The Kroczycka Cave – the history of research in the light of the most recent interpretations

• Authors: Jędrysik Joanna , Wagner Tomasz

Title variants

PL

Jaskinia Kroczycka – historia badań w świetle najnowszych interpretacji

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The Kroczycka Cave is an archaeological site located in southern Poland, in the Krakow- Czestochowa Upland. The history of exploration of the site began in 1936, when miners found forty skeletons inside the cave. The discoverers also found artefacts dating back to the Early Migrations Period and pottery connected with late phases of the Lusatian culture. However, the Kroczycka Cave has not been investigated on a larger scale so far, which results in hitherto discoveries bringing more questions than answers. It is important to emphasise that this is the first paper to present the full history of studies on the Kroczycka Cave in the light of recent interpretations. The paper also brings the analysis of the episodes of Late Holocene occupation both inside the cave and in the plateau in front of the entrance, followed by the discussion of several possible interpretations based on the location of the site and the distribution of artefacts discovered there over the 20th and 21th century. Furthermore, the study presents the geographical and environmental context of the site, as well as a range of analogies from other cave sites in Europe. It is concluded that the lack of precise analogy makes determining the function of the Kroczycka Cave itself and its surroundings very difficult. The present paper provides a basis for further investigations.

PL

W roku 1936 w jednej z krasowych jaskiń na północy Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej lokalni poszukiwacze kalcytu odkryli około 40 ludzkich szkieletów – miejsce to zostało nazwane przez archeologów Jaskinią Żurowskiego, a później Jaskinią Kroczycką. Liczne zabytki metalowe, szklane i ceramiczne, które pozyskane zostały ze stanowiska, związane są z wczesną fazą okresu wędrówek ludów, ponadto znaczną część fragmentów naczyń łączyć należy z późną fazą kultury łużyckiej. Nigdy na większą skalę nie badano tego stanowiska, a artykuł ten jest w zasadzie podsumowaniem osiemdziesięcioletniej historii poszukiwań na tym stanowisku w świetle najnowszych badań i interpretacji. Wskazując na wybrane przykłady późno-holoceńskiego wykorzystania stanowisk jaskiniowych na terenie całej Europy, próbujemy dokonać analizy śladów osadnictwa odkrytych na plateau przed otworem wejściowym i we wnętrzu Jaskini Kroczyckiej. Ważnym elementem naszych rozważań jest także kontekst geograficzny i środowiskowy, w którym osadzone jest stanowisko i pobliskie punkty osadnicze. Po raz pierwszy też dokładnie przyglądamy się różnym kategoriom zabytków. Studium przypadku przedstawione w niniejszym artykule ukazuje za równo praktyczne, jak i symboliczne funkcje podziemnych struktur skalnych, lecz nie pozwala jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie: jaką rolę pełniła Jaskinia Kroczycka? Prezentowany tekst posiada charakter przyczynkowy i jedynie nieznacznie dotyka problemów interpretacji jurajskich stanowisk jaskiniowych użytkowanych w młodszych okresach prahistorii.

Keywords

EN

Kraków-Częstochowa Upland; cave; mortuary practice; Kroczycka Cave; Lusatian culture; Early Migrations Period

• Publisher: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Journal: Recherches Archéologiques Nouvelle Serie
• Year: 2015
• Volume: 7
• Pages: 37-60

Dates

published

2015

Contributors

author

Jędrysik Joanna

• Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

author

Wagner Tomasz

• Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego

References

• Barta J., 1955 Jaskyne Netopierska a Kaplnka v Nízkych Tatrách a ich rímske osídlenie s antropologickými nálezmi, Slovenská archeológia, 3, pp. 286–301.
• Barta J., 1961 Zur problematik der Höhlensiedlungen in den Slowakischen Karpaten, Acta Archaeologica Carpathica, 2, pp. 536.
• Becker A., 2006 Die metallbeschlagenen germanischen Holzeimer der römischen Kaiserzeit, Jahrbuch des Römisch-germanischen Zentralmuseums Mainz, 53, pp. 345–520.
• Beljak J., 2014 Entwicklung der Ansiedlung im mittleren Grantal von der Latènezeit bis Frühmittelalter, (in:) R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak (eds.), Honoratissimum assenus genus est armis laudare, Historia Jagellonica. Towarzystwo Wydawnicze, Kraków, pp. 391– 405.
• Cyrek K., 1994 a Wyniki badań sondażowych na Górze Słupsko (stanowisko 3) w Kostkowicach, województwo częstochowskie, w 1991 roku, (in:) E. Tomczyk (ed.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1991–1992, Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, Katowice, pp. 26 – 33.
• Cyrek K., 1994 b Podsumowanie wyników badań wykopaliskowych w Kruczej Skale (stanowisko 1) w Kostkowicach, województwo częstochowskie, (in:) E. Tomczyk (ed.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1991–1992, Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, Katowice, pp. 222–226.
• Cyrek K., 1997 Wyniki badań sondażowych przed Jaskinią Kroczycką (stanowisko 3) w Kostkowicach, województwo częstochowskie, (in:) E. Tomczyk (ed.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i Ziemiach Pogranicznych w 1993 roku, Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, Katowice, pp. 67–71.
• Cyrek K., 2007 Złodziejska Cave (Grota Lucyny), (in:) P. Socha, K. Stefaniak, A. Tyc (eds.), Karst and Cryokarst. 25th Speleological School. 8th GLACKIPR Symposium, Sosnowiec–Wrocław, pp. 20 –21.
• Cyrek K., 2009 Archaeological studies in caves of the Częstochowa Upland, (in:) K. Stefaniak, A. Tyc, P. Socha (eds.), Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes. Palaeoenvironments and protection, Studies of the Faculty of Earth Sciences, University of Silesia, 56, Sosnowiec–Wrocław, pp. 145–160.
• Cyrek K., Nadachowski A., Madeyska T., Bocheński Z., Tomek T., Wojtal P., Miękina B., Lipecki G., Garapich A., Rzebik-Kowalska B., Stworzewicz E., Wolsan M., Godawa J., Kościów R., Fostowicz-Frelik Ł., Szyndlar Z., 2000 Excavations in the Deszczowa Cave (Kroczyckie Rocks, Częstochowa Upland, Central Poland), Folia Quaternaria, 71, pp. 584.
• Cyrek K., Krajcarz M. T., Krajcarz M., 2011 Nowe dane na temat holoceńskich osadów jaskiniowych w Skałach Kroczyckich, (in:) M. Gradziński, J. Partyka, J. Urban (eds.) Materiały 45. Sympozjum Speleologicznego, Ojców, pp. 49–50.
• Dobrzańska H., 2006 Jura Ojcowska od okresu rzymskiego do początków wczesnego średniowiecza, (in:) J. Lech, J. Partyka (eds.), Jura Ojcowska w pradziejach i w początkach państwa polskiego, Wydawnictwo Ojcowskiego Parku Narodowego, Ojców, pp. 507–544.
• Durczewski Z., 1948 Grupa górnośląsko-małopolska kultury łużyckiej w Polsce: część syntetyczna (1936–1948), Polska Akademia Umiejętności, Kraków.
• Dymowski A., 2007 Skarby monet rzymskich odkryte w ostatnim czasie na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Wiadomości Numizmatyczne, 51: 1(183), pp. 54 –77.
• Dymowski A., 2011 Znaleziska monet rzymskich z terenu Polski rejestrowane w pierwszych latach XXI wieku. Aspekty źródłoznawcze, Eternum Wydawnictwo z Pracownią Humanistyczną, Zielona Góra, pp. 89 – 91.
• Fitzke J., 1932 Znaczenie jaskiń okolic Krakowa i Ojcowa pod względem archeologicznym, Kurier Literacko-Naukowy, 28, p. VIII.
• Fitzke J., 1936 Sprawozdanie z wycieczki do Kroczyc, pow. Olkusz, Archive of Archaeological Museum in Cracow, briefcase Kroczyce, Archaeological Museum in Cracow (typescript).
• Foltyn E. M., Foltyn E., Waga J., 1992 Materiały archeologiczne z okolic Kroczyc, woj. częstochowskie, Sprawozdania Archeologiczne, 54, pp. 9–29.
• Gaczoł A., 2009 Jan Fitzke – archeolog, badacz przeszłości Wołynia, muzeolog. Z Wołynia 1936 –1939, Biblioteka „Wołanie z Wołynia”, 63, Biały Dunajec-Ostróg.
• Godłowski K., 1985 Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
• Godłowski K., 1995 Okres lateński i rzymski (in:) Natura i Kultura w Krajobrazie Jury, 4, Pradzieje i średniowiecze, pp. 113–136.
• Gradziński M., Górny A., Pazdur A., Pazdur M., 2003 Origin of black coloured laminae in speleothems from the Kraków-Wieluń Upland, Boreas, 32: 3, pp. 532–542.
• Gutiérrez Cuenca E., Hierro Garate J. A., 2007 El uso de las cuevas de Piélagos entre la época romana y la Edad Media, (in:) V. Crespo Lastra (ed.), Catálogo de cavidades del municipio de Piélagos. Actuactiones Espeleológicas 1986–2003, Ayuntamiento de Piélagos, Santander, pp. 127 – 137.
• GW nr 93, 1936 Grota w Kroczycach, pow. Olkuski, Goniec Warszawski: 3. April 1936, 93.
• Hierro Garate J. A., 2011 La utilización sepulcral de las cuevas en Época Visigoda: los casos de Las Penas, La Garma y el Portillo del Arenal (Cantabria), MUNIBE (Antropologia-Arkeologia), 62, pp. 351–402.
• IKC nr 94, 1936 Kronika Olkuska, Ilustrowany Kurier Codzienny: 3. April 1936, 94.
• nr 95, 1936 Odkrycie bogatej w zabytki przedhistoryczne jaskini, Ilustrowany Kurier Codzienny: 4 April 1936, 95.
• nr 107, 1936 Kronika Olkuska: Przypadkowe odkrycie pieczary, Ilustrowany Kurier Codzienny: 16. April 1936, 107.
• Jakubczyk I., 2014 Die eingliederigen Fibeln der Almgrens VI. Gruppe in der Przeworsk-Kultur – Fibeln des Typs A 158, Recherches Archeologiques Nouvelle Serie, 5–6, pp. 113–218.
• Jaworowski Z., Bilkiewicz J., 1982 Are heavy metals and radium in man related to emissions from coal burning?, (in:) Health impacts of different sources of energy. Proceedings of a symposium Nashville, 22–26 June 1981, jointly organized by WHO, UNEP, IAEA, Vienna, pp. 159–166.
• Jiřik J., Peša V., Jenč P., 2008 Ein Depot der älteren Völkerwanderungszeit im Elbdurchbruch bei Hřensko und sein kultureller Kontext, Arbeits- und Forschungsberichte zur sächsichen Bodendenkmalpflege, 50, pp. 185–209.
• Kadrow S., 2006 Późny neolit i wczesna epoka brązu na Jurze Ojcowskiej, (in:) J. Lech, J. Partyka (eds.) Jura Ojcowska w pradziejach i początkach państwa polskiego, Wydawnictwo Ojcowskiego Parku Narodowego, Ojców, pp. 459–473.
• Koj J., 1999 Stan badań archeologicznych na obszarze ZJPK (teren dawnego woj. częstochowskiego) i perspektywy, (in:) 9. Sympozjum Jurajskie. Człowiek i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych woj. katowickiego, Dąbrowa-Górnicza, pp. 17–34.
• Kowalski K., 1951 Jaskinie Polski, 1, Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa.
• Krajcarz M., Wojenka M., Krajcarz M.T., Cyrek K., 2014 Wyniki badań wykopaliskowych w Jaskini nad Bramą Słupską w Kostkowicach oraz w Jaskini Deszczowej w Kroczycach, województwo śląskie, (in:) G. Glanc-Zagaja (ed.), Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2011–2012, Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, Katowice.
• Krudysz L., 2012 Eine Riemenzunge aus Filipowice, powiat Krzeszowice. Ein Beitrag zum Siedlungswesen im südlichen Krakau-Tschenstochauer Jura in der frühen Völkerwanderungszeit, Acta Archaeologica Carpathica, 47, pp. 199–214.
• Lies H., 1963 Die vor- und frühgeschichtlichen Drehmühlensteine im Bezirk Magdeburg, Jahresschrift für mitteldeutsche Vorgeschichte, 47, pp. 287–323.
• Loskotová Z., 2011 Zur Frage der Nutzung der Höhenlagen im südlichen Bereich der Przeworsk-Kultur am Beginn der Völkerwanderungszeit in Bezug auf die Siedlungen im Jeseníky-Vorgebirge, Prehled Vyzkumu 52:2, pp. 7–38.
• Madyda-Legutko R., 2011 Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Historia Jagellonica. Towarzystwo Wydawnicze, Kraków.
• Mazik K., 2013a Historia dokumentacji jaskiń Skał Kroczyckich, (in:) A. Tyc, M. Gradziński (eds.) Materiały 47. Sympozjum Speleologicznego, Kraków, pp. 55–64.
• Mazik K., 2013b Kataster jaskiń Skał Kroczyckich, Jaskinie, 3:72, pp. 24–27.
• Mazik K., 2013c Opis i plan Studni z Czaszkami, privat archive (typescript).
• Mączyńska M., 1970 Materiały z okresu wpływów rzymskich z Jaskini Ciemnej w Ojcowie, pow. Olkusz, Materiały Archeologiczne, 11, pp. 199–208.
• Mączyńska M., 1999 Schyłkowa faza kultury przeworskiej, (in:) A. Kokowski (ed.), Kultura Przeworska, 4, Lublin, pp. 25–53
• Mikuszewski J., 2010 Jaskinie Dolinki Gorzkowskiej, Wzgórz Niegowsko-Mzurowskich, Wzgórz Żarczańskich, Gór Mirowskich, Skał Podlesickich, Skał Kroczyckich oraz okolic Skarżyc i Ogrodzieńca, (in:) J. Grodzicki, J. Mikuszewski (eds.), Jaskinie Wyżyny Częstochowskiej, 3, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, Warszawa, pp. 273–368.
• Mlekuž D., 2007 Who were the Cyclopes? Odyssey and Neolithic, Eneolithic and Bronze Age pastoralists from the east Adriatic coast and Dinarides, (in:) M. Blečić, M. Črešnar, B. Hänsel, A. Hellmuth, E.
• Kaiser, C. Metzner-Nebelsick (eds.), Scripta praehistorica in honorem Biba Teržan, Narodni muzej Slovenije, Ljubljana, pp. 69–83.
• Muzolf B., 1997a Badania wielokulturowego stanowiska na Górze Birów w Podzamczu, województwo katowickie, (in:) E. Tomczak (ed.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1994 roku, Centrum Dziedzictwa Kulturowego Górnego Śląska, Katowice, pp. 119–131.
• Muzolf B., 1997b Kultura przeworska na Wyżynie Częstochowskiej, Prace i Materiały Muzeum Miasta Zgierza, 2, pp. 187–199.
• Mycielska R., Rook E., 1966 Materiały archeologiczne z Jaskini w Kroczycach, pow. Zawiercie, Materiały Archeologiczne, 7, pp. 185–190.
• Nasz A., 1950 Żarna wczesnodziejowe, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Warszawa.
• Or nr 171, 1936, Jaskinia zapełniona szkieletami, Orędownik: 25. lipca 1936, 171.
• OW nr 11, 1936 Odkrycie groty rzymskiej z III w., Z Otchłani Wieków, 11, pp. 65–66.
• Peša V., 2006a Využívání jeskyní v mladší době bronzové až halštatské ve vybraných oblastech střední Evropy, Památky archeologické, 97, pp. 47–132.
• Peša V., 2006b Jižní boční síň a halštatské využívání Býčí skály v Moravském krasu, Archeologické rozhledy, 58: 3, pp. 427–446.
• Pieta K., 1991 The North Carpathians at the beginning of the Migration period, Antiquity, 65, pp. 376–387.
• Pieta K., 2008 Höhensiedlungen der Völkerwanderungszeit im nördlichen Karpatenbecken, (in:) H. Steuer, V. Bierbrauer (eds.), Höhensiedlungen zwischen Antike und Mittelalter von den Ardennen bis zur Adria, Berlin, pp. 457–480.
• Přichystal A., 1995 Geschichte des fundes aus der Býčí skala-Hohle und die neueste Erkenntnisse, Pravék, 5, pp. 11–24.
• Protokół oględzin..., Protokół oględzin patomorfologicznych kości znalezionych w Studni z Czaszkami, privat archive of DM Cezary Kabac, pathomorphologist (typescript).
• Rodzińska-Nowak J., 2012, Gospodarka żywnościowa ludności kultury przeworskiej, Historia Jagellonica. Towarzystwo Wydawnicze, Kraków, pp. 128–130.
• Reyman T., 1936 Problem ceramiki siwej na kole toczonej na tle odkryć w górnym dorzeczu Wisły, Wiadomości Archeologiczne, 14, pp. 147–175.
• Roś J., 1999 Tajemnice Jaskini Kroczyckiej, Zacisk, 16, p. 19.
• Roś J., 2001 Skarby monet w Olkuszu i okolicach, Olkuskie Stowarzyszenie Kulturalne „Brama”, Olkusz.
• Rozmus D., Szmoniewski B., Troncik A., 2006 An early medieval assemblage of iron artifacts from ‘Góra Słupsko’ hillfort, site 2 at Kostkowice, Zawiercie district, śląskie Voivodeship, Acta Archaeologica Carpathica, 41, pp. 101–113.
• Rudnicki M., Sobczyk M., 2013 Badania archeologiczne w Jaskini Wisielców w sezonie 2013, (in:) A. Tyc, M. Gradziński (eds.), Materiały 47. Sympozjum Speleologicznego, Kraków, pp. 69–70.
• Rydzewski J., 2006 Jura Ojcowska w czasach kultury łużyckiej, (in:) J. Lech, J. Partyka (eds.), Jura Ojcowska w pradziejach i początkach państwa polskiego, Wydawnictwo Ojcowskiego Parku Narodowego, Ojców, pp. 475–486.
• Schuster J., 2005 Lanzettförmige Metallgeräte der Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mittel- und südosteuropäischen Barbaricum, (in:) A. Kokowski (ed.) Monumenta Studia Gothica. Europa Barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, 4, Lublin, pp. 427–436.
• Stefaniak K., Nadachowski A., Tomek T., Socha P., 2009 Palaeontological studies in the Częstochowa Upland, (in:) K. Stefaniak, A. Tyc, P. Socha (eds.), Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes. Palaeoenvironments and protection, Studies of the Faculty of Earth Sciences, University of Silesia, 56, Sosnowiec-Wrocław, pp. 85–144.
• Stefaniak K., Socha P., Tyc A., Cyrek K., Nadachowski A., 2009 Caves, rock shelters and palaeontological sites in quarries of the Częstochowa Upland – catalogue of important speleological features, (in:) K. Stefaniak, A. Tyc, P. Socha (eds.), Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes. Palaeoenvironments and protection, Studies of the Faculty of Earth Sciences, University of Silesia, 56, Sosnowiec-Wrocław, pp. 307–354.
• Struhár V., Soják M., 2009 Liskovská jaskyňa – prehistorické sanktuárium v Chočskom podhorí, Aragonit. Správa slovenských jaskýň, 14:1, pp. 45–50.
• Strzelczyk J., 1992 Wandalowie i ich afrykańskie państwo, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Szelerewicz M., Górny A., 1986 Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Wydawnictwo PTTK „KRAJ”, Kraków.
• Szydłowski J., 1974 Trzy cmentarzyska typu dobrodzieńskiego, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Bytom.
• Szydłowski J., 1984 Naczynia drewniane w późnej starożytności na ziemiach polskich, Uniwersytet Śląski, Katowice.
• Tejral J., 1988 Zur Chronologie der frühen Völkerwanderungszeit im mittleren Donauraum, Archeologia Austriaca, 72, pp. 223–304.
• Tempelmann-Mączyńska M., 1985 Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum (Römisch-Germanische Forschungen), Mainz am Rhein.
• Tomkins P., 2013 Landscapes of Ritual, Identity and Memory. Reconsidering Neolithic and Early Bronze Age Cave-use in Crete, Greece, (in:) H. Moyes (ed.), Sacred Darkness. A Global Perspective on the Ritual Use of Caves, University Press of Colorado, Boulder, pp. 59–79.
• Ušiak J., 1997 Nové nálezy z Nemiec z jaskyne Kaplnka, AVANS v roku 1995, pp. 179–180.
• Ušiak J., 1998 Vyskum v jaskyni Kaplnka, AVANS v roku 1996, pp. 161–162.
• Wagner T., 2010 Historia Koła Naukowego Studentów Archeologii UJ 1908–1929–2010, Menhir, 8, pp. 4–15.
• Wagner T., Jędrysik J., Cyrek K., Czyżewski Ł., 2016, Wyniki badań wykopaliskowych prowadzonych w 2014 roku przed Jaskinią Kroczycką, województwo śląskie, [w:] G. Glanc-Zagaja (red.) Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2013–2014, Katowice, pp.44–54.
• Węgrzynowicz T., 1982 Szczątki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok, Państwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa.
• Wielowiejski J., 1960 Przemiany gospodarczo-społeczne u ludności południowej Polski w okresie późnolateńskim i rzymskim, Materiały Starożytne, 6, Warszawa.
• 1981 Przetwórstwo, Kamieniarstwo, (in:) J. Wielowiejski (ed.), Prahistoria ziem polskich, 5, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków, pp. 332–334, 369–371.
• Wojenka M., 2012 Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej w średniowieczu. Wstęp do problematyki, Prądnik. Prace i materiały Muzeum im. W. Szafera, 22, pp. 7–43.
• Woźny J., 2014 Archeologia kamieni symbolicznych. Od skały macierzystej do dziedzictwa przodków, Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz.
• Wrzesiński J., 2006 Archeolog w jaskini, (in:) J. Lech, J. Partyka (eds.), Jura Ojcowska w pradziejach i początkach państwa polskiego, Wydawnictwo Ojcowskiego Parku Narodowego, Ojców, pp. 245–250.
• Zagórska-Telega J., Bochnak T., 2001 Ein depot mit frühmittelalterlichen axtförmigen Eisenbarren aus Kostkowice, Fst. 2, Gde. Kroczyce, Woiw. Slaskie, Acta Archaeologica Carpathica, 36, pp. 39–47.