Podlaskie sejmiki ziemskie jako organ reprezentacyjny samorządu szlacheckiego I Rzeczypospolitej

• Authors: Ernest Szum

Title variants

EN

Land sejmiks of Podlasie as an authority representing gentry local government in the First Polish Republic

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia reprezentacyjną funkcję sejmiku ziemskiego, jako organu samorządu szlacheckiego I Rzeczypospolitej, w szczególności na ziemiach podlaskich, ale w kontekście ogólnopaństwowym. Prezentuje wieloaspektowość tego zagadnienia, uwzględniając doktrynę i prawo, ale także specyfikę społeczną, a zwłaszcza uwarunkowania ówczesnej praktyki politycznej. Na płaszczyźnie teoretyczno-prakseologicznej opisuje i analizuje istotę reprezentacyjnej funkcji sejmiku ziemskiego, jako organu samorządu szlacheckiego, w omawianym okresie. Natomiast na płaszczyźnie doktrynalnej wyjaśnia źródła i dynamikę ewolucji reprezentacyjnej funkcji sejmiku ziemskiego, w związku z przebiegiem procesów centralizacyjnych i decentralizacyjnych. Przedmiotem analizy strukturalno-funkcjonalnej jest staropolski sejmik szlachecki, jako byt społeczno-prawny. Ukazano ewolucję instytucji sejmiku ziemskiego od czasów ostatnich Jagiellonów, przez późniejszych władców elekcyjnych, aż do upadku państwa polsko-litewskiego. Analiza dokonana została na podstawie kwerendy archiwalnej i opracowania materiałów źródłowych dotyczących samorządu lokalnego omawianego okresu, z uwzględnieniem dostępnej literatury przedmiotu.

EN

The following article describes a representative function of a land sejmik, which was a gentry local government in the First Republic of Poland (Polish: I Rzeczpospolita). It focuses mainly on the Podlasie Region but simultaneously refers to a nationwide context. The article shows multiple aspects of the subject with reference to the doctrine and law, social characteristics, and first and foremost the political landscape of that time. The aforementioned function of a land sejmik is described and analysed against a theoretical-praxeological background. Whereas, the evolution of the sejmik’s function and its reasons, which stemmed from centralizing and decentralizing processes, is explained against a doctrinal background. The structural and functional analysis focuses on the Old Polish gentry sejmik as a social and legal entity. The article presents a development of this institution beginning with the times of last rulers from the Jagiellonian dynasty, elective monarchs, and up until the collapse of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The following study is based on the preliminary archival research, local government records of the time and other literature of the subject that was available.

Keywords

PL

I Rzeczpospolita; sejmik; szlachta

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Radzyński Rocznik Humanistyczny
• Year: 2012
• Volume: 10
• Pages: 7-32

Dates

published

2012-09-30

Contributors

author

Ernest Szum

References

• J. Bardach, Historia państwa i prawa Polski, Warszawa 1964
• Z. Kaczmarczyk, B. Leśnodorski, Historia państwa i prawa Polski od połowy XV w. do r. 1795, Warszawa 1957
• S. Płaza, Sejmiki i zjazdy szlacheckie województwa sieradzkiego. Ustrój i funkcjonowanie, Warszawa-Kraków 1987
• A. B. Zakrzewski, Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI-XVIII w. Ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki, Warszawa 2000
• J. Urwanowicz, Funkcjonowanie sejmików podlaskich w XVI-XVIII wieku. Typowość czy specyfika?, [w] Cywilizacja prowincji Rzeczyposolitej szlacheckiej, red. A. Jankowski, A. Klonder, Bydgoszcz 2004
• J. A. Gierowski, Sejmik generalny Księstwa Mazowieckiego na tle ustroju sejmikowego Mazowsza, Wro-cław 1948
• J. Choińska-Mika, Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów, Warszawa 1998
• A. Rachuba, Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569-1763, Warszawa 2002
• J. Siedlecki, Uczestnictwo szlachty ziemi bielskiej w sejmach litewskich do 1569 roku, „Zeszyty Naukowe Filii UW w Białymstoku”, z. 71, t. 14, 1990
• J. Siedlecki, Mikołaj Skaszewski i Krzysztof Żelski – posłowie szlachty ziemi bielskiej na sejmy Rzeczypo-spolitej, „Studia Podlaskie”, 1991, t. 3
• J. Siedlecki, Sejmiki szlachty ziemi bielskiej w Brańsku w XVI-XVIII wieku, „Przegląd Historyczny”, t. LXXX, z. 2, 1989
• W. Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991
• H. Olszewski, Sejm Rzeczypospolitej, Kraków 1999
• A. Lityński, O głosowaniu na sejmikach (1674-1793) – zagadnienia prawno-ustrojowe, „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Historia”, z. 26, 1988
• A. Filipczak-Kocur, Sejm zwyczajny z roku 1629, Wrocław 1979
• A. Filipczak-Kocur, Podatki litewskie w świetle uchwał sejmowych 1632-1648, „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Historia”, z. 17, Opole 1990
• E. Szum, Skarbowość województwa podlaskiego w okresie I Rzeczypospolitej, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 8, 2010
• J. Urwanowicz, Ideologia a działalność polityczna szlachty w czasach Zygmunta III. Wokół wartości ustrojowych, [w] Między monarchą a demokracją. Studia z dziejów Polski XV–XVIII wieku, red. A. Sucheni-Grabowska, J. Żaryn, Warszawa 1994
• W. Kriegseisen, Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669-1717, Warszawa 1989
• S. Ochmann, Sejmy z lat 1661-1662. Przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej, Wrocław 1977
• D. Bogdan, Sejmik warmiński w XVI i pierwszej połowie XVIII wieku, Olsztyn 1994
• S. Hołdys, Praktyka parlamentarna za panowania Władysława IV Wazy, Wrocław 1991
• M. Borucki, Sejmy i sejmiki szlacheckie, Warszawa 1972
• J. Ekes, Złota demokracja, Warszawa 1987