Budowa przemysłu zbrojeniowego II Rzeczypospolitej oglądana poprzez pryzmat biografii Jana Prota (1891-1957)

• Authors: Marek Wierzbicki

Title variants

EN

Building of War Industry in Poland in the Interwar Period Through the Prism of Jan Prot's Biography (1891-1957)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia proces tworzenia przemysłu zbrojeniowego w Polsce międzywojennej poprzez pryzmat biografii Jana Prota – polskiego działacza niepodległościowego, który należał do obozu piłsudczykowskiego. Był także jednym z najważniejszych działaczy gospodarczych obozu sanacyjnego, choć nie znajdował się w pierwszym szeregu jego liderów. Jako młody człowiek związał się z obozem niepodległościowym, na czele którego stał Józef Piłsudski. Po zakończeniu walk o granice niepodległej Polski odszedł z wojska i ukończył studia chemiczne, które ukoronował doktoratem z chemii nieorganicznej w 1924 r. Od 1927 r. pełnił funkcję dyrektora naczelnego Państwowej Wytwórni Prochu (PWP) w Zagożdżonie-Pionkach, gdzie rozbudował podlegający mu zakład oraz przyfabryczne osiedle, które z czasem przekształciło się w miasto Pionki. Kierowana przez J. Prota PWP stała się największym zakładem produkującym prochy i materiały wybuchowe w Polsce i jednym z największych fabryk tego typu w Europie. Uczestniczyła też bezpośrednio w budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego – największej inwestycji gospodarczej Polski międzywojennej. We wrześniu 1939 r. Jan Prot wraz z kilkuset pracownikami opuścił Pionki, próbując ewakuować PWP na wschód. Tam zastała go agresja sowiecka na Polskę, która przekreśliła plany dalszego oporu przeciwko wojskom niemieckim. Wkrótce potem z rozkazu podziemnej organizacji Związek Walki Zbrojnej wyjechał na emigrację do Francji, a następnie do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkał aż do śmierci w 1957 r. Położył duże zasługi dla budowy podstaw polskiego przemysłu zbrojeniowego w okresie II Rzeczypospolitej, choć plany te przekreślił wybuch II wojny światowej.

EN

The article presents the process of building of war industry in Poland in the interwar period through the prism of Jan Prot's biography – a Polish independence activist who was a member of the Piłsudski political camp. He was also one of the most significant economic activists of the Sanacja camp even though did not belong to the milieu of its first-rank leaders. As an adolescent Prot entered the Polish independence camp led by Józef Piłsudski. As an officer of the Polish Legions and then the Polish Armed Forces he took part in the struggle for independence and frontiers of the Polish state. After the end of the war he left the army and continued university studies in the field of chemistry, which were finalized with a PhD dissertation in non-organic chemistry in 1924. From 1927 he worked as the Central Executive Manager of the State Gunpowder Factory (PWP) in Zagożdżon-Pionki where he expanded both the factory and a settlement built around it. With time the PWP plant became the largest gunpowder and explosives factory in Poland as well as one of the biggest factories of that kind in Europe. It successfully attended the creation of the Central Military District (COP) which was the greatest economic project of the interwar Poland. In September 1939, the outbreak of WWII made Prot and most of his subordinates evacuate PWP to the east in the hope to resume military production in a safe place. The Soviet aggression against Poland made those plans futile which led to Prot's involvement in clandestine fight against the German occupiers. Soon after, on the order of the underground organization called the Union of Armed Struggle he left for France and then Great Britain where he died as a political emigrant in 1957. He paid great merit in the process of building of the Polish war industry during the Polish IInd Republic despite the fact the outbreak of WWII interrupted it.

Keywords

PL

Jan Prot; niepodległość; II Rzeczpospolita; przemysł zbrojeniowy

EN

Jan Prot; independence; IInd Polish Republic; war industry

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Nauk Społecznych
• Year: 2017
• Volume: 9(45)
• Issue: 1
• Pages: 137-148

Contributors

author

Marek Wierzbicki

• Instytut Nauk Politycznych i Spraw Międzynarodowych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

• Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. I cz. 1, wrzesień 1939 - czerwiec 1941, Warszawa 2015.
• Biblioteka Polska w Londynie, Akta Stowarzyszenia Techników Polskich w Wielkiej Brytanii, Teczka Jana Prota.
• Biblioteka Główna Uniwersytetu w Edynburgu (Wielka Brytania), informacja mejlowa z 4 VII 2016 r.
• „Biuletyn Stowarzyszenia Techników Polskich w Wielkiej Brytanii” 1957, nr 17.
• Blum B., Jan Prot (1891-1957), budowniczy polskiego przemysłu zbrojeniowego, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2007, nr 2.
• Blum B., Osada miejska przy Państwowej Wytwórni Prochu w Zagożdżonie-Pionkach 1923-1939. Urbanistyka i architektura. Współczesne problemy konserwatorskie, w: Szkice z dziejów Pionek, t. I, red. M. Wierzbicki, Pionki 2000.
• Drozdowski M.M., Eugeniusz Kwiatkowski, Wrocław 2001.
• Drozdowski M.M., Historia Centralnego Okręgu Przemysłowego. Geneza. Budowa. Wizje przyszłości. Opinie, Radom 2015.
• Duszyk A., Spółdzielnia Spożywców „Proch” w Pionkach w latach 1925-1945, w: Szkice z dziejów Pionek, t. III, praca zbiorowa, red. S. Piątkowski i M. Wierzbicki, Pionki 2004.
• Gołębiowski J., Przemysł wojenny w Polsce 1918-1939, Kraków 1990.
• Habielski R., Życie społeczne i kulturalne emigracji, Warszawa 1999.
• Instytut Polski i Muzeum im. Gen. W. Sikorskiego, Wojskowy Instytut Techniczny.
• Instytut Polski i Muzeum im. Gen. Władysława Sikorskiego w Londynie, Teka BI. Relacje Oficerskie z Kampanii Wrześniowej 1939 r.
• Księga Pamiątkowa 1918-1928. X-lecie Polski Odrodzonej, Warszawa 1929.
• Kulczykowski M., Żydzi – studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego w dobie autonomicznej Galicji (1867-1918), Kraków 1995.
• Lichocka H., Ignacy Mościcki, Radom 2011.
• Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918, Wrocław−Warszawa−Kraków 1984.
• Państwowa Wytwórnia Prochu i Materiałów Kruszacych w Pionkach. Historia okresu międzywojennego. Realia okupacji oraz perspektywy powojennej odbudowy zakładu w dokumentach z lat 1939-1944, oprac. S. Piątkowski, Pionki 2007.
• Portalski S., Zarys historii Stowarzyszenia Techników Polskich w Wielkiej Brytanii (przyczynek do historii emigracji), Londyn 1995.
• Potkański W., Odrodzenie czynu niepodległościowego przez PPS w okresie rewolucji 1905-1907, Warszawa 2008.
• Pyłat J., Polski Uniwersytet na Obczyźnie (PUNO), Pułtusk−Londyn 2010.
• Romanowski A., Eugeniusz Kwiatkowski, Kraków−Radom 2014.
• Składkowski F.S., Beniaminów 1917-1918, Warszawa 1938.
• Traczyk S.A., Zarys dziejów Państwowej Wytwórni Prochu oraz Zagożdżona-Pionek w latach 1922-1939, w: Szkice z dziejów Pionek, t. I, red. nauk. M. Wierzbicki, Pionki 2000.
• W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, zebrał i opracował płk. dypl. W. Chocianowicz, Londyn 1969.
• Wrzosek M., Polski czyn zbrojny w czasie Pierwszej Wojny Światowej 1914-1918, Warszawa 1990.

Identifiers

DOI

10.18290/rns.2017.9.1-8