Z Wielkopolski do Lwowa – w pogoni za realizacją marzeń. Przypadek Ksawerego Liskego w świetle korespondencji

• Authors: Kawalec Agnieszka

Title variants

EN

From Great Poland to Lviv – in pursuit of dreams. The case of Ksawery Liski in light of his correspondence

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem niniejszego tekstu jest próba odtworzenia drogi, jaką przebył Ksawery Liske, jeden z najbardziej zasłużonych historyków polskich drugiej połowy XIX w., nim trafił do Lwowa – docelowego miejsca swej działalności naukowej. Posiłkując się korespondencją uczonego, mamy możliwość zapoznania się z realiami politycznymi, ekonomicznymi, społecznymi przełomu lat 60. i 70. XIX w., które warunkowały rozwój nauki polskiej. Przy tej okazji poznajemy osoby ze świata nauki, literatury i polityki, dzięki którym Ksawery Liske dostał szansę pracy naukowej i dydaktycznej m.in. na Uniwersytecie Lwowskim i w Archiwum Bernardyńskim we Lwowie.

EN

The study attempts to recreate the path of Ksawery Liske, one of the most recognised Polish historians of the second half of the 19th century, leading him to Lviv, the final destination of his scientific activity. Thanks to the scholar’s correspondence, it is possible to become familiar with the political, economic and social reality at the turn of the 1860s and 1870s, which conditioned the development of Polish science. In the process, the study presents figures from the world of science, literature and politics, thanks to whom Ksawery Liske received the opportunity to work as a scientist and a didactician, e.g. at the Lviv University and in the Bernardine Archive in Lviv.

Keywords

PL

Ksawery Liske; August Bielowski; Antoni Małecki; Wincenty Zakrzewski; Adam Asnyk; Władysław Łoziński; Józef Ignacy Kraszewski; Uniwersytet Lwowski; Archiwum Bernardyńskie; Wielkie Księstwo Poznańskie; Galicja

Lwów

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2019
• Issue: 5: "Filozofia w Galicji II"
• Pages: 311-351

Dates

printed

2019-12-02

Contributors

author

Kawalec Agnieszka

• Uniwersytet Rzeszowski

References

• Archiwum Nauki PAU i PAN w Krakowie, Towarzystwo Naukowe Krakowskie, Akta Komisji Historycznej, sygn. TNK-192.
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, Dział Rękopisów, sygn. 6516 IV: Korespondencja Józefa Ignacego Kraszewskiego. Seria III: Listy z lat 1863–1887, t. LVI.
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, Dział Rękopisów, sygn. 10053 III: Korespondencja Władysława Łozińskiego z lat 1861–1913, t. VIII; Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa, https://jbc. bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/634300/edition/623023/content?ref=desc
• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy w Lwowie, Fond 618, op. 2, spr. 2235.
• Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, Dział Rękopisów, sygn. 2432/II: Zbiór listów pisanych do Augusta Bielowskiego w latach 1842–1876 i b.d., t. 2: lit. J–O.
• Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, Dział Rękopisów, sygn. 11555/I: Korespondencja Ksawerego Liskego. Listy od różnych osób 1867–1891.
• Dyplomacja polska w roku 1527, „Biblioteka Ossolińskich” 1869, t. XII, s. 1–59.
• Listy Piotra Ronquillo, posła hiszpańskiego, pisane z Polski 1674 roku, z hiszpańskiego przetłumaczył i wydał ks. Felix Rożański, wstępem opatrzył i objaśnił prof. dr X. Liske, „Przegląd Polski” 1878 (grudzień), s. 330–368. Odbitka: Kraków 1878, 42 ss.
• Przyczynki do historyi wojny moskiewskiej z lat 1633–1634 wraz z planem oblężenia Smoleńska, „Biblioteka Ossolińskich. Pismo historyi, literaturze, umiejętnościom i rzeczom naukowym poświęcone”, poczet nowy, t. XI, [1868], s. 1–65.
• Relacje rezydenta toruńskiego na dworze polskim, dra L. S. Gereta. Spolszczył i podał dr Ksawery Liske, (część druga, 1769–17731), „Dziennik Literacki”, nr 43, 27 X, s. 681– 685; nr 44, 3 XI, s. 697–701; nr 45, 10 XI, s. 716–718; nr 46, 14 XI, s. 730–734; nr 47, 24 XI, s. 748–751; nr 48, 1 XII, s. 763–765; nr 49, 8 XII, s. 779-781; nr 13, 30 III 1869, s. 203– 206; nr 14, 6 IV, s. 220–222; nr 15, 13 IV, s. 237–239; itd.
• Stanisława Żółkiewskiego hetmana i kanclerza w. kor. klęska i zgon na polach czoczorskich. Według źródeł drukowanych i rękopiśmiennych opowiedział dr Ksawery Liske, „Dziennik Literacki”, nr 1, 5 XII [stycznia] 1869, s. 7–10, nr 2, 12 I 1869, s. 24–25; nr 3, 19 I, s. 40–44; nr 4, 26 I, s. 57–59; nr 5, 2 II, s. 77–80; nr 6, 9 II, s. 91– 93; nr 7, 16 II, s. 111–112; nr 9, 2 III, s. 144–145; nr 10, 9 III, s. 161–163; nr 14, 6 IV, s. 224–225; nr 15, 13 IV, s. 239–241.
• Studia z dziejów wieku XVI [Kongres wiedeński 1515, 168 ss.; Stosunek dworu polskiego do elekcji Karola V, cesarza niemieckiego, 48 ss.; Konfederacja magnatów węgierskich w r. 1519, 14 ss.; Dyplomacja polska w roku 1526. Przyczynek do dziejów sporu o tron węgierski po śmierci Ludwika w bitwie pod Mochaczem, 78 ss.], nakładem księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1867, 308 ss.
• (rec.), Bar. Brűggena Rozkład Polski, „Przegląd Polski” 1878 (czerwiec), s. 298–312.
• (rec., Poznańczyk), Biblioteka Ossolińskich, t. X i XI, 8 vo, str. 447 i 416, Lwów 1868, w drukarni Zakł[adu] Nar[odowego] im. Ossolińskich, „Dziennik Literacki”, nr 6, 9 II 1869, s. 98–99; nr 7, 16 II, s. 113–115.
• (rec.), Boleslaw Chrobry i Otto III w Gnieźnie (Heinrich Zeissberg, Miscco I. Der Erste Christliche Beherrscher der Polen, Wien 1867; K.K. Hoff-u. Statsdruckerei. Heinrich Zeissberg, Die Kriege Keiser Heinrichs II mit Herzog Bilesław I von Polen, Wien 1868, K.K. Hoff-u. Statsdruckerei; H. Zeissberg, Die öffentliche Meinung im XI Jahrhundert űber Deutschlands Polotik gegen Polen (Zeitschrift f. d. össter. Gymn. II Heft 1868); H. Zeissberg, Űber die Zuzzamenkunft Keiser Otto’s III mit Herzog Bolesław I von Polen zu Gnesen (Z. f. d. ö. G. 1867, V Heft); Adalbertus Kętrzyński, De Bello a Boleslao Magno cum Henrico Rege Germaniae gesto A. 1002–1005, Regimonti Pr. 1866), „Dziennik Literacki”, nr 9, 2 III, s. 143–144; nr 10, 9 III, s. 156–159; nr 11, 16 III, s. 170–173.
• (rec., Poznańczyk), Der ermländische Bischof Martin Kromer als Schriftsteller, Staatsmann und Kirchenfűrst von Dr. Ant[on] Eichhorn, Domdechant zu Frauenburg im Ermlande, 8 vo, s. 470, Braunsberg 1868, Verlag von Eduard Peter, „Dziennik Literacki”, nr 2, 12 I 1869, s. 28–29.
• (rec.), Franciszka Palackiego „Dzieje Czech”, Dziennik Literacki, nr 38, 22 IX 1868, s. 603– 607; nr 39, 29 IX 1868 r., s. 622 – 624.
• (rec., Poznańczyk), Jagiellonki polskie w XVI wieku. Obrazy rodziny i dworu Zygmunta I i Zygmunta Augusta, królów polskich, przez Aleksandra Przezdzieckiego, Kraków, w drukarnim Uniwersytetu Jagiellońskiego, 8o, 1868, t. I, s. XIII, 398 wraz z 4 fotografiami; t. II, s. VII, 303 wraz z 3 fotografiami i 3 tablicami, „Dziennik Literacki”, nr 29, 21 VII, s. 465– 466; nr 30, 28 VII 1868, s. 481–483.
• (rec., Poznańczyk), Jagiellonki polskie w XVI wieku, przez Aleksandra Przezdzieckiego (Korespondencja polska królewny Zofii Jagiellonki, księżnej Brunszwickiej i królewny Jadwigi Jagiellonki, margrabiny brandenburskiej, z archiwum książąt brunszwickich w Wolfenbűttel i z archiwum rodziny królewskiej w Berlinie z dodaniem niektórych innych listów współczesnych wydana i historycznym wątkiem powiązana). Kraków 1868, w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 8 vo, t. III str. 405, z 2 fotografiami i 4 tablicami; t. IV, str. VIII, 362 i z 2 fotografiami, „Dziennik Literacki”, nr 1, 5 grudnia [stycznia], s. 12–13.
• (rec., Dr L)., Nikolaus Kopernikus und Martin Luter. Nach ermländischen Archivalien von Dr. Franz Hipler, Subregens des Klerikalseminars zu Braunsberg, 8o, s. 75, Braunsberg, 1868. Verlag von Edward Peter, Dziennik Literacki, nr 38, 22 IX 1868, s. 607–609
• (rec., Poznańczyk), Pamiętnik z ośmnastego wieku. Tom X. Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta. Dokumenta do historii drugiego i trzeciego podziału. Wydał Walerian Kalinka. Część pierwsza str. XV i CCLXXXIV; część druga 401, 8o, Poznań, nakładem księgarni J.K. Żupańskiego 1868, „Dziennik Literacki”, nr 33, 18 VIII, s. 530–532; nr 34, 25 VIII 1868, s. 254–258; nr 35, 1 IX 1868, s. 562–564; nr 36, 8 IX, s. 580; nr 37, 15 IX 1868, s. 593–596; nr 38, 22 IX 1868, s. 609–610.
• (rec.) Prof. Caro i jego Dzieje Polski (Geschichte Polensvon Dr. Jacob Caro Dritter Theil. Gotha. Nakładem F. A. Perthesa, 1869,, str. XIV 657. Geschichte ereuropeaischen Staaten. 35teLieferung. I. Abteilung) ; nr 14, 6 IV, s. 222–224.
• (rec., K. L.), Rachunki Bolesławity z r. 1867 [Z roku 1867. Rachunki przez B. Bolesławitę. Rok drugi. Dwa tomy. Poznań, nakładem księgarni J.K. Żupańskiego, 1868], nr 32, 11 VIII, s. 511–512; nr 33, 18 VIII, s. 528–530; nr 35, 1 IX, s. 560–561, nr 36, 579–580, nr 37, 15 IX, 591–595.
• (rec. Poznańczyk), T. XżeL [t.j. książe Jan Tadeusz Lubomirski] Listy Stanisława Żółkiewiskiego r. 1584–1620, 8 vo, str. 152, w Krakowie, w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1868, „Dziennik Literacki”, nr 44, 3 XI, s. 703–705; nr 45, 10 XI, s. 720–722; nr 46, 17 XI, s. 736–738.
• (rec., Poznańczyk), Westpreussen in seiner geschichtlichen Stellung zu Deutschland und Polen. Von Dr Leopold Prowe, Separatabdruk aus dem Säcular-Programm des Gymnasiums zu Thorn, 8o,s. 66, 1868. Druck und Verlag E. Lambeck, „Dziennik Literacki”, nr 35, 1 IX 1868, s. 561–562.
• (rec.), H. Zeissberg, Kleinere Geschichtsquellen Polens, „Przegląd Polski” 1878 (lipiec), s. 132. List do redakcji w sprawie tej recenzji dra Estreichera i odpowiedź dra Liskego, tamże (sierpień), s. 245–247;
• (rec., Poznańczyk, Życie Stanisława Jabłonowskiego, kasztelana krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego, przez p[ana] [G.F. de] Jonsac napisana, przełożone z francuskiego na język polski, 8 vo. Tom I, str. V i 104; Tom II, str. 135; Tom III, str. 156; Tom IV, str. 86, Poznań, nakładem J. K. Żupańskiego, 1868, „Dziennik Literacki”, nr 6, 9 II, s. 97–98.
• Balzer O., Zakrzewski W., Finkel L., Ćwikliński L., Sawczyński J.H., Hordyński Z., Xawery Liske. Zarys biograficzny, „Kwartalnik Historyczny” 1891, R. V, s. 465–548.
• Bobrowicz J.N., Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, Lipsk 1846.
• Bostel F., Adam Asnyk i Władysław Łoziński, „Nowa Reforma” 1927; nr 175, s. 2; nr 177, s. 1.
• Chłędowski K., Album fotograficzne, oprac. i wydał A. Knot, Wrocław 1951.
• Chłędowski K., Pamiętniki. Galicja 1843–1880, oprac. A. Knot, Wrocław 1951.
• Chłopocka H., Korespondencja Augusta Bielowskiego z Biblioteką Kórnicką w latach 1845– 1876, cz. II, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”, z. 17, Poznań 1981, s. 149–192.
• Herbordi dialogus de vita Ottonis episcopi Babenbergensis [w:] Scriptores Rerum Germanicarum in usum scholarum ex Monumentis Germaniae Historicis Recudi Fecit, wyd. Georg Heinrich Pertz, oprac. R. Köpke, Hanower 1868.
• Karwowski S., Kronika miasta Leszna, Poznań 1877.
• Kraszewski J.I., Rachunki z r. 1866 przez Bolesławitę, Poznań 1867, wyd. Żupański, 298 ss.; Rachunki z r. 1867, rok II, Poznań 1868, ss. 661 i 609 [w dwóch vol.].
• Monumanta Germaniae historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et quingentesimum auspiciis societatis aperiendis fontibus rerum Germanicarum medii aevi, edidit Georgius Heinricus Pertz. Scriptorum tomus XIX. Hannoverae impensis bibliopolii aulicii Hahniani 1866 fol. XXVI 772, ocenił August Bielowski, „Biblioteka Ossolińskich. Pismo historii, literaturze, umiejętnościom i rzeczom naukowym poświęcone”, poczet nowy, t. X, 1868, s. 310–348.
• Monumenta Poloniae Historica [Pomniki dziejowe Polski], wyd. August Bielowski, nakładem własnym, t. II, Lwów 1872, 998 ss.
• Przedmowa [w:] Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego Bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacji Aleksandra hr. Stadnickiego, wydane staraniem Wydziału Krajowego, t. I, Lwów 1868, s. V–XXII.
• Zakrzewski W., Xawery Liske, 1838–1891. Wspomnienie pośmiertne, Kraków 1891, 40 ss.
• Achremowicz E., Żabski T., Towarzystwo Literacko-Słowiańskie we Wrocławiu 1836–1886, Wrocław 1973.
• Barycz H., Polska młodzież akademicka we Wrocławiu przed powstaniem styczniowym (1858– 1863), „Sobótka” 1946, s. 151–225.
• Chlebowski B., Kraszewski Józef Ignacy (1812–1887) [w:] Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej. Życiorysy, streszczenia, wyjątki, red. B. Chlebowski, I. Chrzanowski i in., t. VIII, Warszawa 1913.
• Ciara S., Archiwa a uniwersytety w Krakowie i Lwowie w latach 1877–1918, Warszawa 2002.
• Ciara S., Archiwa lwowskie w dobie autonomii Galicji [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX wieku, t. 2, red. J. Maternicki, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2004, s. 107–120.
• Fischer A., Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Zarys dziejów, Lwów 1927.
• Goście galicyjscy w Poznaniu, „Dziennik Poznański”, R. X, nr 154, środa 8 lipca 1868, s. 2–3, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=154141
• Ihnatowicz I., Projekt instrukcji wydawniczej dla dzieł historycznych XIX i początku XX wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1962, t. VII, s. 99–124, opublikowana jako załącznik nr 5 [w:] J. Tandecki, K. Kopiński, Edytorstwo źródeł historycznych, red. A. Rachuba, S. Górzyński, Warszawa 2014, s. 385–412.
• Julkowska V., Ksawery Liske (1838–1891) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, red. J. Maternicki, przy współpracy L. Zaszkilniaka, Rzeszów 2007, s. 183–200.
• Julkowska V., Ksawery Liske i jego działania na rzecz profesjonalizacji badań historycznych na Uniwersytecie Lwowskim [w:] Історія та історики у Львівському університеті: традиції та сучасність (до 75-ліття створення Історичного факультету), за редакцією Леоніда Зашкільняка та Павла Сєрженґи, Львів 2015, s. 221–231.
• Kawalec A., Lwowskie studium historyczne 1869–1918 [w:] Historia w Uniwersytecie Lwowskim. Badania i nauczanie (do 1939), red. nauk. J. Maternicki, J. Pisulińska, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2016, s. 99–143.
• Kawalec A., Seminaria historyczne na Uniwersytecie Lwowskim – podstawy prawne i organizacja (1852–1918) [w:] Історія та історики у Львівському університеті: традиції та сучасність (до 75-ліття створення Історичного факультету), за редакцією Леоніда Зашкільняка та Павла Сєрженґи, Львів 2015, s. 342–353.
• Kawalec A., Seminarium historii powszechnej Ksawerego Liskego [w:] Historiografia i edukacja historyczna. Ciągłość i zmiana (XVIII–XXI w.). Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Maternickiemu, red. M. Hoszowska, J. Pisulińska, P. Sierżęga, Rzeszów 2016, s. 77–88.
• Kawalec A., Seminarium historii powszechnej Ksawerego Liskego. Lista studentów i prac seminaryjnych, „Galicja. Studia i materiały” 2015, t. I, s. 358–377.
• Kawalec A., Życie codzienne i niecodzienne historyka w XIX Lwowie. Przypadek Aleksandra Hirschberga (1847–1907) [w:] Lwów. Miasto – społeczeństwo – kultura, t. IX: Życie codzienne miasta. Studia z dziejów miasta, red. K. Karolczak, Ł.T. Sroka, Kraków 2014, s. 255–274.
• Kiryk F., Ksawery Liske. U źródeł naukowej regionalistyki polskiej. [W aneksie referat K. Liskego przedstawiony podczas II Zjazdu Historyków Polskich we Lwowie w 1890 r.:
• W jaki sposób dałby się rozbudzić i rozwinąć ruch naukowy na prowincji?] [w:] Lwów.
• Miasto – społeczeństwo – kultura. Studia z dziejów Lwowa, t. V: Ludzie Lwowa, red. K. Karolczak, Kraków 2005, s. 66–78.
• Knapowska W., Ksawery Liske o środowisku naukowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, „Roczniki Historyczne” 1957, R. XXIII: Księga pamiątkowa w stulecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 353–365.
• Knapowska W., Ksawery Liske (okres wielkopolski) 1838–1868, „Roczniki Historyczne” 1958, R. XXIV, s. 67–111.
• Knot A., Liske Franciszek Ksawery, pseud. Poznańczyk (1838–1891) [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVII, Wrocław 1972, s. 462–463.
• Konarski S., Józef Kazimierz Plebański [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVI, 1981, www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jozef-kazimierz-plebanski
• Kondracki T., Ksawery Liske i początki Polskiego Towarzystwa Historycznego [w:] Polskie Towarzystwo Historyczne 1886–1986. Zbiór studiów i materiałów, red. S.K. Kuczyński, Wrocław 1990, s. 77–84.
• Kostrzewski J., O „emigrantach” naukowych z Wielkopolski, „Roczniki Historyczne” 1957, R. XXIII: Księga pamiątkowa w stulecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 11–25.
• Kulak T., Pater M., Wrzesiński W., Historia Uniwersytetu Wrocławskiego 1702–2002.
• Majkowska R., Młodość i początki działalności literackiej Władysława Łozińskiego (1843– 1870), „Pamiętnik Literacki” 1970, R. LXI, z. 3, s. 167–201.
• Maternicki J., Epoka Ksawerego Liskego (1871/72–1891/92. Dydaktyka i badania [w:] tegoż, Złote lata historiografii polskiej we Lwowie, Rzeszów 2015, s. 91–124.
• Maternicki J., Historia nowożytna w latach 1869–1918 [w:] Historia w Uniwersytecie Lwowskim. Badania i nauczanie (do 1939), red. nauk. J. Maternicki, J. Pisulińska, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2016, s. 255–300.
• Maternicki J., Mistrzowie dydaktyki uniwersyteckiej [w:] Współczesna edukacja historyczna. Doświadczenia. Oczekiwania, red. J. Budzińska, J. Strykowska, Poznań 2015, s. 19–24.
• Skałkowski A., Włodzimierz Breza [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 433–434.
• Starzyński S., Historia Uniwersytetu Lwowskiego, cz. II: 1869–1894, Lwów 1894.
• Toczek A., Lwowskie środowisko historyczne i jego wkład w kulturę książki i prasy (1860– 1918), Kraków 2013.
• Wierzbicki A., Antoni Małecki (1821–1913) [w:] Złota księga historiografii lwowskiej w XIX i XX wieku, t. II, red. J. Maternicki, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2014, s. 43–58.
• Zdrada J., Oktaw Pietruski (1820–1894), Polski słownik biograficzny, t. XXVI, 1981, https:// www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/oktaw-pietruski, https://polimax.pl/2513-2/

Identifiers

DOI

10.15584/galisim.2019.5.20