Unikatowy zespół „pochówków” zwierzęcych z Grzybowa, gm. Staszów, woj. świętokrzyskie

• Authors: Garbacz Krzysztof

Title variants

EN

A unique complex of animal “burials” from Grzybów, Staszów Commune, Świętokrzyskie Voivodeship

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The author presents results of the research of a complex of animal “burials” discovered at a multicultural necropolis in Grzybów. During the research conducted in 1985-1990 12 “burials” and 7 so-called accompanying pits, dated to the 14th century on the basis of pottery, were excavated. These burials, most of which contained the remains of dogs, as well as a pig or boar, a goat, a cat, cattle and, in one case, a skeleton of a human foetus, are interpreted as the remains of an unspecified pagan ritual – a gathering during which collective consumption of animals took place. At the end of the ritual, bones and clay pots were thrown into deep pits containing traces of fires burnt at their bottoms or in their immediate vicinity.

Keywords

EN

animal burials; late Middle Ages; burial of a child in a vessel; pagan practices

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Raport
• Year: 2017
• Volume: 12
• Pages: 123-145

Contributors

author

Garbacz Krzysztof

• Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Zielonej Górze

References

• Andrałojć M. 1986. Pochówki psów u pradziejowych społeczeństw Europy Środkowej. Inowrocław: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Andrałojć M. 1989. Recenzja: T. Makiewicz, Znaczenie sakralne tak zwanych „pochówków psów” na terenie środkowoeuropejskiego Barbaricum. Folia Praehistorica Posnaniensa 2, 239-277.
• Andrałojć M. 1993. Rola psa w obrzędowości pradziejowych ludów Europy Środkowej. W: M. Kwapiński, H. Paner (red.), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 98-109.
• Bichir G. 1973. Manijestations de caractere magiąue et cultuel chez les Carpes. Dacia 17, 243-256.
• Brzezicki S., Wolańska J. (red.) 2016. Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
• Buko A. 1981. Wczesnośredniowieczna ceramika sandomierska. Wrocław: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Kultury Materialnej.
• Buko A., Tabaczyński S. 1981. Sandomierz. Starożytność. Wczesne średniowiecze. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza.
• Bylina S. 2010. Problem tzw. reliktów pogaństwa w polskich kościelnych źródłach normatywnych XIV-XV wieku. W: K. Bracha, C. Hadamik (red.), Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej). Warszawa: Wydawnictwo DiG, 363-371.
• Chlebowski B. (red.) 1902. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 15 (2). Warszawa.
• Cofta-Broniewska A. 1979. Grupa kruszańska kultury przeworskiej. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
• Cofta-Broniewska A. 1989. Sanktuarium cmentarne z późnego okresu lateńskiego. W: A. Cofta-Broniewska (red.), Miejsce pradziejowych i średniowiecznych praktyk kultowych w Kruszy Zamkowej, województwo bydgoskie, stanowisko 13. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydawnictwo Naukowe, 125-160.
• Cofta-Broniewska A. 2004. Miejsca obrzędowe ludności kultury łużyckiej i kultury przeworskiej na Kujawach 1. Przegląd źródeł. Folia Praehistorica Posnaniensa 12, 147-199.
• Delimata M. 2004. Rytuał pogrzebowy dzieci w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Dusza maluczka, a strata ogromna. (= Funeralia Lednickie. Spotkanie 6). Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, 99-102.
• Dobrzański B., Siuta J., Strzemski M., Witek T., Zawadzki S. 1972. Polska mapa gleb. Warszawa.
• Duma P. 2010. Grób alienata. Pochówki dzieci nieochrzczonych, samobójców i skazańców w późnym średniowieczu i dobie wczesnonowożytnej. Kraków: Wydawnictwo Avalon T. Janowski.
• Duma P. 2015. Śmierć nieczysta na Śląsku. Studia nad obrządkiem pogrzebowym społeczeństwa przedindustrialnego. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski. Instytut Archeologii.
• Fischer A. 1921. Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Garbacz K. 1986. Grzybów, gm. Staszów, woj. tarnobrzeskie. Stanowisko 1. Informator Archeologiczny, Badania 1985. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 95.
• Garbacz K. 1988. Grzybów, gm. Staszów, woj. tarnobrzeskie. Stanowisko 1. Informator Archeologiczny, Badania 1987. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 117.
• Garbacz K. 1990. Wstępne wyniki badań przeprowadzonych na cmentarzysku ciałopalnym kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeg. Sprawozdania Archeologiczne 41, 181-194.
• Garbacz K. 1992a. Grób z koniem odkryty na cmentarzysku kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeg – uzupełnienia. Sprawozdania Archeologiczne 44, 181-185.
• Garbacz K. 1992b. „Pochówek” zwierzęco-ludzki odkryty na wielokulturowym stanowisku (nr 1) w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeg. Sprawozdania Archeologiczne 44, 217-238.
• Garbacz K. 1993a. Cmentarzysko kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeskie. W: M. Kwapiński, H. Paner (red.), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 125-127.
• Garbacz K. 1993b. Grzybów, gm. Staszów, woj. tarnobrzeskie. St. 1, AZP:92-68/2. Informator Archeologiczny. Badania 1989. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 10.
• Garbacz K. 1994. Grzybów, gm. Staszów, woj. tarnobrzeskie. St. 1 AZP 92-68/2, Informator Archeologiczny, Badania 1990. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 14.
• Garbacz K. 1995. Rzymskie trójskrzydełkowe grociki strzał z Grzybowa, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeg. Sprawozdania Archeologiczne 47, 211-219.
• Garbacz K. 2000. Cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Świętokrzyskie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 21, 5-170.
• Garbacz K. 2001. Importy rzymskie ze wschodniej części Niecki Nidziańskiej. W: J. Kolendo, A. Bursche (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski (= Korpus znalezisk rzymskich z europejskiego Barbaricum. Suplement 2). Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 177-237.
• Garbacz K. 2006. Dwa grobowce z Grzybowa, pow. Staszów na tle zjawiska rozpowszechniania się idei megalitycznej w grupie południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych. W: J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN. Oddział w Krakowie, Lublin: Instytut Archeologii UMCS, 307-333.
• Garbacz K. 2007. Opowieści o archeologii. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”.
• Garbaczowie E. i K. 1990. Grób z koniem odkryty na cmentarzysku kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeg. Sprawozdania Archeologiczne 42, 263-280.
• Gąssowska E. 1967. Uwagi o chronologii i typologii wczesnośredniowiecznej ceramiki z Sandomierszczyzny. Światowit 28, 147-175.
• Gąssowski J. 1969. Materiały do osadnictwa wczesnośredniowiecznego Sandomierszczyzny. Materiały Wczesno-średniowieczne 6, 303-473.
• Gąssowski J. 1993. Między pogaństwem a chrześcijaństwem. W: M. Kwapiński, H. Paner (red.), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 12-18.
• Gralak T. 2012. „Użył jak pies w studni”, czyli o pochówkach zwierzęcych z osady w Polwicy-Skrzypniku, pow. Oława, z późnego okresu wpływów rzymskich i początku okresu wędrówek ludów. Przegląd Archeologiczny 60, 107-132.
• Novaja Topografitsheskaia Karta 1914. Novaja Topografitsheskaia Karta Zapadnoi Rosii 1:84 000 (1880-ca1935). http://www.mapywig.org/m/Russian_and_Soviet_maps/series/084K/XXIX-9_IX.1914.jpg (wgląd 5.04.2017).
• Jurek T. (red.) 2016. Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, edycja elektroniczna: http://www. slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=119&q=koniemłoty &d=0&t=0 (wgląd 23.03.2017).
• Kajkowski K. 2015. The Dog in Pagan Beliefs of Early Medieval North-Western Slavs. W: L. Gardeła (red.), Rituals in the past (= Analecta Archaeologica Ressoviensia 10). Rzeszów: Institute of Archaeology. Rzeszów University, 199-239.
• Karwot E. 1955. Katalog magii Rudolfa. Źródło etnograficzne XIII wieku. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.
• Kaźmierczyk J. 1970. Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu 2. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN.
• Kopaliński W. 1997. Słownik symboli. Warszawa: „Wiedza Powszechna”.
• Kotula F. 1960. Nowożytne urny. Polska Sztuka Ludowa 14, 4, 230-231.
• Kowalczyk E. 2004. Chrześcijańskie miłosierdzie. Rzecz o pochówkach dzieci nie ochrzczonych (na przykładzie północnego Mazowsza). W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Dusza maluczka, a strata ogromna (= Funeralia Lednickie. Spotkanie 6). Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, 103-114.
• Kruppè J. 1967. Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
• Krzak Z. 1977. Cmentarzysko na „Gajowiźnie” pod względem archeologicznym. W: Z. Krzak, K. Krysiak, A. Lasota-Moskalewska, B. Miszkiewicz, Cmentarzysko kultury amfor kulistych w Złotej sandomierskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Labudda A. 1983. Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1631). Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Makiewicz T. 1976. Recenzja: G. Bichir, Manifestations de caractere magiąue et cultuel chez les Carpes, Dacia 17 (N.S.), 1973, 243-256. Przegląd Archeologiczny 24, 221-225.
• Makiewicz T. 1987a. Znaczenie sakralne tak zwanych „pochówków psów” na terenie środkowoeuropejskiego Barbaricum. Folia Praehistorica Posnaniensa 2, 239-277.
• Makiewicz T. 1987b. Formy kultu bóstw domowych na terenie Europy w starożytności. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Makiewicz T. 1989. W sprawie interpretacji znaczenia sakralnego zwyczaju składania zwłok psów na terenie osad okresu późnolateńskiego i rzymskiego. W odpowiedzi M. Andrałojć. Archeologia Polski 34, 442-461.
• Makiewicz T. 1993a. Z badań nad ofiarami i miejscami ofiarnymi na terenie Polski w okresie przedrzymskim i rzymskim. W: M. Kwapiński, H. Paner (red.), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 65-76.
• Makiewicz T. 1993b. Odkrycia tzw. grobów psów w Polsce i ich sakralne znaczenie. W: M. Kwapiński, H. Paner (red.), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 110-117.
• Makiewicz T. 1994. Jeszcze raz w kwestii znaczenia sakralnego tzw. grobów psów. Folia Praehistorica Posnaniensa 6, 157-175.
• Miechowicz Ł. 2007a. Kopce, żale i mogiłki. Średniowieczne i pradziejowe cmentarzyska w świadomości ludowej w świetle źródeł archeologicznych i etnograficznych z obszaru Polski. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Środowisko pośmiertne człowieka. Funeralia Lednickie. Spotkanie 9. Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział w Poznaniu, 363-370.
• Miechowicz Ł. 2007b. Późnośredniowieczne i nowożytne pochówki dzieci w naczyniach glinianych na przykładzie znaleziska z Wyszatyc, gm. Żurawica, pow. Przemyśl. W: J. Gancarski (red.), Późne średniowiecze w Karpatach polskich. Krosno: Muzeum Okręgowe, 517-535.
• Miśkiewicz J. 1973. Cmentarzysko kultury łużyckiej z miejscowości Ożumiech, pow. Przasnysz. Wiadomości Archeologiczne 38, 209-235.
• Mitrea B., Preda C. 1966. Necropole din secolul Al IV-lea e. n. in Muntenia. Bucuresti: Academia Republicii Socialiste România.
• Nawrocka M. 1986a. Opracowanie archeozoologiczne kości zwierzęcych ze stanowiska w Grzybowie. Warszawa (niepublikowana praca w archiwum WUOZ, Delegatura w Sandomierzu).
• Nawrocka M. 1986b. Opracowanie archeozoologiczne materiału kostnego ze stanowiska w Grzybowie. Warszawa (niepublikowana praca w archiwum WUOZ, Delegatura w Sandomierzu).
• Nawrocka M. 1987. Określenie przynależności anatomicznej i gatunkowej fragmentów kostnych ze stanowiska w Grzybowie. Warszawa (niepublikowana praca w archiwum WUOZ, Delegatura w Sandomierzu).
• Nawrocka M. 1991. Oznaczenie przynależności gatunkowej i anatomicznej kości zwierzęcych ze stanowiska I w Grzybowie. Warszawa (niepublikowana praca w archiwum WUOZ, Delegatura w Sandomierzu).
• Nawrocka M. 1992. Oznaczenie przynależności gatunkowej i anatomicznej kości zwierzęcych z „pochówka” zwierzęco-ludzkiego odkrytego na stanowisku 1 w Grzybowie, gm. Staszów, woj. Tarnobrzeg (aneks). Sprawozdania Archeologiczne 44, 237-238.
• Potkowski E. 1973. Dziedzictwo wierzeń pogańskich w średniowiecznych Niemczech. Defuncti vivi. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Instytut Historyczny.
• Reymann D. G. 1797. Karte eines Theils von Neu oder West Gallicien welcher die Woywodschaften Sendomier und Krakau enthält nebst einem Theil von Alt Gallicien in XII Blatt: entworffen von Daniel Gottlob Reymann königl. preuss. Plan Kammer Inspector und Ingénieur Géographe. [Berlin]. http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/aresults?action=SearchActi on&QI=C61DBCD60F22CBA26AFC933DE7D896FE-14 (wgląd 4.04.2017).
• Rogozińska-Goszczyńska R. 1964. Sprawozdanie z badań na stanowisku Stradów III, pow. Kazimierza Wielka, za lata 1959-1962. Sprawozdania Archeologiczne 16, 345-354.
• Rymut K. (red.). 1999. Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany 3 (E-I), Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
• Sielicka K. 2015. Przyczynek do badań nad rolą psów w społecznościach środkowoeuropejskiego Barbaricum. Przegląd Archeologiczny 63, 147-175.
• Topograficzna Karta Królestwa Polskiego 1839-[1843]. https:// polona.pl/item/3742198/28/ (wgląd 15.06.2017).
• Wałowy A. 1979, Późnośredniowieczne garncarstwo krakowskie w świetle źródeł archeologicznych. Materiały Archeologiczne 19, 5-151.
• Węgrzynowicz T. 1982. Szczątki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne.
• Wiśniewski J., ks. 1929. Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w stopnickiem. Marjówka: Druk. Szkoły Rzemiosł.
• Zawadzka-Antosik B. 1973. Pochówki dzieci w naczyniach glinianych. Wiadomości Archeologiczne 38, 365-371.
• Zoll-Adamikowa H. 2000. Usytuowanie cmentarzy Słowian w środowisku (doba pogańska i pierwsze wieki po przyjęciu chrześcijaństwa). W: S. Moździoch (red.), Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu (Spotkania Bytomskie 4). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 207-219.