Nowe spojrzenie na dynamikę lądolodu warty w strefie marginalnej na międzyrzeczu Krzny i Bugu

• Authors: Godlewska Anna

Title variants

EN

New approach to dynamics of Younger Saalian ice-sheet (Warthe) in the marginal zone in the interfluve of the Krzna and Bug Rivers

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł prezentuje najnowsze wyniki badań prowadzonych nad genezą rzeźby glacjalnej i dynamiką strefy marginalnej lądolodu warty w słabo dotychczas rozpoznanym obszarze międzyrzecza Krzny i Bugu we wschodniej Polsce. Zaprezentowany model odbiega znacząco od dotychczasowych poglądów, przyjmujących stan równowagi dynamicznej na linii maksymalnego zasięgu, a następnie recesję arealną. W świetle szczegółowych badań osadów glacigenicznych z wykorzystaniem analizy litofacjalnej, lądolód warty charakteryzował się zróżnicowaną dynamiką lobów lodowcowych, tak w fazie transgresji, jak i recesji. Jak wskazuje porównanie z najnowszymi wynikami badań między Piotrkowem Trybunalskim, Radomskiem a Przedborzem, pogląd o istnieniu lokalnych lobów w strefie marginalnej lądolodu warty i ich zróżnicowanej (silnie uwarunkowanej morfologią i litologią podłoża prewarciańskiego) dynamice jest aktualny również w środkowej Polsce.

EN

The paper presents the latest results of research on genesis of glacial relief and dynamics of the younger Saalian ice sheet in the marginal zone in poorly recognized area of the interfluve of the Krzna and Bug rivers in eastern Poland. The presented model is significantly different from those interpretations of the relief genesis in this area, presenting ice-margin stabilization stage and then areal recession. In the light of detailed morphological, geological and structural research, the younger Saalian ice sheet was characterized by differentiated dynamics of ice lobes, both during transgression and recession. A comparison with the latest results of research on area between Piotrków Trybunalski, Radomsko and Przedbórz, the notion on presence of regional lobes in the marginal zone of the younger Saalian ice sheet and their differentiated (conditioned by morphology and lithology of pre-Saalian substrate) dynamics is also actual in central Poland.

Keywords

PL

rzeźba glacjalna; lądolód warty; międzyrzecze Krzny i Bugu; wschodnia Polska

EN

glacigenic relief; younger Saalian ice-sheet; the Krzna and Bug rivers interfluve; eastern Poland

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2015
• Volume: 103
• Pages: 45-56

Dates

published

2015

Contributors

author

Godlewska Anna

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Zakład Geoekologii i Paleogeografii

References

• Albrycht A., R. Brzezina, S. Terpiłowski. 2000. Zasięgi lądolodu warciańskiego w górnej części dorzecza Tocznej (Wysoczyzna Siedlecka). W Stratygrafia czwartorzędu i zanik lądolodu na Pojezierzu Kaszubskim. VII Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”, Łączyno, 4-8 września 2000, 53. Gdańsk: Państwowy Instytut Geologiczny.
• Albrycht A. 2004a. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Sarnaki wraz z obja-śnieniami. Warszawa Wydawnictwo PIG.
• Albrycht A. 2004b. Strefa marginalna lądolodu zlodowacenia warty w okolicy Kornicy (Wysoczyzna Siedlecka). W Zlodowacenie warty w Polsce, 135-152. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Baraniecka M.D. 1969. „Klasyfikacja form kemowych na tle typów i dynamicznych etapów deglacja-cji”. Kwartalnik Geologiczny 2, 50: 442-458.
• Baraniecka M.D., Z. Sarnacka, S. Skompski. 1969. „Stratigraphy of sediments and palaeomorphology of the marginal zone of the Warta stadial”. Geographia Polonica 17: 55-72.
• Brodzikowski K. 1992. Paleogeograficzne podstawy badań glacilimnicznych środowisk sedymentacyjnych. W Materiały Letniej Szkoły Sedymentologicznej, 57-88. Murzynowo.
• Brzezina R. 2000. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50 000, ark. Krzesk wraz z objaśnie-niami. Warszawa: Wydawnictwo PIG.
• Dobrowolski R., S. Terpiłowski. 2006. „Influence of palaeokarst morphology on the formation of ice-pushed ridges: a case study from Rejowiec, eastern Poland”. Boreas 35: 213-221.
• Dyjor K., R. Brzezina. 2000. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1: 50 000, ark. Swory wraz z objaśnieniami. Warszawa: Wydawnictwo PIG.
• Falkowski E., J. Falkowski, W. Granacki, J. Karabon, K. Kraużlis. 1988. „Morfogeneza sieci rzecznej woj. bialskopodlaskiego w nawiązaniu do prawdopodobnego przebiegu deglacjacji”. Przegląd Geologiczny 36, 11: 619-630.
• Godlewska A. 2014. Dynamika lądolodu warty w strefie marginalnej na międzyrzeczu Krzny i Bugu w świetle analizy litofacjalnej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Godlewska A., S. Terpiłowski. 2012. „Transverse supraglacially-derived crevasse infillings in a Pleistocene ice sheet margin zone (eastern Poland): genesis and sedimentary record”. Geomorphology 161-162: 73-81.
• Gruszka B., S. Terpiłowski. 2015. “Sedimentary Record of the Younger Saalian Ice Margin Stagnation in Eastern Poland: Development of a Regular Pattern of Glaciolacustrine Kames”. Geografiska Anna-ler, series A, 97 (2): 279-298.
• Kasprzak L., S. Kozarski. 1984. „Analiza facjalna osadów strefy marginalnej fazy poznańskiej ostatniego zlodowacenia w środkowej Wielkopolsce”. Zeszyty Naukowe UAM 29.
• Kielhack K. 1919. „Endmoranen in Niederschlesien”. Jb. Preuss. Geol. Landesandstalt 39, 1: 41-57.
• Klajnert Z. 1978. Zanik lodowca warciańskiego na Wysoczyźnie Skierniewickiej i jej północnym przedpolu. Acta Geographica Lodziensia 38.
• Klajnert Z. 2004. Cechy morfologiczne i geologiczne strefy brzeżnej lądolodu zlodowacenia warty na Wyżynie Łódzkiej. W Zlodowacenie warty w Polsce, 51-69. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Klatkowa H. 1972. Paleogeografia Wyżyny Łódzkiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia warciańskiego. Acta Geographica Lodziensia 28.
• Kondracki J. 2004. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Krzemiński T. 1974. „Geneza młodoplejstoceńskiej rzeźby glacjalnej w dorzeczu środkowej warty”. Acta Geographica Lodziensia 33.
• Krzyszkowski D., T. Zieliński. 2002. „The Pleistocene end moraine fans: controls on their sedimenta-tion and location”. Sedimentary Geology 149: 73-92.
• Lindner L. 1988. „Zarys stratygrafii plejstocenu rejonu Białej Podlaskiej wraz z próbą korelacji z przy-ległymi obszarami Związki Radzieckiego”. Przegląd Geologiczny 11: 637-637.
• Lisicki S. 2003. „Litotypy i litostratygrafia glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wisły”. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, 177.
• Marks L., I. Pavlovskaya. 2006. „Correlation of the Saalian glacial limits in eastern Poland and western Belarus”. Quaternary International 149: 87-93.
• Marks L., A. Ber, W. Gogołek, K. Piotrowska. 2006. Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. War-szawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
• Mojski J.E. 1972. Nizina Podlaska. W Geomorfologia Polski, t. 2 – Niż Polski, 318-363. Warszawa: PWN.
• Musiał A. 1992. Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia. Rozprawy UW 403.
• Nitychoruk J. 1995. Stratygrafia plejstocenu i paleogeomorfologia południowego Podlasia. Między-rzec Podlaski: Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Międzyrzeca Podlaskiego.
• Nowak J. 1973. Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, ark. Biała Podlaska. Warszawa: Wydaw-nictwo Geologiczne.
• Nowak J. 1977. „Specyficzna budowa geologiczna form polodowcowych zależnych od podłoża (okolice Łosic na Podlasiu)”. Studia Geologica Polonica 52: 347-360.
• Punkari M. 1997. „Glacial and glaciofluvial deposits in the interlobate areas of the Scandinavian Ice Sheet”. Quaternary Science Reviews 16: 741-753.
• Rdzany Z. 1997. Kształtowanie rzeźby terenu między górną Rawką a Pilicą w czasie zaniku lądolodu warciańskiego. Acta Geographica Lodziensia 73.
• Rdzany Z. 2009. Rekonstrukcja przebiegu zlodowacenia warty w regionie łódzkim. Łódź: Wydawnic-two UŁ.
• Różycki S.Z. 1967. Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. Warszawa: PWN.
• Sawicki L. 1922. „Wiadomość o środkowopolskiej morenie czołowej”. Rozprawy PAU 61, III, 21.
• Terpiłowski S. 1996. „Strefa marginalna maksymalnego zasięgu lądolodu warciańskiego we wschod-niej części międzyrzeca Wisły i Bugu”. Acta Geographica Lodziensia 71: 233-241.
• Terpiłowski S. 2000. Osady, struktury, deformacje i formy warciańskiej strefy glacjomarginalnej na Nizinie Podlaskiej. Warsztaty Terenowe, Lublin–Mielnik, 24-29 wrzesień 2000. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Terpiłowski S. 2001. Strefa marginalna lądolodu warciańskiego na Wysoczyźnie Siedleckiej w świetle analizy litofacjalnej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Terpiłowski S. 2007. „Genesis of transverse kame trains in eastern Poland”. Sedimentary Geology 193: 59-69.
• Terpiłowski S. 2008. Kemy jako wskaźnik deglacjacji Niziny Podlaskiej podczas zlodowacenia warty. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Turkowska K. 1993. „Zapis procesów warciańskich w podłożu doliny górnego Neru”. Acta Geographica Lodziensia 65: 239-263.
• Turkowska K. 2006. Geomorfologia regionu łódzkiego. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Wachecka-Kotkowska L. 2015. Rozwój rzeźby obszaru między Piotrkowem Trybunalskim, Radom-skiem a Przedborzem w czwartorzędzie. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Woldstedt P. 1929. Das Eiszeitalter – grundlinien einer geologie des diluviums. Verlag von Ferdinand enke, Stuttgart.
• Zaborski B. 1927. „Studia nad morfologią dyluwium Podlasia i terenów sąsiednich”. Przegląd Geogra-ficzny 7.
• Żelichowski A.M. 1972. „Rozwój budowy geologicznej obszaru między Górami Świętokrzyskimi i Bugiem”. Biuletyn Instytutu Geologicznego 263.
• Żelichowski A.M., S. Kozłowski. 1983. Atlas geologiczno-surowcowy obszaru lubelskiego. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Geologicznego.

Identifiers

ISSN

0065-1249