Stan wiedzy o późnym vistulianie w regionie łódzkim

• Authors: Danuta Dzieduszyńska

Title variants

EN

State of knowledge about the Late Vistulian (Weichselian late glacial) in the Łódź Region)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia stan rozpoznania paleogeograficznego późnego vistulianu w regionie łódzkim. Dla środowisk sedy-mentacyjnych: fluwialnego, stokowego i eolicznego, wyróżniono tendencje przebiegu agradacji i degradacji oraz scharakte-ryzowano zachowane dowody geologiczne i morfologiczne. Procesy morfogenetyczne zostały odniesione do globalnych, szybkich zmian klimatycznych okresu przejściowego plejstocen-holocen i zróżnicowanych warunków lokalnych. Zwrócono uwagę na niejednolitość stosowania terminu „późny vistulian”, zależnie od podziału stratygraficznego bądź dla obszarów glacjalnych, bądź ekstraglacjalnych. Podkreślono postęp, jaki dokonał się w rejestracji świadectw późnego vistulianu. W kontekście przyrastającej ilości danych z badań interdyscyplinarnych rysuje się możliwość konstrukcji regionalnego mo-delu rozwoju środowiska.

EN

The article presents the palaeogeographical recognition of the Late Vistulian in the Łódź Region. For three sedi-mentary environments – fluvial, slope and aeolian – tendencies of aggradation and degradation have been identified and preserved geological and morphological evidences have been characterized. Morphogenetic processes have been related to global climatic changes of the Pleistocene-Holocene transition and varying local conditions. Attention was drawn to non-uniformity in the application of the term “Late Vistulian”, depending on the stratigraphical division, or to glacial or extragla-cial areas. The progress that has been made in the registration of the Late Vistulian processes is emphasized. In view of the increasing data of interdisciplinary research, the construction of a regional model for the environmental development is pos-sible in the nearest future.

Keywords

PL

schyłek plejstocenu; środowiska morfogenetyczne; paleogeografia; chronostratygrafia; denudacja; agradacja

EN

Pleistocene decline; morphogenetic environments; palaeogeography; chronostratigraphy; denudation; aggradation

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2013
• Volume: 101
• Pages: 25-36

Dates

published

2013

Contributors

author

Danuta Dzieduszyńska

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii

References

• Balwierz Z., 2010 – Analiza pyłkowa osadów torfowiska Żabieniec. W: J. Twardy, S. Żurek, J. Forysiak (red.), Torfowisko Żabieniec: warunki naturalne, rozwój i zapis zmian paleoekologicznych w jego osadach. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 179-188.
• Björck S., Walker M., Cwynar L., Johnsen S., Knudsen K.-L., Lowe J., Wohlfarth B. and INTIMATE Members, 1998 – An event stratigraphy for the last Termination in the North Atlantic region based on the Greenland ice-core record: a proposal by the INTIMATE group. Journal of Quaternary Science, 13: 238-292.
• Dylik J., 1948 – Ukształtowanie powierzchni i podział na krainy podłódzkiego obszaru. Acta Geographica Universitatis Lodziensis, 1: 46 s.
• Dylik J., 1953 – O peryglacjalnym charakterze rzeźby środkowej Polski. Acta Geographica Universitatis Lodziensis, 4: 107 s.
• Dylik J., 1958a – Rozwój myśli badawczej w łódzkim ośrodku geomorfologicznym. Acta Geographica Universitatis Lodziensis, 8: 7-21.
• Dylik J., 1958b – Istota i metody geomorfologii dynamicznej. Acta Geographica Universitatis Lodziensis, 8: 23-66.
• Dylik J., 1960 – Sur le système triparti de la stratigraphie du Pleistocène dans les pays d’accumulation glaciaire. Biuletyn Perygla-cjalny, 9: 25-39.
• Dylik J., 1967 – Główne element paleogeografii młodszego plejstocenu Polski Środkowej. W: R. Galon, J. Dylik (red.) Czwartorzęd Polski. PWN, Warszawa: 311-352.
• Dylik J., 1968 – The earliest warmer substage of the Würm (Amersfoort) in Poland. Bull. Soc. Sci. et Lettr. de Łódź, XIX, 4.
• Dylikowa A., 1967 – Wydmy śródlądowe i ich znaczenie dla stratygrafii schyłkowego plejstocenu. W: R. Galon, J. Dylik (red.), Czwartorzęd Pol-ski. PWN, Warszawa: 353-371.
• Dylikowa A., 1969 – Problematyka wydm śródlądowych w Polsce. Prace. Geograficzne. IG PAN, 74: 39-74.
• Dzieduszyńska D., 2011 – Ochłodzenie młodszego dryasu i jego efekty morfogenetyczne w regionie łódzkim. Acta Geographica Lodziensia, 98: 104 s.
• Dzieduszyńska D., Petera-Zganiacz J., 2012 – Geologic position of the Younger Dryas sub-fossil forest in the Warta River Valley, central Poland. Bulletin of the Geological Society of Finland, 84: 69-79.
• Dzieduszyńska D., Petera-Zganiacz J., Krąpiec M., 2011 – The age of the subfossil trunk horizon in deposits of the Warta River valley (central Poland) based on 14C datings. Geochronometria, 38: 334-340.
• Dzieduszyńska D., Kittel P., Petera-Zganiacz J., Twardy J., 2012 – Paleogeograficzne elementy rozwoju doliny Warty w Kotlinie Kolskiej w świetle badań w stanowisku „Koźmin Las”. Acta Geographica Lodziensia, 100: 35-49.
• Dzieduszyńska D.A., Kittel P., Petera-Zganiacz J., Brooks S.J, Korzeń K., Krąpiec M., Pawłowski D., Płaza D.K., Płóciennik M., Stachowicz-Rybka R., Twardy J., 2013 – Environmental influence on forest development and decline in the Warta River val-ley (Central Poland) during the Late Weichselian. Quaternary International, http://dx.doi.org/10.1016/j.quaint. 2013.07.017.
• Dzieduszyńska D., Petera-Zganiacz J., Ro-man M., Wachecka-Kotkowska L. (w przygotowaniu) – Glacial-interglacial cy-cles in Central Poland in the Łódź University geomorphological scientific achievements.
• Dzieduszyńska D., Forysiak J., 2013 – Sygnały zmian klimatycznych późnego vistulianu w archiwach biogenicznych regionu łódzkie-go. Acta Geograpica Lodziensia, 101: 37-48.
• Forysiak J., 2005 – Rozwój doliny Warty między Burzeninem i Dobrowem po zlodowaceniu warty. Acta Geographica Lodziensia, 90: 116 s.
• Forysiak J., 2012 – Zapis zmian środowiska przyrodniczego późnego vistulianu i holocenu w osadach torfowisk regionu łódzkiego. Acta Geographica Lodziensia, 99: 164 s.
• Gawlik H., 1970 – Geomorfologia Kotliny Szczercowskiej. Acta Geographica Lodziensia, 26: 104 s.
• Goździk J., 1992 – Stanowisko Bełchatów – Rozwój wieloletniej zmarzliny na tle zmian warunków sedymentacji i porządku stratygraficznego osadów młodszego vistulianu z kopalni „Bełchatów”. Przew. Konf. „Ewolucja środowiska naturalnego Polski w okresie przejściowym plejstocen – holocen 20 000 – 8 000 lat”. BP. 1–3.10.1992 r., Łódź: 20-24.
• Goździk J., 1996 – A permafrost evolution and its impact on some depositional conditions between 20 and 10 ka in Poland. Biuletyn Peryglacjalny, 34: 53-72.
• Goździk J., 2007 – The Vistulian aeolian succession in central Poland. Sedimentary Geology, 193: 211-220.
• Goździk J., Konecka-Betley K., 1992 – Późnovistuliańskie utwory węglanowe w zagłębieniach bezodpływowych rejonu kopalni Bełchatów. Cz. I. Geneza i stratygrafia. Roczniki Gleboznawcze, 43, 3-4: 103-112.
• van der Hammen T., Maarleveld G.C., Vogel J.C., Zagwijn W.H., 1967 – Stratigraphy, climatic succession and radiocarbon dating of the last glacial in the Netherlands. Geologie en Mijnbouw, 46: 79-95.
• Kasse C., 2002 – Late Weichselian (O.I.S. 2 to 1 Transition) climate change and fluvial response, Maas valley, the Netherlands. Konferencja „Transformacja systemów fluwialnych I stokowych w późnym vistulianie i holocenie”. Łódź-Uniejów, 25-27 września 2002 r.: 18.
• Kasse C., Huijzer A.S., Krzyszkowski D., Bohncke S.P.J., Coope G.R., 1998 – We-ichselian Late Pleniglacial and Late-glacial de-positional environments, Coleoptera and periglacial climatic records from central Poland (Bełchatów). Journal of Quaternary Sciences, 13: 455-469.
• Klatkowa H., 1964 – Niecki i doliny denudacyjne w okolicach Łodzi. Acta Geographica Lodziensia, 19: 142 s.
• Klatkowa H., 1984 – Osady depozycji naśnieżnej późnego vistulianu. Acta Geographica Lodziensia, 50: 51-72.
• Klatkowa H., 1989 – Postwarciańskie kształtowa-nie górnych odcinków dolin. Przykłady z Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lod-ziensia, 59: 61-74.
• Klatkowa H., 1996 – Symptoms of the permafrost presence in Middle Poland during the last 150 000 years. Biuletyn Peryglacjalny, 35: 45-86.
• Kolstrup E., 1980 – Climate and stratigraphy in north-western Europe between 30 000 BP and 13 000 BP with special reference to the Neth-erlands. Mededelingen Rijks Geologische Di-enst, 32: 181-253.
• Kobojek E., 2000 – Morfogeneza doliny Rawki. Acta Geographica Lodziensia, 77: 157 s.
• Kozarski S., 1981 – Stratygrafia i chronologia Vistulianu Niziny Wielkopolskiej. PAN, Oddział w Poznaniu. Geografia: 44 s.
• Kozarski S., 1995 – Deglacjacja północnozachodniej Polski: warunki środowiska i transformacja geosystemu (~20 ka →10 ka BP). Dokumentacja Geograficzna, 1: 82 s.
• Kozarski S., Rotnicki K., 1977 – Valley floors and changes of river channel patterns in the North Polish Plain during the Late-Würm and Holocene. Quaestiones Geographicae, 4: 51-93.
• Krajewski K., 1977 – Późnoplejstoceńskie i holo-ceńskie procesy wydmotwórcze w pradolinie warszawsko-berlińskiej. Acta Geographica Lodziensia, 39: 87 s.
• Lindner L., 1992 – Stratygrafia (klimatostratygra-fia) czwartorzędu. W: L. Lindner (red.) Czwartorzęd. Osady, metody badań, stratygrafia. PAE, Warszawa: 441-633.
• Litt T., Brauer A., Goslar T., Merkt J., Bałaga K., Müller H., Ralska-Jasiewiczowa M., Stebich M., Negendank J.F.M., 2001 – Correlation and synchronisation of Lateglacial continental sequences in northern central Europe based on annually laminated lacustrine sediments. Quaternary Science Reviews, 20: 1233-1249.
• Lowe J.J., Hoek W.Z., INTIMATE group, 2001 – Interregional correlation of palaeoclimatic records for the Last Glacial-Interglacial Transi-tion: a protocol for improved precision recom-mended by the INTIMATE project group. Quaternary Science Review, 20: 1175-1187.
• Lowe J.J., Rasmussen S.O., Björck S., Hoek W.Z., Steffensen J.P., Walker M.J.C., Yu Z.C., the INTIMATE group, 2008 – Syn-chronization of palaeoenvironmental events in the North Atlantic region during the Last Ter-mination: a revised protocol recommended by the INTIMATE group. Quateranary Science Review, 27: 6-17.
• Mangerud J., Andersen S.T., Berglund B.E., Donner J.J., 1974 – Quaternary stratigraphy of Norden, a proposal for terminology and classification. Boreas, 3: 109-128.
• Manikowska B., 1966 – Gleby młodszego plejsto-cenu w okolicach Łodzi. Acta Geographica Lodziensia, 22: 166 s.
• Manikowska B., 1985 – O glebach kopalnych, stratygrafii i litologii wydm Polski środkowej. Acta Geographica Lodziensia, 52: 137 s.
• Manikowska B., 1995 – Aeolian differentiation in the area of Poland during the period 20–8 BP. Biuletyn Peryglacjalny, 34: 125-164.
• Manikowska B., 1999 – Gleby kopalne i okresy pedogenetyczne w ewolucji środowiska Polski środkowej po zlodowaceniu. Acta Geogra-phica Lodziensia, 76: 41-100.
• Marks L., 1996 – Rola martwego lodu w kształtowaniu mis jeziornych obecnych pojezierzy. Acta Geographica Lodziensia, 71: 181-192.
• Marks L., 2010 – Timing of the Late Vistulian (Weichselian) glacial phases in Poland. Qu-aternary Science Review, 44: 81-88.
• Mojski J.E., 2005 – Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. PIG, Warszawa: 404 s.
• Petera J., 2002 – Vistuliańskie osady dolinne w basenie uniejowskim i ich wymowa paleogeograficzna. Acta Geographica Lodziensia, 83: 164 s.
• Petera-Zganiacz J., Dzieduszyńska D., 2007 – Wymowa paleogeograficzna horyzontu pni kopalnych w osadach późnego vistulianu. Acta Geographica Lodziensia, 93: 57-66.
• Płóciennik M., Self A., Birks H.J.B., Brooks S.J., 2011 – Chironomidae (Insecta: Diptera) succession in Żabieniec bog and its palaeolake (Central Poland) through the Late Weichselian and Holocene. Paleogeography, Palaeoclima-tology, Palaeoecology, 307: 150-167.
• Starkel L., 1980 – Stratigraphy and chronology of the Vistulian in the Polish Carpathians and in the Subcarpathian Basins. Quaternary Studies in Poland, 2.
• Starkel L., Michczyńska D.J., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D., Pazdur A., 2013 – Progress in the Holocene chrono-climatostratigrpahy of Polish territory. Geochronometria, 40,1: 1-21.
• Turkowska (Kuydowicz-) K., 1975 – Rzeczne procesy peryglacjalne na tle morfogenezy doliny Mrogi. Acta Geographica Lodziensia, 36: 122 s.
• Turkowska K., 1988 – Rozwój dolin rzecznych na Wyżynie Łódzkiej w późnym czwartorzędzie. Acta Geographica Lodziensia, 57: 157 s.
• Turkowska K., 1995 – Recognition of valleys evolution during the Pleistocene-Holocene transition in non-glaciated region of Polish Lowland. Biuletyn Peryglacjalny, 34: 209-227.
• Turkowska K., 1999 – Kryteria oceny roli morfogenezy peryglacjalnej w środkowej Polsce. Acta Geographica Lodziensia, 76: 101-131.
• Turkowska K., 2006 – Geomorfologia regionu łódzkiego. Wyd. UŁ, Łódź: 237 s.
• Turkowska K., 2007 – Rzeźba i struktura wypełnień dolin górnej Mrogi i Mrożycy jako świadectwa polodowcowych etapów ewolucji międzyrzecza. Acta Geographica Lodziensia, 93: 87-105.
• Turkowska K., Dzieduszyńska D., 2011 Local evidence of landform evolution vs. global changes – a case of Younger Dryas study in the upper Ner Valley system, central Poland. Geographia Polonica, 84,1: 147-162.
• Turkowska K., Forysiak J., Petera J., Miotk-Szpiganowicz G., 2000 – Morfogeneza powierzchni Kotliny Kolskiej w okolicach Koźmina. Acta Geographica Lodziesnia, 78: 98-134.
• Turkowska K., Forysiak J., Petera J., Miotk-Szpiganowicz G., 2004 – A Warta River system during the Younger Dryas in the Koło Basin (Middle Poland). Quaestiones Geogra-phicae, 23: 83-107.
• Twardy J., 2008 – Transformacja rzeźby centralnej części Polski Środkowej w warunkach antropopresji. Wyd. UŁ, Łódź: 292 s.
• Wachecka-Kotkowska L., 2004 – Ewolucja doliny Luciąży uwarunkowania klimatyczne a lokalne. Acta Geographica Lodziensia, 86: 161 s.
• Walanus A., Nalepka D., 2010 – Calibration of Mangerud’s boundaries. Radiocarbon, 52, 4: 1639-1644.
• Walker M.J.C., 1995 – Climatic changes in Europe during the last glacial/interglacial transition. Quaternary International, 28: 63-76.
• Walker M.J.C., Bjorck S., Lowe J.J., Cwynar L.C., Johnsen S., Knudsen K.-L., Wohlfarth B., INTIMATE group, 1999 – Isotopic ‘events’ in the GRIP ice core: a stratotype for the late Pleistocene. Quaternary Science Review, 18: 1143-1150.
• Wasylikowa K., 1964 – Roślinność i klimat późnego glacjału w środkowej Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy. Biuletyn Peryglacjalny, 13: 261-417.
• Wasylikowa K., 1999 – Przemiany roślinności jako odbicie procesów wydmotwórczych i osadniczych w młodszym dryasie i holocenie na stanowisku archeologicznym w Witowie koło Łęczycy. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Ser. Arch., 41: 43-79.
• Wieczorkowska J., 1992 – Geneza i rozwój pradoliny Wolbórki. Acta Geographica Lodzien-sia, 63: 95-105.

Identifiers

ISSN

0065-1249