Od słuchowiska przez film po książkę – leksykalne wykładniki stylizacji językowej w „Samych swoich”

• Authors: Kresa Monika

Title variants

EN

From radio play through film to book – lexical exponents of language stylization in “Sami swoi”

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu jest leksyka wyekscerpowana z trzech tekstów związanych z jedną z najpopularniejszych komedii PRL-u – filmem Sami swoi. Pod uwagę wzięto dialogi filmowe, tekst zrealizowanego w 1965 roku słuchowiska I było święto oraz powieści Sami swoi wydanej w 1993 roku. Z tekstów, których autorem jest Andrzej Mularczyk, wyekscerpowano 5 klas leksemów pełniących funkcje wykładników stylizacyjnych, a zatem leksykę kresową, ogólnogwarową, kolokwialną i wulgarną, ogólnopolską nazywającą realia wiejskie oraz ogólnopolską odnoszącą się do realiów kresowych. Analiza wykazała, że najwięcej wykładników stylizacji językowej wykorzystano w tekście najpóźniejszym, czyli książce; najmniej – w słuchowisku. Najliczniejszą klasą we wszystkich omawianych tekstach jest klasa leksyki ogólnopolskiej nazywającej realia wiejskie, spośród klas leksyki dyferencyjnej zaś – leksyka potoczna i kolokwialna. Okazuje się natomiast, że w tych stylizowanych na polszczyznę przesiedleńców z Kresów dialogach najmniej jest leksyki typowo kresowej; częstsza, choć nadal rzadka, jest natomiast leksyka ogólnogwarowa.

EN

The subject of this article is the lexis from the three texts connected with one of the most popular comedies in PRL – movie Sami swoi. Film dialogues, text of the radio play I było święto from 1965 and novel Sami swoi published in 1993 were taken into account. Five classes of lexemes functioning as exponents of stylization were indicated in the texts written by Andrzej Mularczyk, namely lexis from Kresy, lexis typical to all dialects, colloquial and vulgar lexis, non-dialectal lexis describing rural realities, non-dialectal lexis referring to realities in Kresy. The analysis showed that the largest amount of exponents of language stylization was used in the newest text – book, and the lowest amount – in the radio play. The class of non-dialectal lexis describing rural realities was the most numerously represented class in the three texts. But from the perspective of differential lexis the most numerous was colloquial and vernacular lexis. Nevertheless, in the dialogues representing the language of Poles disrooted from Kresy the least represented class was lexis typical to Kresy. More often, but still not frequent enough was lexis typical to all dialects.

Keywords

PL

stylizacja; leksyka; film; Sami swoi; Andrzej Mularczyk

EN

stilization; lexis; film; Sami swoi; Andrzej Mularczyk

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2015
• Volume: LXI
• Pages: 141-161

Dates

published

2015

Contributors

author

Kresa Monika

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki, Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii

References

• Bartmiński Jerzy, 1992, Styl potoczny, w: Janusz Anusiewicz, Franciszek Nieckula, red., Potoczność w języku i kulturze, Wiedza o Kulturze, Wrocław, s. 37–55.
• Czarnecka Katarzyna, 2014, Tekst literacki jako źródło informacji o nieistniejącej już gwarze kresowej (Andrzej Mularczyk, Każdy żyje jak umie), w: Kazimierz Sikora, Maciej Rak, red., Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia, Wydawnictwa UJ, Kraków, s. 201–211.
• Dubisz Stanisław, 1986, Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (Nurt ludowy w latach 1945–1975), Ossolineum, Wrocław.
• Hrabec Stefan, 1949, Elementy kresowe w języku niektórych pisarzy polskich XVI i XVII wieku, Toruń.
• Jędrzejko Ewa, 1991, Elementy kresowe w języku Gabrieli Zapolskiej, „Prace Językoznawcze”, 19, s. 68–77.
• Kowalski Wacław, 2012, Wywiad z Wacławem Kowalskim wyemitowany na antenie PR 2.02.2012 r.; http://www.polskieradio.pl/Szukaj?q=wac%C5%82aw%20kowalski (dostęp: 24.05.2015).
• Kresa Monika, 2014a, Stylizacja gwarowa w serialu Blondynka w reż. Macieja Gronowskiego, w: Kazimierz Sikora, Maciej Rak, red., Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 331–344.
• Kresa Monika, 2014b, Janosik – gwara na szklanym ekranie, „Poradnik Językowy”, 9, s. 22–41.
• Kresa Monika, 2015a, Polszczyzna kresowa w filmie – analiza języka bohaterów Samych swoich (fonetyka, fleksja, składnia), „Prace Filologiczne”, 68 (w druku).
• Kresa Monika, 2015b, Leksyka śląska na ekranie – między żywą mową a stereotypizacją (w druku).
• Kurkowska Halina, Skorupka Stanisław, 1962, Stylistyka polska. Zarys, PWN, Warszawa.
• Kurzowa Zofia, 1975, Elementy kresowe w języku powieści powojennej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Kurzowa Zofia, 1983, Polszczyzna Lwowa i Kresów Południowowschodnich, Ossolineum, Wrocław.
• Lipińska Natalia, Wiącek Agata, 2010, Rodzaje i funkcje stylizacji gwarowej w serialu Ranczo, w: Aleksander Kobylarek, Agnieszka Gil, Agata Kozak, red., Ogrody nauk i sztuk. Debiuty, Pro Scientia Publica, Wrocław.
• Lubelski Tadeusz, 2009, Historia kina polskiego, Videograf, Kraków.
• Pełczyński Grzegorz, 2002, Dziesiąta muza w stroju ludowym, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
• Pełczyński Grzegorz, 2007, Kresy Wschodnie w filmie fabularnym lat osiemdziesiątych, w: Grzegorz Pełczyński, Roman Vorbrich, red., Obrazy kultur, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, s. 121–129.
• Rieger Janusz, 2007, Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy: słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem, Lexis, Kraków.
• Sawaniewska-Moch Zofia, 1981, Dialektyzacja kresowa w Dziurze w niebie Tadeusza Konwickiego, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego w Toruniu za rok 1979”, 33, s. 86–90.
• Sawaniewska-Moch Zofia, 1985, O polszczyźnie „litewskiej” w Dolinie Issy Czesława Miłosza, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, 23, s. 65–85.
• Seiffert Irena, 2010, Stylizacja kresowa w Wertepach Leopolda Buczkowskiego – elementy systemowe, „Rozprawy Komisji Językowej”, 37, s. 141–148.
• Tokarski Ryszard, 1984, Struktura pola znaczeniowego (studium językoznawcze), PWN, Warszawa.

Identifiers

ISSN

0076-0390