Comédie polonaise, czyli O komediach przepolszczonych

• Authors: Ratajczak Dobrochna

Title variants

EN

Comédie Polonaise, or About Polonised Comedies

Abstracts

EN

The title of the article signals a paradoxical, two-fold existence of Polonised comedies, which, though existing, usually go unnoticed, especially that most of them are second-rate. I propose to draw consequences from the fact of this double existence and to treat these texts as a product of multi-authorial and multi-generational type of creation of pragmatic character, belonging rather to theatre repertories than to literature and peculiar to the 18th and part of the 19th century. The first part of the article offers an answer to the question of why the figures of the Polish Enlightenment could feel as pioneers when they were launching the public theatre and started producing comedy, and what made their theatre stand out among numerous other spectacles of the era, either derived from old ludic culture or inspired by contemporary trends. The second part of the article discusses the problems of classicism that was being introduced at the time and of comedy, the literary genre that classicism appropriated both as an aesthetic and ethical category of ancient origin and as a long-standing practice of reworking to which the concept of plagiarism did not apply. Here, various models of comedy are discussed, with emphasis on the Destouches’ model that, as Mieczysław Klimowicz pointed out incisively years ago, dominated the scene. The third part of the article deals with the contemporary understanding of adaptation: the role it played, the consequences it was perceived to have, and an array of functions it was meant to perform. Thus, the part contains a list of its variants. The article also addresses the issue of unequivocal originality of the adapted work and of secondary originality pertaining to the sphere of practice and to the concept of adaptation. The authors and critics were aware of the phenomenon but did not perceive the Polonisation of comedy as inappropriate. In their minds, stealing someone else’s literary work could only make sense if both works were written in the same language. In the conclusion, some 20th-century adaptations from the same language are cited, but their situation is already different. Today, it may be said that, despite motivations of their authors at the time, they anticipated the current popularity of remixes.

Keywords

EN

theatre history; drama history; Polish theatre; Polish Enlightenment

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Pamiętnik Teatralny
• Year: 2014
• Volume: 63
• Issue: 4(252)
• Pages: 56-80

Contributors

author

Ratajczak Dobrochna

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• J. Abramowska, Polska bajka ezopowa, Poznań 1991.
• E. Bal, Francuskość zamiast polskości?, [w:] Dramat i dramatyzacje w XVIII i XIX wieku, pod red. M. Sugiery, Kraków 2014.
• L. Bernacki, Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, Lwów 1925, t. 1: Źródła i materiały.
• H. Dziechcińska, Gest w staropolskim systemie komunikacji, [w:] Kultura żywego słowa w dawnej Polsce, red. H. Dziechcińska, Warszawa 1989.
• P. Hazard, Myśl europejska w XVIII w. Od Monteskiusza do Lessinga, przekł. H. Suwała, wstęp S. Pietraszko, Warszawa 1972.
• C. Hernas, W kalinowym lesie. U źródeł folklorystyki polskiej, Warszawa 1965.
• B. Judkowiak, Słowo inscenizowane. O Franciszce Urszuli Radziwiłłowej – poetce, Poznań 1992.
• I. Kadulska, Publiczność szkolnego teatru jezuickiego w XVII wieku w kręgu reguł, norm i praktyki, [w:] Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce, red. H. Dziechcińska, Warszawa 1985.
• M. Klimowicz, Oświecenie, Warszawa 1975.
• M. Klimowicz, Początki teatru stanisławowskiego (1765–1773), Warszawa 1965.
• T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1975.
• T. Kostkiewiczowa, Oda w poezji polskiej. Dzieje gatunku, Wrocław 1996.
• T. Kostkiewiczowa, Odkrywanie Zabłockiego. Uwagi na marginesie interpretacji dramatów Franciszka Zabłockiego, [w:] Dramaty Franciszka Zabłockiego. Interpretacje, red. M. Cieński, T. Kostkiewiczowa, Wrocław 2000.
• T. Kostkiewiczowa, Rodzaje i gatunki poezji, [w:] Słownik literatury polskiego Oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 2002.
• H. Leclerc, Les origines italiennes de l’architecture théâtrale moderne, Paris 1946.
• J. Limon, Między niebem a sceną. Przestrzeń i czas w teatrze, Gdańsk 2002.
• P. Morawski, Klasycyzm jako ucieczka, „Dialog” 2014 nr 10.
• P. Olkusz, Absolutyzm i akademia, „Dialog” 2014 nr 10.
• S. Pietraszko, Doktryna literacka polskiego klasycyzmu, Wrocław 1966.
• M. Prejs, Oralność i mnemonika. Późny barok w kulturze polskiej, Warszawa 2009.
• Przyjemność w kulturze epoki rozumu, pod red. T. Kostkiewiczowej, Warszawa 2011.
• D. Ratajczakowa, O dramatach przepolszczonych, [w:] Oświecenie. Kultura – myśl, red. J. Platt, Gdańsk 1995.
• D. Ratajczakowa, Styl polski w teatrze lat trzydziestych XIX wieku, [w:] Opera polska w XVIII i XIX wieku, red. M. Jabłoński, J. Stęszewski, J. Tatarska, Poznań 2000.
• A. Roćko, Rola stroju francuskiego w literaturze polskiej drugiej połowy XVIII wieku. Zarys problematyki, [w:] Europejski wiek XVIII. Uniwersalizm myśli, różnorodność dróg. Studia i materiały, pod red. M. Dębowskiego, A. Grześkowiak-Krwawicz, M. Zwierzykowskiego, Kraków 2013.
• J. Ryba, Maskarady oświeconych, Katowice 1998.
• P. N. Stearns i C. Z. Stearns, Emocjonologia. Objaśnienie historii emocji i standardów emocjonalnych, przekł. M. Rajtar, J. Straczuk, [w:] Emocje w kulturze, red. M. Rajtar, J. Straczuk, Warszawa 2012.
• J. Ziętarska, Sztuka przekładu w poglądach literackich polskiego oświecenia, Wrocław 1969.
• J. Ziomek, Komizm – spójność teorii i teoria spójności, [w:] Powinowactwa literatury. Studia i szkice, Warszawa 1980.
• J. Ziomek, Literatura Odrodzenia, Warszawa 1987.
• J. Ziomek, Renesans, Warszawa 1977.