Różne oblicza tautologii słowotwórczej w polskich gwarach

• Authors: Jaros Irena

Title variants

EN

Various forms of derivational tautology in Polish dialects

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W oparciu o materiał językowy, pochodzący z gwar Polski centralnej, zostało omówione zagadnienie tautologii słowotwórczej występujące wśród rzeczowników i przymiotników. Wskazano różne przyczyny tego zjawiska o charakterze gramatycznym (słowotwórcze i fleksyjne), związane z kształtowaniem się funkcji semantycznej poszczególnych formantów (np. tworzących nazwy miejsc i środków czynności), ich produktywnością (np. przymiotnikowy sufiks -ny), oraz wpływem na bardziej wyraźną funkcję kategorialną derywatów (por. bornik, gonciarka, kopydło). Zauważono zmiany w zakresie pojmowania prymarnie tautologicznych derywatów, które wiążą się z modyfikacją znaczenia tworzonych za jego pomocą formacji (np. gąsiątko – gąsię).

EN

The author examined the issue of a derivational tautology of nouns and adjectives on examples from the dialects of Central Poland. Various causes of this phenomenon of a grammatical (derivational and flectional) character were indicated. Some of them were connected with shaping of semantic function of individual formants (e.g. those forming names of places and activity instruments), other with their productivity (e.g. adjective suffix -ny) and also with their influence on more distinct categorial function of derivatives (cf. bornik, gonciarka, kopydło). Some changes were observed in recognizing originally tautological derivatives that are connected with the modification of meaning of words formed with their help (e.g. gąsiątko – gąsię).

Keywords

PL

dialectology; word formation; tautological derivatives; noun; adjective

EN

dialektologia; słowotwórstwo; derywaty tautologiczne; rzeczownik; przymiotnik

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2017
• Volume: LXIV
• Pages: 87-101

Dates

published

2017

Contributors

author

Jaros Irena

• Zakład Dialektologii Polskiej i Logopedii, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Łódzki

References

• Chludzińska-Świątecka Jadwiga, 1972, Budowa słowotwórcza rzeczowników w gwarach Warmii i Mazur, „Prace Filologiczne”, 22, s. 159–289.
• Chludzińska-Świątecka Jadwiga, 1956, Przymiotniki w gwarach Warmii i Mazur (Uwagi słowotwórczo-semantyczne), „Poradnik Językowy”, 1, s. 21–27.
• Cyran Władysław, 1977, Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Dejna Karol, 1994, Atlas polskich innowacji dialektalnych, PWN, Warszawa– Łódź.
• Dejna Karol, 1998, Gwara i jej stosunek do innych odmian języka ogólnonarodowego, w: Sławomir Gala, red., Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 13–22.
• Ejsmunt-Wieczorek Izabela, 2011, Derywaty czasownikowe w gwarach południowomazowieckich na tle odpowiedników innogwarowych, Primum Verbum, Łódź.
• Ejsmunt-Wieczorek Izabela, 2016, Tautologia przedrostków werbalnych w gwarach, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 63, s. 5–16.
• Grzegorczykowa Renata, Puzynina Jadwiga, 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Grzegorczykowa-Majewska Renata, 1961, Kształtowanie się funkcji znaczeniowych sufiksu -ina, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, 20, s. 163–172.
• Janowska Aleksandra, 2003, O tautologicznych derywatach czasownikowych w staropolszczyźnie, w: Krystyna Kleszczowa, Joanna Sobczykowa, red., Śląskie studia lingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 151–156.
• Janowska Aleksandra, Pastuchowa Magdalena, 2005, Słowotwórstwo czasowników staropolskich, Universitas, Kraków.
• Jaros Irena, 2009, Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Kaproń-Charzyńska Iwona, 2005, Derywacja ujemna we współczesnym języku polskim. Rzeczowniki i przymiotniki, Wydawnictwo TOP KURIER, Toruń.
• Kaproń-Charzyńska Iwona, 2007, Kilka uwag o derywatach tautologicznych, w: Iwona Kaproń-Charzyńska, red., Studia nad słownictwem dawnym i współczesnym języków słowiańskich, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 227–234.
• Kaproń-Charzyńska Iwona, 2011, Funkcja stylistyczna formantów słowo-twórczych. Zarys problematyki, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 46, s. 57–69.
• Kaproń-Charzyńska Iwona, 2014, Pragmatyczne aspekty słowotwórstwa. Funkcja ekspresywna i poetycka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Karaś Mieczysław, 1959, O strukturach słowotwórczych typu bialny, którny w języku polskim, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, 18, s. 113–135.
• Kaszewski Marek, 2015, Problem derywacji tautologicznej w obrębie kategorii pojęciowej nomina instrumenti w polszczyźnie XVI w., „Język Polski”, 95, z. 4, s. 342–353.
• Kleszczowa Krystyna, 1996, Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Kleszczowa Krystyna, 1998, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Kleszczowa Krystyna 2003, Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Krupska-Perek Anna, 1988, Ludowe cechy słowotwórstwa przymiotników w gwarach centralnej Polski, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 34, s. 97–103.
• Kurdyła Tomasz, 2002, Luksus słowotwórczy, czyli o tzw. derywatach tautologicznych i funkcjach tworzących je formantów, „Język Polski”, 83, z. 3, s. 178–187.
• Kurdyła Tomasz, 2011, Jeszcze o derywatach tautologicznych, „LingVaria”, 6, s. 85–92.
• Kurdyła Tomasz, 2015, Pragmatyka w klasyfikacji słowotwórczej rzeczownika, „LingVaria”, 1, s. 61–79.
• Michalewski Kazimierz, 2001, Dyskusyjne problemy słowotwórstwa opisowego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 46, s. 81–89.
• Nagórko Alicja, 2003, Zarys gramatyki polskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Nagórko Alicja, 2004, Wstęp, w: Alicja Nagórko, Marek Łaziński, Hanna Burkhardt, Dystynktywny słownik synonimów, Universitas, Kraków, s. VII– XLV.
• Pastuchowa Magdalena, 1994, O pewnej funkcji sufiksu -ek w staropolszczyźnie, „Prace Językoznawcze. Studia Historycznojęzykowe”, 22, red. Alina Kowalska, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 78–84.
• Pomianowska Wanda, 1963, Klasyfikacja rzeczowników odrzeczownikowych. Studium ze słowotwórstwa i geografii lingwistycznej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Puzynina Jadwiga, 1978, O relacjach derywatów do ich podstaw i peryfraz słowotwórczych, „Poradnik Językowy”, 3, s. 93–98.
• Taszycki Witold, 1961, Powstanie i rozwój rzeczowników typu cielak, w: tegoż, Rozprawy i studia polonistyczne, t. 2, Dialektologia historyczna i problem pochodzenia języka literackiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Kraków–Warszawa, s. 236–248.

Identifiers

ISSN

0076-0390