Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2020 | 27 | 405–420

Article title

Kryzys wychowania w wartościach i jego konsekwencje – analiza zjawiska na przełomie XX i XXI wieku

Authors

Content

Title variants

EN
The crisis of upbringing in values and its consequences – analysis of the phenomenon at the turn of the 20th and 21st centuries

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
W każdym aspekcie ludzkiego życia człowiek spotyka się z analizą wartości, a system wartości ma określony wpływ na życie społeczne i wychowanie. Hierarchiczne uporządkowanie wartości (wyniesione z rodzinnego domu) jest warunkiem większej aktywności młodzieży w sprawach ważnych społecznie i moralnie. Wartości w życiu społecznym są pożądane i cenne. Przemiany, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 roku, jak i wcześniej propagowana ideologia marksistowska, miały wpływ na życie rodzin i wychowywanie potomstwa. Niszczenie wartości dotyczyło i często dotyczy wymiaru narodowego, społecznego i religijnego. Pojawiła się laicyzacja życia i przyjęcie konsumpcyjnego modelu życia. Swoiste zmiany dotyczyły wartości rodziny i domu rodzinnego. Rozbicie i dysfunkcyjność rodziny, konflikty w pokoleniach powodują, że dzieci uciekają z domu, a grupa rówieśnicza i jej subkultura staje się wzorem do naśladowania. W ten sposób dochodzi do rozkładu podstawowej kulturotwórczej roli domu rodzinnego. Współczesna rodzina stała się „otwarta” i „chłonna” na wszystko, co dociera do niej z zewnątrz. Wystąpiły tendencje do osiągnięcia wysokiego standardu materialnego i pozyskania wolnego czasu. Wzrósł wskaźnik rozwodów i tzw. pozamałżeńskich wspólnot życia. Kryzys w poważnym stopniu objął wychowawczą funkcję domu rodzinnego. Część wychowujących się w rodzinie dzieci przyjmuje moralność rodziców, ale wykształcają się też alternatywne formy życia moralnego. Mass media mają specjalny udział w przebudowie systemu wartości. Wywierają wpływ na ludzi, a szczególnie na młode pokolenie. Przekazywane w nich wzory i zachowania są często bezkrytycznie naśladowane, a trudno jest w nich odnaleźć pozytywne ustosunkowanie do takich wartości jak Bóg, religia, ojczyzna, wychowanie, doskonalenie siebie. Kryzys wychowania dotknął przede wszystkim takich wartości jak autorytet i dyscyplina. Młodym ludziom zaczyna brakować norm i wzorców regulujących ich zachowanie. Często zaciera się to, co jest możliwe, a co nie jest, które plany życiowe są realne, a które nie. Pomocni mogą tu być dobrzy wychowawcy, którzy wskażą prawdziwe życiowe wartości, ale i ukażą cele w życiu. Wychowywanie zarówno przez rodziców, dziadków jak i nauczycieli ma stanowić pomoc w socjalizacji młodego pokolenia. Dokonuje się to przede wszystkim przez przyswajanie wartości i norm społecznych, pomoc w przyjęciu i pełnieniu ról społecznych oraz w kształtowaniu sumienia. Wychowanie powinno wprowadzać w rzeczywistość kulturalną i pomóc młodemu człowiekowi odkryć siebie jako osobę, swoje wartości osobowe, zarówno witalne, intelektualne, estetyczne, jak i moralne. Aby młody człowiek był pożyteczny dla społeczeństwa, powinna go cechować nie tylko twórcza indywidualność, ale również zdolność do współpracy i odpowiedzialności za innych. Gdy wzrasta wykształcenie rodziców, często pojawia się niewydolność wychowawcza i brak rozumienia potrzeb potomstwa. Zapełnienie tej pustki to również wyzwanie dla wychowawców i pedagogów, którzy mogą ukazywać młodym prawdziwe wartości i przez to pomóc odnaleźć sens życia.
EN
In every aspect of human life, we encounter value analysis, and the value system has a definite impact on social life and education. Hierarchical ordering of values (taken from the family home) is a condition for greater activity of young people in matters that are socially and morally important. Values in social life are desirable and valuable. The changes that took place in Poland after 1989, as well as the previously propagated Marxist ideology had an impact on the lives of families and raising children. The destruction of values concerned and often concerns the national, social and religious dimensions. The laicization of life and the adoption of a consumer model of life appeared. Specific changes concerned the value of the family and family home. The breakup and dysfunction of the family, conflicts in generations mean that children run away from home, and the peer group and its subculture become a role model. In this way, the basic culture-forming role of the family home breaks down. The modern family has become “open” and “receptive” to everything that reaches her from the outside. There were tendencies to achieve a high material standard and to gain free time. The divorce rate and the so-called extramarital communities of life. The crisis has seriously embraced the educational function of a family home. Some of the children growing up in the family accept the parents’ morality, but alternative forms of moral life are also emerging. Mass media have a special role in rebuilding the value system. They influence people, especially the young generation. The patterns and behaviors conveyed in them are often uncritically imitated, and it is difficult to find a positive attitude towards such values as God, religion, homeland, upbringing, and self-improvement. The crisis of upbringing primarily affected such values as authority and discipline. Young people are starting to lack values, norms and patterns regulating their behavior. Often, what is possible and what is not blurred, which life plans are real and which are not. Good educators who can show real life values but also show goals in life can be helpful here. Raising by both parents, grandparents and teachers is to help in the socialization of the young generation. This is done primarily through the assimilation of social values and norms, assistance in adopting and fulfilling social roles, and in shaping conscience. Education should introduce into cultural reality, and help a young person discover himself as a person, his personal values, both vital, intellectual, aesthetic and moral. For a young person to be useful to society, he or she should be characterized not only by creative individuality, but also by the ability to cooperate and be responsible for others. When parental education increases, it often has educational failure and a lack of understanding of the needs of the offspring. Filling this emptiness is also a challenge for educators and educators who can show young people true values and thus help find the meaning of life.

Contributors

author
  • Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego, Katedra Teologii Praktycznej

References

  • Adamski, Franciszek. „Pluralizm wartości a wychowanie”. Fides et Ratio 3, 7 (2011): 80–85.
  • Bielicki, Eugeniusz. Młodociani przestępcy, ich wartości i orientacja wartościująca. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1995.
  • Bielicki, Eugeniusz. Wpływ wartości na zachowania przestępcze jako przedmiot badań kryminologii. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1996.
  • Błasiak, Anna. Aksjologiczne aspekty procesu wychowania. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2009.
  • Brzozowski, Piotr. „Uniwersalna hierarchia wartości – fakt czy fikcja?”. Przegląd Psychologiczny 48, 3 (2005): 261–276.
  • Chałas, Krystyna. „Wychowanie ku wartościom – podmiotowe trudności realizacji w praktyce edukacyjnej”. W: Wartości w pedagogice, red. Waldemar Furmanek, 297–309. Rze¬szów–Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2005.
  • Chlewiński, Zdzisław. „Kryzys autorytetu?”. Ethos 37 (1997): 160–167.
  • Czerniawska, Mirosława, Emilia Dolata. „Osobowościowe uwarunkowania systemów wartości”. Psychologia Rozwojowa 10, 2 (2005): 123–133.
  • Dienelt, Karl. „Analiza przejawów psychologicznych i dążeń życiowych współczesnej młodzieży”. W: Człowiek – wartości – sens. Studia z psychologii egzystencji. Logoteoria i nooteoria. Logoterapia i nooterapia, red. Kazimierz Popieliski, 185–201. Lublin: Redak¬cja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1996.
  • Dobroczyński, Grzegorz. „Wyjście z jaskini w czas kryzysu”. Przegląd Powszechny 3 (1996): 269–271.
  • Dyczewski, Leon. Kultura polska w procesie przemian. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1995.
  • Elżanowska, Hanna. „Międzypokoleniowa transmisja wartości w rodzinie”. Studia z Psychologii w KUL 18 (2012): 97–114.
  • Frąckowiak, Monika. „Rodzina jako wartość w świadomości współczesnych Polek”. Roczniki Socjologii Rodziny 18 (2007): 15–38.
  • Fromm, Erich. Ucieczka od wolności. Warszawa: Czytelnik, 1999.
  • Gadacz, Tadeusz. „Wychowanie do wolności”. W: Poza kryzysem tożsamości, red. Franciszek Adamski. Kraków: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1993.
  • Jusiak, Roman. „Wartości preferowane przez nauczycieli szkół sandomierskich”. Roczniki Nauk Społecznych 28–29, 2 (2000–2001): 29–61.
  • Kokocińska, Anna. Społeczna wartość wyższego wykształcenia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2015.
  • Komorowska-Pudło, Marta. „System wartości Schelerowskich a postawy dorosłych wobec wybranych aspektów relacji w heteroseksualnych związkach intymnych”. Fides et Ratio 17, 1 (2014): 57–90.
  • Kotłowski, Karol. Aksjologiczne podstawy teorii wychowania moralnego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 1976.
  • Kukułowicz, Teresa. „Wartości w wychowaniu”. W: Człowiek – wartości – sens. Studia z psychologii egzystencji. Logoteoria i nooteoria. Logoterapia i nooterapia, red. Kazimierz Popielski, 411–413. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1996.
  • Kunowski, Stefan. Podstawy współczesnej pedagogiki. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie, 1993.
  • Lewandowska-Walter, Aleksandra. „Transmisja wartości w rodzinie”. W: Kultura konsumpcji – wartości, cele, dobrostan. Psychologiczne aspekty zjawiska, red. Anna Maria Zawadzka, Małgorzata Niesiobędzka, Dorota Godlewska-Werner, 59–77. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Filomatów, 2014.
  • Mariański, Janusz, Witold Zdaniewicz. Wartości religijne i moralne młodych Polaków. War¬szawa: Pallottinum, 1991.
  • Mariański, Janusz. „Postawy młodzieży polskiej wobec sensu życia”. W: Człowiek – wartości – sens. Studia z psychologii egzystencji. Logoteoria i nooteoria. Logoterapia i nooterapia, red. Kazimierz Popielski, 289–307. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1996.
  • Mariański, Janusz. Wprowadzenie do socjologii moralności. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1989.
  • Masłowski, Andrzej. „Osobowościowe korelaty kryzysu w wartościowaniu”. Studia z Psychologii w KUL 14 (2007): 57–71.
  • Mielnik, Justyna. „Altruizm – próba przybliżenia pojęcia”. Pedagogia Ojcostwa 13 (2016): 199–205.
  • Niemiec, Barbara. „Człowiek bez granic”. Tygodnik Solidarność 28 (1996): 4.
  • Nowak, Marian. „Znaczenie wartości w procesie wychowania”. W: Człowiek – wartości – sens. Studia z psychologii egzystencji. Logoteoria i nooteoria. Logoterapia i nooterapia, red. Kazimierz Popielski, 241–259. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1996.
  • Oleś, Piotr. „Z badań nad wartościami i wartościowaniem: niektóre kwestie metodologiczne”. Roczniki Psychologiczne 5 (2002): 53–75.
  • Ossowska, Maria. Podstawy nauki o moralności. Warszawa: PWN, 1957.
  • Popielski, Kazimierz. „Miejsce i znaczenie wartości w procesie bycia i stawania się człowieka (VIII tez do dyskusji)”. W: Człowiek – wartości – sens. Studia z psychologii egzystencji. Logoteoria i nooteoria. Logoterapia i nooterapia, red. Kazimierz Popielski, 71–76. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1996.
  • Reber, Arthur S. „Wartość”. W: Słownik psychologii, 810. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2000.
  • Rynio, Alina. „Autorytet osób znaczących w kształtowaniu osobowości dojrzałej”. Ethos 37 (1997): 121–129.
  • Schrade, Ulrich, Bogusław Wolniewicz, Jan Zubelewicz. „Dom jako wartość duchowa”. Znak 4 (1996): 90–108.
  • Skrzypniak, Ryszard. „Wartości w procesie wychowania rodzinnego”. Roczniki Socjologii Rodziny 12 (2000): 32–47.
  • Sławiński, Stanisław. Wychowywać do posłuszeństwa. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1994.
  • Śliwak, Jacek. „Altruizm a preferencja wartości”. Roczniki Filozoficzne KUL 43 (1995): 111–146.
  • Świda, Hanna. „Pojęcie wartości i jej znaczenie dla osobowości”. W: Młodzież a wartości, red. Hanna Świda, 12–50. Warszawa: WSiP, 1979.
  • Tyszka, Andrzej. „Wartości zdegradowane, wartości ocalone (szkic do bilansu czterdziestolecia)”. W: Kultura jest kultem własności, 103–124. Lublin: Norbertinum, 1993.
  • Tyszka, Andrzej. „Wartości zdegradowane, wartości ocalone”. W: Spór o wartości w kulturze i wychowaniu, red. Franciszek Adamski, 13–35. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1991.
  • Valadier, Paul. „Europa i jej bogowie”. Przegląd Powszechny 4 (1996): 29–31.
  • Waszkielewicz, Bernadeta. „Baśń dla zgłodniałych pensjonarek”. Rzeczpospolita 85 (1996): 4.
  • Wolicka, Elżbieta. „Między chaosem a porządkiem”. Znak 5 (1996): 14–29.
  • Wrońska, Katarzyna. „Aksjologia Dietricha von Hildebranda w sporze o ideał wychowania”. W: Spór o wartości w kulturze i wychowaniu, red. Franciszek Adamski, 143–151. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1991.
  • Zawadzka, Anna Maria, Dorota Dykalska-Bieck. „Wartości rodziców i tendencje materialistyczne dzieci”, Chowanna 1 (2013): 235–254.
  • Zawadzka, Anna Maria, Małgorzata Niesiobędzka, Dorota Godlewska-Werner. Wstęp do Kultura konsumpcji – wartości, cele, dobrostan. Psychologiczne aspekty zjawiska, red. Anna Maria Zawadzka, Małgorzata Niesiobędzka, Dorota Godlewska-Werner, 7–12. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Filomatów, 2014.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-22944ce3-59b9-4121-9fec-f70b9daf3187
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.