Regionalne i ponadregionalne cechy podhalańskich pieśni zbójnickich

• Authors: Sicińska Katarzyna

Title variants

EN

Regional and general features of outlaw songs from Podhale region

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu jest ukazanie wymiaru regionalnego i ponadregionalnego tekstów folkloru poetyckiego. Podstawą rozważań są pieśni zbójnickie z Podhala, zapisane w kilku zbiorach etnograficznych, przede wszystkim w Dziełach wszystkich Oskara Kolberga. Do znamion regionalnych (podhalańskich) omawianych pieśni należą: tematyka zbójnicka, cechy fonetyczno-gramatyczne i leksykalne gwary podhalańskiej, a także użyte w funkcji poetyckiej zapożyczenia słowackie. Wymiar ponadregionalny nadaje zaś owym pieśniom operowanie typowymi środkami poezji ludowej, takimi jak zdrobnienia, archaizmy leksykalne i gramatyczne, transakcentacje, asemantyczne słownictwo meliczne, zgodność granic wersów z granicami zdań i grup składniowych, system sylabiczny, rymy żeńskie, dublety morfologiczne, powtórzenia. W tekstach pieśni zbójnickich ujawnia się też typowa dla folkloru różnych regionów wariantywność tekstów.

EN

The aim of the article is to present the regional and general dimension of poetic folklore texts. The analysis is based on outlaw songs of Podhale recorded in several ethnographic compilations, above all in Oskar Kolberg’s Dzieła wszystkie. The regional hallmarks of Podhale include outlaw themes, phonetic, grammatical and lexical features of the local dialect of the Podhale region and Slovak borrowings used as poetic devices. The universal dimension of these songs is seen in the use of typical devices of folk poetry such as diminutives, lexical and grammatical archaisms, displaced accent, non-lexical vocables, end-stopping, feminine rhymes, morphological doublets and repetitions. The great variation of texts of each song is also universally typical for folklore.

Keywords

PL

folklor; oralność,; ludowy styl artystyczny; Podhale; pieśni zbójnickie

EN

folklore; oral tradition; artistic folk style; Podhale; outlaw songs

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2018
• Volume: 65
• Pages: 155-180

Contributors

author

Sicińska Katarzyna

• Zakład Dialektologii Polskiej i Logopedii, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego

References

• Adamiszyn Zbigniew, 1977, Z badań nad zdrobnieniami w małopolskiej pieśni ludowej, „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Filologia Polska. Językoznawstwo”, nr 6, s. 47–71.
• Bartmiński Jerzy, 1973, O języku folkloru, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Bartmiński Jerzy, 1989, Opozycja ustności i literackości a współczesny folklor, „Literatura Ludowa”, nr 1, s. 3–11.
• Bartmiński Jerzy, 1990, Folklor – język – poetyka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław.
• Bartmiński Jerzy, 2001, Ludowy styl artystyczny, w: tenże, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 223–233.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2009, Tekstologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Dejna Karol, 1993, Dialekty polskie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław.
• Długosz-Kurczabowa Krystyna, Dubisz Stanisław, 2006, Gramatyka historyczna języka polskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Gołąb Zdzisław, 1954, O zróżnicowaniu wewnętrznym gwary podhalańskiej, „Język Polski”, R. XXXIV, s. 85–111.
• Jagiełło Michał, 2004, Zbójnicka sonata: zbójnictwo tatrzańskie w piśmiennictwie polskim XIX i początku XX wieku, Biblioteka Narodowa, Warszawa, https://polona.pl/item/18264382/7/ (dostęp: 31.08.2017).
• Janicka-Krzywda Urszula, 1986, Niespokojne Karpaty, czyli rzecz o zbójnictwie, Wydawnictwo PTT K „Kraj”, Warszawa–Kraków.
• Janicka-Krzywda Urszula, 1996, Elementy bohaterskie w karpackim micie zbójnickim, w: J. Kolbuszewski, red., Góry, literatura, kultura, t. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 63–69.
• Janicka-Krzywda Urszula, 2007, Zbójnicy w karpackim folklorze słownym – wątki i motywy, w: M. Madejowa, A. Mlekodaj, M. Rak, red., Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w N owym Targu, Nowy Targ, s. 121–130.
• Jędrzejewska Maria, Stieber Zdzisław, 1951, Przedrostki stopnia najwyższego „na-” i „naj-” w dawnej polszczyźnie i dzisiejszych gwarach, „Język Polski”,
• Kąś Józef, b.r.w., Gwara regionu, w: H. Karaś, red., Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l-1=opis-dialektow&l2=dialekt-malopolski&l3=podhale&l4=podhale-gwararegionu (dostęp: 20.03.2018).
• Kąś Józef, 1998, Ortografia gwarowa a redakcja słownika gwarowego, w: S. Gala, red., Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 323–329.
• Kąś Józef, 2007, Co można powiedzieć o zbójniku na podstawie materiałów do „Słownika gwary i kultury podhalańskiej”?, w: M. Madejowa, A. Mlekodaj, M. Rak, red., Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Nowy Targ, s. 362–370.
• Kąś Józef, 2015–2017, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 1, Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, współpraca wydawnicza: Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ, Zakład Poligraficzny „MK” s.c., Bukowina Tatrzańska–Nowy Sącz 2015; t. 2, Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, Bukowina Tatrzańska–Nowy Sącz 2015; t. 3, Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, Bukowina Tatrzańska 2016; t. 4, Wydawnictwo Astraia, Kraków 2017; t. 5, Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ, Nowy Sącz 2017.
• Kąś Józef, Sikora Kazimierz, 2004, Ortografia podhalańska – problemy podstawowe i propozycje rozwiązań, w: A. Mlekodaj, red., Edukacja regionalna na Podtatrzu. Ścieżki i manowce, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Nowy Targ, s. 17–51.
• Kroh Antoni, 2002, Tatry i Podhale, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
• Kurzowa Zofia, 1970, Męskie imiona zdrobniałe i spieszczone w pieśniach ludu polskiego (na podst. „Dzieł wszystkich” Oskara Kolberga), „Onomastica”, R. XV, s. 234–281.
• Madejowa Maria, Mlekodaj Anna, Rak Maciej, red., 2007, Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Nowy Targ.
• Majda Jan, 1998, Góralszczyzna i Tatry w twórczości Stanisława Witkiewicza, Universitas, Kraków.
• Małecki Mieczysław, 1928, Archaizm podhalański (wraz z próbą wyznaczenia granic tego dialektu), „Monografie polskich cech gwarowych”, nr 4, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków.
• Małecki Mieczysław, 1938, Język polski na południe od Karpat (Spisz, Orawa, Czadeckie, wyspy językowe), Gebethner i Wolff, Kraków.
• Mayen Józef, 1972, O stylistyce utworów mówionych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław.
• Mączyński Maciej, 2012, O zbójeckich skarbach w słowach zaklętych, w: M. Marczewska, S. Cygan, red., W przestrzeni języka. Prace ofiarowane Profesor Elżbiecie Koniusz z okazji Jej Jubileuszu, Instytut Filologii Polskiej UJK, Kielce, s. 323–339.
• Nieckula Franciszek, 2001, Język ustny a język pisany, w: Jerzy Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- -Skłodowskiej, Lublin, s. 99–113.
• Nitsch Kazimierz, 1957, Dialekty języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław.
• Nitsch Kazimierz, 1958, Małopolska zmiana “χ” w “k” lub “f”, w: tenże, Wybór pism polonistycznych, t. IV: Pisma dialektologiczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, Wrocław, s. 305–343.
• Nitsch Kazimierz, 1994, Mowa ludu polskiego, [w:] tenże, Świat mowy polskiej, wybór i opracowanie Stanisław Urbańczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 29–149.
• Okoniowa Jadwiga, 2007, Słownictwo zbójnickie, w: M. Madejowa, A. Mlekodaj, M. Rak, red., Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w N owym Targu, Nowy Targ, s. 371–377.
• Ong Walter J., 2011, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, przekład, wstęp i redakcja naukowa Józef Japola, wydanie drugie przejrzane i poprawione, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa (wydanie 1 – Lublin 1992).
• Ożóg Kazimierz, 2001, Ustna odmiana języka ogólnego, w: J. Bartmiński, red., Współczesny język polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 85–98.
• Piasecki Zdzisław, 1973, Byli chłopcy, byli… Zbójnictwo tatrzańskie – prawda historyczna, folklor i literatura polska, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Pluta Feliks, 1967, Deminutywa w śląskiej pieśni ludowej, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu. Językoznawstwo”, z. II , s. 33–57.
• Rak Maciej, 2011, Podhalańska śleboda a polska wolność, „Annales Academiae
• Paedagogicae Cracoviensis”, nr 107, „Studia Linguistica”, t. VI: Dialog z tradycją, cz. 1, s. 152–161, http://www.studling.edu.pl/index.php/archiwum/82-rocznik-2011 (dostęp: 22.06.2017).
• Rak Maciej, 2015a, „Góry i Podgórze” Oskara Kolberga w ujęciu dialektologicznym, w: E. Antyborzec, red., „Ja daję właśnie materiał...”. O dziele Oskara Kolberga w dwusetną rocznicę Jego urodzin, Instytut im. Oskara Kolberga, Poznań, s. 225–237.
• Rak Maciej, 2015b, Kulturemy podhalańskie, Biblioteka „LingVariów”, t. 19, Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Rak Maciej, 2016, Materiały do etnografii Podhala, Biblioteka „LingVariów”, t. 22, Księgarnia Akademicka, Kraków.
• Reichan Jerzy, 2007, „Dobrzy chłopcy” i inne określenia zbójników tatrzańskich w świetle materiałów „Słownika gwar polskich” PAN, w: M. Madejowa, A. Mlekodaj, M. Rak, red., Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Nowy Targ, s. 355–361.
• Sierociuk Jerzy, 1986, Z elementów interdialektalnych w polskich pieśniach ludowych: końcówka -owie, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”, t. 12, s. 289–302.
• Sierociuk Jerzy, 1987, Interdialekt a styl folkloru, „Annales UMCS”, seria FF, t. 6, s. 37–50.
• Stieber Zdzisław, 1947, Problem językowej i etnicznej odrębności Podhala, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Sulima Roch, 1976, Folklor i literatura. Szkice o kulturze i literaturze współczesnej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
• Taszycki Witold, 1949, O małopolskich formach „grok” ‘groch’, „na nogak” ‘na nogach’, „robiłek” ‘robiłech = robiłem’, „Język Polski”, R. XXX, z. 5, s. 195–202.
• Tyrpa Anna, 2007, Obraz zbójników w pieśniach ludowych, w: M. Madejowa, A. Mlekodaj, M. Rak, red., Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu, Nowy Targ, s. 112–120.
• Urbańczyk Stanisław, 1968, O staropolskim przedrostku „na-” // „naj-”, w: tenże, Szkice z dziejów języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 328–331.
• Wnuk Włodzimierz, 1978, Tetmajer góralom, górale Tetmajerowi, w: tenże, Ku Tatrom, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, s. 86–120.
• Wójcik Wiesław A., 2001, O Sabałowym zbójowaniu słów kilka, w: J. Kolbuszewski, red., Góry – Literatura – Kultura, t. 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 61–69.