, IG, Warszawa 1960.
• Dutkiewicz L., Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Parzęczew, PIG, Warszawa 1992a.
• Dutkiewicz L., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Parzęczew, PIG, Warszawa 1992b.
• Dylikowa A., Geografia Polski. Krainy geograficzne, PZWS, Warszawa 1973.
• Dzieduszyńska D., Kittel P., Basen uniejowski – historia i stan badań paleogeograficznych w Uniwersytecie Łódzkim. Biuletyn Uniejowski, 1, 2012.
• Forysiak J., Kamiński J., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Uniejów, PIG, Warszawa 2011.
• Jewtuchowicz S., Geneza pradoliny warszawsko-berlińskiej między Nerem a Moszczenicą, Prace Geogr. IG PAN, 62, Warszawa 1967.
• Karnkowski P., Wgłębne przekroje geologiczne przez Niż Polski, WG, Warszawa 1980.
• Klatkowa H., Załoba M., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Warta, PIG, Warszawa 1992.
• Klatkowa H., Załoba M., Kształtowanie budowy geologicznej i rzeźby południowego obrzeżenia Basenu Uniejowskiego, [w:] Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin-Turek, red. W. Stankowski, Inst. Badań Czwartorzędu Uniw. A. Mickiewicza, Poznań 1991.
• Kłysz P., Morfogeneza zespołu form marginalnych między Koninem, Kołem a Turkiem, Prace Uniw. A. Mickiewicza, Ser. Geogr., 23, Poznań 1981.
• Kobojek E., Naturalne uwarunkowania różnych reakcji rzek nizinnych na antropopresję, Rozprawy habilitacyjne Uniwersytetu Łódzkiego, Wyd. UŁ, Łódź 2009.
• Kobojek E., Położenie fizycznogeograficzne miasta i gminy Uniejów, Biuletyn Uniejowski, 1, 2012.
• Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 2001.
• Krzemiński T., Cechy rozwoju i zaniku lądolodu warciańskiego w środkowej Polsce, Acta Univ. Lodz., Folia Geogr. Phisica, 1, 1997.
• Petera-Zganiacz J., Forysiak J., Historia rozwoju doliny Warty w basenie uniejowskim, Biuletyn Uniejowski, 1, 2012.
• Rdzany Z., Rekonstrukcja przebiegu zlodowacenia warty w regionie łódzkim, Rozprawy habilitacyjne Uniwersytetu Łódzkiego, Wyd. UŁ, Łódź 2009.
• Sokołowski S., Rola halokinezy w rozwoju osadów mezozoicznych i kenozoicznych struktury Mogilna i synklinorium mogileńsko-łódzkiego, Prace IG, 50, Warszawa 1966.
• Stankowski W., Krzyszkowski D., Stratygrafia czwartorzędu okolic Konina, [w:] Przemiany środowiska przyrodniczego Konin-Turek, red. W. Stankowski, Poznań 1991.
• Szmidt A., Wpływ podłoża na rzeźbę i osady czwartorzędu na obszarze województwa łódzkiego w świetle wybranych metod GIS, Maszynopis pracy doktorskiej, Katedra Geografii Fizycznej WNG UŁ, 2012.
• Terpiłowski S., Genesis of the transverse kame trains in eastern Poland, Sedimentary Geology, 193, 2007.
• Trzmiel B., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Arkusz Turek, PIG, Warszawa 1996.
• Wasiak G., Północno-zachodnie przedpole Wyżyny Łódzkiej podczas zaniku lądolodu warty. Acta Geogr. Lodz., 41, 1979.
• Wiśniewski E., Andrzejewski L., The problem of the Warsaw ice-dammed lake drainage trough the Warsaw-Berlin-Pradolina at the last ice-sheet maximum, Z. Geomorph., N.F. Suppl.,-Bd., 95, Berlin-Stuttgart 1994.
• Wiśniewski E., The problem of outflow from the ice-dammed lake in the Warsaw Basin during the Leszno phase, Prace Geogr., 189, 2003.
• Załoba M., Czubla P., 1995. Examples of deformation structures in deposits of different ages in the vicinity of the Uniejów basin and the eastern part of the Turek Plateau. Acta Geogr. Lodz., 68, 197-212.
• Załoba M., Ślady oscylacji lądolodu warciańskiego we wschodniej części międzyrzecza Warty i Prosny, Acta Geogr. Lodz., 71, 1996a, s. 275-288.
• Załoba M., Uwagi dotyczące wykształcenia i mechanizmów deformacji struktur glacitektonicznych w Pagórkach Warciańskich, Acta Geogr. Lodz., 72, 1996b, s. 153-210.