Kościół katolicki w latach przełomu (1987–1989)

• Authors: Łatka Rafał

Title variants

EN

The Roman Catholic Church in the Breakthrough Years (1987–1989)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

R ola Kościoła katolickiego w trzech ostatnich latach istnienia PRL była znacząca. Po trzeciej pielgrzymce Jana Pawła II wspomniana instytucja wystąpiła jako pośrednik i moderator dialogu między władzami a opozycją. Episkopat konsekwentnie odrzucał kolejne propozycje strony rządowej zmierzające do reformy systemu bez udziału dzia- łaczy zdelegalizowanej „Solidarności”. Zaangażowanie hierarchii kościelnej było nie- zwykle ważne dla doprowadzenia do rozmów „okrągłego stołu” oraz w czasie wyborów parlamentarnych w czerwcu 1989 r., gdy jej wsparcie okazało się kluczowe dla zwycięstwa Komitetu Obywatelskiego i klęski listy rządowej. W tym okresie Episkopat odniósł także bezprecedensowe sukcesy w zakresie relacji państwo–Kościół: uregulowanie swojego statusu prawnego i nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską i PRL. Oba osiągnął na własnych warunkach, wykorzystując swoją silniejszą pozycję negocjacyjną. Artykuł przedstawia podejście struktur centralnych Kościoła w Polsce do sytuacji politycznej w ostatnich trzech latach PRL, gdy Episkopat był swego rodzaju akuszerem porozumienia między władzą a opozycją.

EN

T he Roman Catholic Church played a significant role during the last three years of the People’s Republic of Poland. Following the third pilgrimage of John Paul II, the institution acted as a mediator and moderator of dialogue between the authorities and the opposition. The episcopacy kept rejecting subsequent proposals of the government party to reform the system without involving activists of the delegalized “Solidarity” Movement. The involvement of the Roman Catholic hierarchy was hugely important for initiating the “Round Table” talks and during the parliamentary elections of June 1989 when its support turned out to be of key significance for the victory of the Civic Committee and for the defeat of the government party. At that time, the episcopacy also recorded unprecedented successes in the relations between the state and the Church, the regulation of its legal status as well as the Holy See and the People’s Republic of Poland entering into diplomatic relations. It achieved both on its own terms by leveraging its superior negotiation power. The article discusses the approach of the highest hierarchy of the Roman Catholic Church in Poland toward the political situation during the last three years of the People’s Republic of Poland when the episcopacy served as a kind of “midwife” for the agreement between those in power and the opposition.

Keywords

EN

Roman Catholic Church; Polish episcopacy; communist authorities; Józef Glemp; Wojciech Jaruzelski; system transformation; negotiations

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2019
• Issue: 33
• Pages: 13-40

Contributors

author

Łatka Rafał

• Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej

References

• Glemp J., Nauczanie pasterskie 1988, Poznań 1994.
• Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000, oprac. J. Żaryn, Warszawa–Poznań 2006.
• Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945–2000, cz. 2, red. P. Libera, A. Rybicki, S. Łącki, Marki 2003.
• Operacja „Zorza II”. Służba Bezpieczeństwa i Komitet Wojewódzki PZPR wobec wizyty Jana Pawła II w Trójmieście (czerwiec 1987), red. nauk. S. Cenckiewicz, M. Kruk, Warszawa–Gdańsk 2008.
• Orszulik A., Czas przełomu. Notatki ks. Alojzego Orszulika z rozmów z władzami PRL w latach 1981–1989, Warszawa–Ząbki 2006.
• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki w świetle dokumentów 1945–89, t. 3: Lata 1975–1989, Poznań–Pelplin 1996.
• Raina P., Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu, t. 2: 1982–1989, Warszawa 1995.
• Tajne dokumenty Biura Politycznego KC PZPR i Sekretariatu KC. Ostatni rok władzy 1988–1989, Londyn 1994.
• Tajne dokumenty Państwo–Kościół 1980–1989, Londyn–Warszawa 1993.
• Zmierzch dyktatury: Polska 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 1: (lipiec 1986 – maj 1989), oprac. A. Dudek, Warszawa 2009.
• Anusz A., Anusz A., Samotnie wśród wiernych. Kościół wobec przemian politycznych w Polsce (1944–1994), Warszawa 1994.
• Białecki K., Działalność Kościołów na terenie województwa poznańskiego w latach osiemdziesiątych XX wieku w ocenie ówczesnych wojewódzkich władz państwowych [w:] Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych w Wielkopolsce w latach 1980–1989, red. K. Białecki, Poznań 2011.
• Branach Z., Tajemnica śmierci ks. Sylwestra Zycha [w:] Niezłomni ludzie Kościoła. Sylwetki, red. J. Żaryn, Kraków 2011.
• Codogni P., Wybory czerwcowe 1989 roku. U progu przemiany ustrojowej, Warszawa 2012.
• Czochara A., Periodyzacja polityki wyznaniowej w III Rzeczpospolitej Polskiej [w:] Prawo wyznaniowe w Polsce (1989–2009). Analizy, dyskusje, postulaty, red. D. Walencik, Katowice–Bielsko-Biała 2009.
• Dudek A., Decydujące miesiące. Polska, kwiecień–sierpień 1989 [w:] Polska 1986–1989: koniec systemu. Materiały międzynarodowej konferencji, Miedzeszyn, 21–23 października 1999, t. 1: Referaty, red. P. Machcewicz, przeł. z jęz. ang. W. Lampe, z jęz. ros. R. Niedzielko, Warszawa 2002.
• Dudek A., Historia polityczna Polski 1989–2012, Kraków 2013.
• Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Kraków 2004.
• Dudek A., Władze PRL wobec III pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny [w:] Brama do wolności. Trzecia pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, red. Z. Struzik, P. Skibiński, Warszawa 2012.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003.
• Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Warszawa 1997.
• Friszke A., Okrągły stół. Geneza i przebieg [w:] Polska 1986–1989: koniec systemu. Materiały międzynarodowej konferencji, Miedzeszyn, 21–23 października 1999, t. 1: Referaty, red. P. Machcewicz, przeł. z jęz. ang. W. Lampe, z jęz. ros. R. Niedzielko, Warszawa 2002.
• Gowin J., Kościół w czasach wolności 1989–1999, Kraków 1999.
• Góralski W., Reaktywowanie i działalność nuncjatury apostolskiej w Polsce (1989–1990) [w:] Z papiestwem przez dzieje. W osiemdziesięciolecie wskrzeszenie Nuncjatury Apostolskiej w Polsce, red. nauk. W. Adamczewski, Warszawa 2000.
• Gryz R., Stosunek Kościoła katolickiego do strajków sierpniowych 1988 r. w kontekście impasu w relacjach władza–opozycja [w:] Zarejestrujcie nam „Solidarność”! Strajk sierpniowy 1988 r. w Szczecinie. Materiały pokonferencyjne, red. A. Kubaj, M. Maciejowski, Szczecin 2009.
• Kasprzycki R., Opozycja polityczna w Krakowie w latach 1988–1989, Kraków 2003.
• Kowal P., Koniec systemu władzy. Polityka ekipy gen. Wojciecha Jaruzelskiego w latach 1986–1989, Warszawa 2012.
• Kowal P., Wizyty kard. Józefa Glempa w ZSRS w 1988 roku oraz ich polityczno-międzynarodowy kontekst, „Dzieje Najnowsze” 2016, nr 1.
• Krzysztofiński M., Arcybiskup Ignacy Tokarczuk wobec wydarzeń 1989 r. [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, red. W. Polak, A. Czwołek, S. Galij-Skarbińska, Toruń 2017.
• Łatka R., Antykościelny zwrot w polityce wyznaniowej władz PRL po drugiej pielgrzymce Jana Pawła II na przykładzie województwa krakowskiego [w:] Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2014. Referaty, red. Ł. Kamiński, J. Szumski, Warszawa 2015.
• Łatka R., Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w PRL w województwie krakowskim w latach 1980–1989, Kraków 2016.
• Łatka R., Priorytety polityki wyznaniowej władz PRL w latach 80. [w:] Priorytety polityki wyznaniowej władz Polski ,,ludowej”, red. R. Łatka, ,,Glaukopis” 2016, nr 33.
• Łatka R., „Współdziałanie” z Kościołem jako metoda walki z kryzysem legitymizacji społecznej władz PRL w latach 80-tych XX wieku i ocena jej efektów [w:] Europa XX–XXI wieku. Społeczno-polityczne konsekwencje kryzysów, red. M. Gruszczyk, L. Krzyżanowski, M. Skrzypek, Katowice 2017.
• Łatka R., Zmienna amplituda stosunków państwo–Kościół katolicki w PRL w latach 80. XX w., ,,Res Historica” 2015, nr 39.
• Łysakowski P, Śmierć ks. Stefana Niedzielaka w dokumentach IPN i opiniach prasy PRL (1989) [w:] Niezłomni ludzie Kościoła. Sylwetki, red. J. Żaryn, Kraków 2011.
• Mazur J.M., Kościół katolicki wobec przemian w regionie w latach 1988–1990 [w:] Narodziny III Rzeczypospolitej. Pomorze Zachodnie w latach 1988–1990. Materiały z sesji naukowej, red. M. Machałek, J. Macholak, Szczecin 2006.
• Michalski K., Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980–1989, Warszawa 2012.
• Orszulik A., Droga do pełnej normalizacji stosunków między państwem i Kościołem oraz między PRL a Stolicą Apostolską, „Studia Lovicensia” 2008, nr 10.
• Rodowicz W., Komitet na Piwnej. Fakty – dokumenty – wspomnienia, Warszawa 1994.
• Skórzyński J., Ugoda i rewolucja. Władza i opozycja 1985–1989, Warszawa 1995.
• Sychowicz K., Przyjaciel Sługi Bożego – ks. Stanisław Suchowolec (1958–1989) [w:] Niezłomni ludzie Kościoła. Sylwetki, red. J. Żaryn, Kraków 2011.
• Żaryn J., Kościół w PRL, Warszawa 2004.
• Żaryn J., Polityczne tło pielgrzymki Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1987 r. [w:] Brama do wolności. III pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, red. Z. Struzik, P. Skibiński, Warszawa 2012.
• Żaryn J., W starciu z komunizmem. Józef Glemp – ostatni z prymasów XX wieku. Wybrane kartki z biografii [w:] Polskie wizje i oceny komunizmu po 1939 r., red. R. Łatka, B. Szlachta, Kraków 2015.