Etatyzm na przykładzie austriackiego józefinizmu w epoce Oświecenia

• Authors: Borys Przedpełski

Title variants

EN

Statism as exemplified by Austrian Josephinism during the Age of Enlightenment

DE

Der Etatismus am Beispiel des österreichischen Josephinismus im Zeitalter der Aufklärung

RU

Этатизм на примере австрийского иосифизма в эпоху Просвещения

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tematem artykułu jest wewnatrzkatolicki ruch antyrzymski o charakterze etatystycznym, znany pod nazwą józefinizmu. Objął on swym zasięgiem kraje korony austriackiej (Austria, Węgry, Siedmiogród, Banat, Czechy, Słowacja, Galicja, Lodomeria, południowe Niderlandy, Chorwacja i Toskania). Józefinizm powstał pod wpływem oświeconego absolutyzmu oraz idei gallikańskich i febroniańskich. Rozpoczął się w latach 50. XVIII wieku za rządów cesarzowej Marii Teresy (1740-1780), pełny rozwój osiągnął za rządów cesarza Józefa II (1780-1790), a formalnie zakończył się w 1855 roku przez zawarcie konkordatu między Austrią a Państwem Kościelnym. System józefiński głosił i realizował zwierzchnictwo państwa nad Kościołem w sprawach administracyjnych i majątkowych. W wyniku zarządzeń władz państwowych zlikwidowano wiele klasztorów i bractw, ograniczono organizowanie pielgrzymek oraz zakazano bezpośrednich kontaktów biskupów z Rzymem. Jednocześnie zwiększono liczbę parafii i wprowadzono nowy porządek nabożeństw. Zasługą Józefa II było ogłoszenie w 1781 roku Edyktu tolerancyjnego, który przyznał wiernym Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego, Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, Kościoła Prawosławnego i Religii Mojżeszowej wolność wyznania i kultu religijnego. Dzięki poparciu Piotra Leopolda, wielkiego księcia Toskanii, brata cesarza Józefa II, w 1786 roku w Pistoi (Toskania) odbył się synod diecezjalny, który postulował reformę Mszy Świętej, wzmocnienie władzy biskupów i przywrócenie w Kościele prymatu honorowego papieża. Jego postanowienia w 1794 roku zostały potępione przez papieża Piusa VI (1775-1799) w bulli Auctorem fidei.

EN

The subject matter of the article is an intra-Catholic anti-Roman movement of statist nature, known as Josephinism. The movement spread throughout Austrian crown lands (Austria, Hungary, Transylvania, Banat, Bohemia, Slovakia, Galicia, Lodomeria, southern Netherlands, Croatia and Tuscany). Josephinism had its rise under the influence of enlightened absolutism, and Gallican and Febronian ideas. It started in the 1750s during the reign of Empress Maria Theresa (1740-1780), reached full development during the reign of Emperor Joseph II (1780-1790), and formally ended in 1855 by the conclusion of the Concordat between Austria and the Church State. The Josephinist system claimed and implemented the State supremacy over the Church in administrative and financial matters. By state government’s decrees numerous monasteries and fraternities were dissolved, organising pilgrimages was limited, and bishops’ direct communication with Rome was prohibited. At the same time the number of parishes was increased and a new ecclesiastical order of services was introduced. Joseph’s II great contribution was issuing the Edict of Tolerance in 1781, which granted freedom of religion and worship to the members of Evangelical Lutheran Church, Evangelical Reformed Church, the Orthodox Church, and the Mosaic faith. Owing to the support of Peter Leopold, Grand Duke of Tuscany, brother of Emperor Joseph II, in 1786 a diocesan synod was held in Pistoia (Tuscany), which postulated reforming the Mass, strengthening the authority of bishops and restoring papal primacy of honour in the Church. In 1794 its provisions were condemned by Pope Pius VI (1775-1799) in the bull Auctorem fidei.

Keywords

PL

etatyzm; józefinizm; reformy

EN

statism; Josephinism; reforms

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
• Journal: Rocznik Teologiczny
• Year: 2013
• Volume: 55
• Issue: 1-2
• Pages: 161-184

Contributors

author

Borys Przedpełski

• Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie

References

• Archutowski R.,Rychlicki J., Zarys historii Kościoła Katolickiego dla wiernych, Kraków 1948
• Blanning T.C.W. (red.), Zarys historii Europy. XVIII wiek, Przełożył Marek Urbański, Warszawa 2003
• Brunner S., Joseph II. Charakteristik seines Lebens, seiner Regierung und seiner Kirchenreform. Mit Benützung archivalischer Quellen, Freiburg im Breisgau 1874
• Buzek A., Historia Kościoła, Warszawa 1957
• Conzemius V., Katholizismus ohne Rom. Die altkatholische Kirchengemeinschaft, Zürich – Einsiedeln – Köln 1969
• Czapliński W., Galos A., W. Korta, Historia Niemiec, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1981
• Długosz T., Historja Kościoła Katolickiego, Lwów 1925
• Duffy E., Historia papieży. Święci i grzesznicy, Przełożyła Barbara Gadomska, Warszawa 2007
• Fejtö F., Józef II Habsburg rewolucjonista, przełożył Alojzy Kołodziej, Warszawa 1993
• Frank G.W. (Hrsg.), Das Toleranzpatent Josefs II: Urkundliche Geschichte seiner Entstehung und seiner Folgen, Wien
• Die Gallicanischen und Deutschen Freiheiten. Bossuet, Hontheim und die Erzbischöfe zu Ems und Pistoja an die katholische Geistlichkeit deutscher Nation. Mit einigen Actenstücken des Congresse zu Ems und der Synode zu Pistoja, Leipzig 1839
• Geier F., Die Durchführung der kirchlichen Reformen Josephs II im vorderösterreichischen Breisgau, Stuttgart 1905
• Gierowski J.A., Historia Włoch, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1985
• Historia powszechna. Wiek XVIII – wiek Oświecenia, T. 13, red. L. Serafini, Warszawa 2007
• Insadowski H., Ustrój prawny Kościoła Katolickiego, Lublin 1926
• Der Josefinismus, www.altkatholiken.at/geschichte1f.htm (data dostępu: 10.01.2005)
• Klueting H. (Hrsg.), Der Josephinismus. Ausgewählte Quellen zur Geschichte der theresianisch-josephinischen Reformen, Ausgewählte Quellen zur Deutschen Geschichte der Neuzeit, Darmstadt 1995
• Kreuzeder E., Österreich, der Josephinismus und die Kirche von Utrecht, [w:] Jahrbuch 1999 der Altkatholischen Kirche Österreichs
• Kumor B., Historia Kościoła, Cz. 6: Czasy nowożytne, Kościół w okresie absolutyzmu i oświecenia, Lublin 1985
• Küry U., Kirchengeschichte und Kleine Unterscheidungslehre für den christkatholischen Unterricht, Allschwil 1968
• Küry U., Kościół starokatolicki. Historia, nauka, dążenia, Tłumaczenie i opracowanie naukowe pod kierunkiem bpa prof. dr. hab. Wiktora Wysoczańskiego, Warszawa 1996
• Kłoczowski J. (red.), Historia Europy Środkowo-Wschodniej, t. 1, Lublin 2000
• Łaptos J., Historia Belgii, Warszawa 1995
• Lenzenweger J., Stockmeier P., Amon K., Zinnhobler R., Geschichte der katholischen Kirche. Ein Grundkurs, Graz – Wien – Köln 1986
• Maass F., Der Josephinismus. Quellen zu seiner Geschichte in Österreich 1760-1790, Bde 1-5, Wien 1951-1961
• Moog G. , Die kirchliche Reform Josefs II, [w:] Internationale Kirchliche Zeitschrift, 1917, Nr. 1,
• Moss C.B., The Old Catholic Movement, its Origins and History, London 1948
• Pius VI, Bulla „Auctorem fidei” (1794), [w:] Breviarium Fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Poznań 1988
• Ranke L. von, Dzieje papiestwa w XVI-XIX wieku, t. 2, Warszawa 1981
• Ritter K., Kaiser Josef II. und seine kirchlichen Reformen, Regensburg 1867
• Rostworowski E., Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 2000
• Sawicki J., Historia stosunku Kościoła do państwa, Kraków 1946
• Schweiger G., Oświecenie i katolicyzm, [w:] Concilium, 1966/67, nr 1-10
• Seeberg R., Die Kirche Deutschlands im neunzehnten Jahrhundert. Eine Einführung in die religiösen, theologischen und kirchlichen Fragen der Gegenwart, Leipzig 1903
• Seppelt F., Löffler K., Zieliński Z., Dzieje papieży. Od początków Kościoła do czasów dzisiejszych, t. 2, Poznań – Warszawa 1997
• Słotwiński F., Obalenie zasad Febronianizmu w prawie kanonicznem w Austryjackiem państwie przez 2-gi artykuł Konkordatu, między Jego Świątobliwością Piusem IX a Naj. Cesarzem Franciszkiem Józefem zawartego, [w:] Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, XXVII, Kraków 1860
• Stümper F., Die kirchenrechtlichen Ideen des Febronius, Druckerei Dr. Götz Werbrun, Aschaffenburg 1908
• Świątkowski H., Wyznaniowe prawo państwowe, Warszawa 1962
• Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1972
• Winter E., Der Josefinismus und seine Geschichte, 1943; E. Winter, Der Josefinismus, 1962
• Wysoczański W., Historyczne, teologiczne i prawnokościelne podłoże powstania starokatolicyzmu, [w:] Rocznik Teologiczny ChAT, 1992, XXXIV, z. 1, Warszawa 1992
• Valjavec F. , Der Josephinismus: Zur geistigen Entwicklung Österreichs im achtzehnten und neunzehnten Jahrhundert, Munich 1949
• Zieliński Z., Papiestwo i papieże dwóch ostatnich wieków 1775-1978, Warszawa 1983