Zróżnicowanie wyznaniowe a postawy prokreacyjne magnaterii w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku

• Authors: Marzena Liedke

Title variants

EN

Religious Diversity and Reproductive Attitudes of the Polish Aristocracy in the 16th Century and the First Half of the 17th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł miał na celu ustalenie – wobec funkcjonowania obiegowych opinii o mniejszej liczbie dzieci w rodzinach protestanckich – czy wyznanie w istotny sposób wpływało na ten parametr demograficzny w magnackich rodzinach różnych wyznań chrześcijańskich oraz, ewentualnie, wskazanie, jakie inne czynniki mogły oddziaływać na jego na wartość. Analizę przeprowadzono na podstawie bazy zawierającej dane o liczbie dzieci dożywających wieku dorosłego 41 magnackich rodzin prawosławnych, 40 kalwińskich i 89 katolickich funkcjonujących na obszarze Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku (w okresie późniejszym magnateria składała się już przeważnie z rodzin wyznania katolickiego, a i wcześniej, wobec licznych konwersji prawosławnych na katolicyzm i zwykle jedno- lub najwyżej dwupokoleniowego związku z kalwinizmem wcześniejszych wyznawców katolicyzmu i prawosławia, trudno było zestawić wymaganą liczbę rekordów). Średnie z tych danych uzyskane dla poszczególnych grup wyznaniowych sprawdzono pod względem istotności statystycznej i nie wykazały one istotnych różnic między badanymi grupami wyznaniowymi, podobnie jak przeprowadzone wcześniej przez Agnieszkę Zielińską i Grażynę Liczbińską badania dla katolickiego i ewangelickiego mieszczaństwa Torunia i Poznania w XIX wieku (i, podobnie do ustaleń obu autorek, niewielką przewagą w liczbie dzieci wykazały się magnackie rodziny kalwińskie). Można zatem wnioskować, iż wskazania teologiczne poszczególnych wyznań (uwidaczniające się m.in. w sformułowaniu celów małżeństwa), podobnie jak mentalność, nie warunkowały w zasadniczy sposób postaw prokreacyjnych magnaterii poszczególnych wyznań chrześcijańskich z obszaru Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wolno przypuszczać, iż na wartość tego parametru demograficznego decydujący wpływ miały inne czynniki demograficzne (wiek wstępowania w związki małżeńskie, czas trwania małżeństwa), strategie rodzinne, sytuacja ekonomiczna danej rodziny czy stan zdrowotny rodziców.

EN

In order to verify the stereotypical opinion that in Protestant families the number of children was below the average the article is an attempt to answer the question whether religion significantly influenced that demographic parameter in aristocratic families of various religious affiliations, and whether there were other factors that had any impact on that number. The analysis has been carried out on the database on the number of children that reached adulthood in aristocratic families – 41 Orthodox, 40 Calvinistic and 89 Catholic – living in the Polish–Lithuanian Commonwealth (formally the Crown of the Kingdom of Poland and the Grand Duchy of Lithuania) in the 16th century and the first half of the 17th century (later the aristocracy was mainly Catholic, and even earlier as there were numerous conversions from the Orthodox faith to Catholicism and Calvinism usually was one or at most two generations old, it was hardly possible to juxtapose the required number of records). The averages of those data obtained for a particular religious affiliation have been verified from the point of view of their statistical significance and they have not revealed any differences between the tested groups of different religious affiliations; the research conducted earlier by Agnieszka Zielińska and Grażyna Liczbińska on Catholic and Evangelical bourgeoisie of Toruń and Poznań in the 19th century gave similar results (a little higher number of children was detected in aristocratic Calvinistic families as well). Thus, it is possible to conclude that theological recommendations of various religious affiliations (which is visible, among other things, in the aims of marriage), as well as mentality, did not influence the reproductive attitudes of the aristocracy of various Christian denominations in the Kingdom of Poland and the Grand Duchy of Lithuania. It may be supposed that the value of that demographic parameter was influenced by other demographic factors (the age of contracting marriage, the duration of marriage), family’s strategies, the economic situation of the family or the state of health of the parents.

Keywords

PL

zróżnicowanie wyznaniowe; postawy prokreacyjne; liczba dzieci w rodzinie; rodzina magnacka

EN

religious diversity; reproductive attitudes; number of children in a family; magnate (nobility) families

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2017
• Volume: 39
• Pages: 49-63

Contributors

author

Marzena Liedke

• Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Historyczno-Socjologiczny

References

• Biskupski, Stefan. Prawo małżeńskie Kościoła rzymskokatolickiego. T. 1. Warszawa: PAX, 1956. Chłapowski, Krzysztof. Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1996.
• de Moor, Tine, Jan Luiten van Zanden. „Girl Power: The European Marriage Pattern and Labour Markets in the North Sea Region in the Late Medieval and Early Modern Period”. The Economic History Review 63 (2010): 1–33.
• Dworzaczek, Włodzimierz. Genealogia. T. 2 (tablice). Warszawa: PWN, 1959.
• Dworzaczek, Włodzimierz. „Uwagi o genezie magnaterii”. W: Magnateria polska jako warstwa społeczna, red. Władysław Czapliński, Adam Kersten. Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne, 1974.
• Dzięgielewski, Jan. „Magnaci a senat w Rzeczypospolitej końca XVI–pierwszej połowy XVII wieku. W: Władza i prestiż. Magnateria rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz przy współudz. Ewy Dubas-Urwanowicz i Piotra Guzowskiego, 23–45. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2003.
• Ferenc, Marek. Mikołaj Radziwiłł Rudy (ok. 1515–1584). Działalność polityczna i wojskowa. Kraków: Historia Iagellonica, 2008.
• Guzowski, Piotr. „The Origins of the European Marriage Pattern in Early Modern Period from the Perspective of Polish History”. Acta Poloniae Historica 108 (2013): 5–44.
• Henry, Louis, Claude Levy. „Ducs et pairs sous l’Ancien Régime: Caractéristiques démographiques d’une caste”. Population 15 (1960): 807–830.
• Hollingsworth, Thomas H. „A Demographic Study of the British Ducal Families”. Population Studies 2 (1957), 1: 4–26.
• Hollingsworth, Thomas H. „The Demography of the British Peerage”. Population Studies 18 (1964), 2 (Supplement): 56–87.
• Hurwich, Judith J. Noble Strategies. Marriage and Sexuality in the Zimmern Chronicle. Kirksville: Truman State University Press, 2006.
• Jabłonowski, Jan Stanisław. Traktat o familiach i koligacjach, wyd. Marek Górny. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2015.
• Kempa, Tomasz. Dzieje rodu Ostrogskich. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002.
• Kempa, Tomasz. „Kariery przedstawicieli prawosławnych rodów Ogińskich i Stetkiewiczów w XVII wieku – podobieństwa i różnice awansu społecznego, ekonomicznego i politycznego. W: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku”, red. Jerzy Urwanowicz przy współudz. Ewa Dubas-Urwanowicz, Piotr Guzowskiego, 345–368. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2003.
• Kempa, Tomasz. Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525–1608). Wojewoda kijowski i marszałek ziemi wołyńskiej. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1997.
• Kempa, Tomasz. Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616). Wojewoda wileński. Warszawa: Wydawnictwo Semper, 2000.
• Kuklo, Cezary. „Czy społeczeństwo polskie w dobie oświecenia regulowało liczbę dzieci w rodzinach?” Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 51/52 (1990/1991): 19–55.
• Kulesza-Woroniecka, Iwona. Rozwody w rodzinach magnackich w Polsce XVI–XVIII wieku. Poznań–Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 2002.
• Liczbińska, Grażyna. Umieralność i jej uwarunkowania wśród katolickiej i ewangelickiej ludności historycznego Poznania. Poznań: Biblioteka Telgte, 2009.
• Liedke, Marzena. Od prawosławia do katolicyzmu. Ruscy możni i szlachta Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec wyznań reformacyjnych. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2004.
• Liedke, Marzena. „Recepcja kalendarza gregoriańskiego przez litewską jednotę ewangelicko-reformowaną w świetle akt synodalnych i korespondencji. Jeszcze jeden przyczynek do dziejów wprowadzania reformy gregoriańskiej w Rzeczypospolitej”. W: Człowiek wobec miar i czasu w przeszłości, red. Piotr Guzowski, Marzena Liedke, 76–88. Kraków: Avalon, 2007.
• Liedke, Marzena. Rodzina magnacka w Wielkim Księstwie Litewskim. Studium demograficzno-społeczne. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 2016.
• MacFarlane, Alan. Marriage and Love in England. Modes of Reproduction 1300–1840. Oxford–New York: Blackwell, 1987.
• McQuillan, Kevin, Gehrmann Rolf. “The Impact of Religious Denomination on Mentality and Behavior. An Introduction”. Historical Social Research / Historische Sozialforschung 42 (2017), 2 (160): 7–22.
• Meyendorff, John. Małżeństwo w prawosławiu. Liturgia, teologia, życie. Tłum. Krzysztof Leśniewski. Lublin: Prawosławna Diecezja Lubelsko-Chełmska i Fundacja Dialog Narodów, 1995.
• Opaliński, Edward. Elita władzy w województwach poznańskim i kaliskim za Zygmunta III. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1981.
• Parsons, Michael. Reformation Marriage. The Husband and Wife Relationship in the Theology of Luther and Calvin. Edinburgh: Rutherford House, 2005.
• Pasek, Zbigniew. Wyznania wiary protestantyzmu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1995.
• Pelczar, Józef. Prawo małżeńskie katolickie z uwzględnieniem prawa cywilnego obowiązującego w Austryi, Prusach i w Królestwie Polskim. Kraków, 1885.
• Petrauskas, Rimvydas. „Čamu vymirae magnatèryâ: lësy magnackih rodaǔ Vâlikaga Knâstva Litoǔskaga”. Arche 127 (2014), 6: 11–25.
• Petrauskas, Rimvydas. Litoǔskaâ znacʹ u kancy XIV– XV st. Sklad – struktura – ulada. Smalensk: Inbiełkult, 2014.
• Popiołek, Bożena. Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2003.
• Rybčonak, Sârgej. „Da prablemy pahodžannâ magnataǔ Glâbovìčaǔ – uladalʹnìkaǔ Zaslaǔskaga zamka ǔ XVI st.”. W: Magnackì dvor ì sacyâlʹnae ǔzaemadzeânne (XV– XVIII stst.): zbornìk navukovyh prac, red. V.M. Papko, A.M. Ânuškevìča, 79–104. Mìnsk: Medysont, 2014.
• Szołtysek, Mikołaj. Rethinking East-Central Europe: Family Systems and Co-residence in the Polish-Lithuanian Commonwealth. T. 1–2. Bern: Peter Lang, 2015.
• Weber, Max. „Klasy, stany, partie – podział władzy w obrębie wspólnoty”. W: Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, wyb. Włodzimierz Derczyński, Aleksandra Jasińska-Kania, Jerzy Szacki, 415–428. Warszawa: PWN, 1975.
• Wisner, Henryk. Janusz Radziwiłł 1612–1655. Warszawa: Mada, 2000.
• Witte, John Jr., Robert M. Kingdon. Sex, Marriage and Family in John Calvin’s Geneva. T. 1: Courtship, Engagement and Marriage. Grand Rapids–Cambridge: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 2005.
• Wolff, Józef. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca XIV w. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895.
• Zielińska, Agnieszka. Przemiany struktur demograficznych w Toruniu w XIX i na początku XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012.

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2017.39-03