Człowiek w konflikcie z aparatem skarbowym – relacja sprzed wieków. Wincenty Kadłubek a instytucja renovatio monetae

• Authors: Rozmus Dariusz

Title variants

EN

Man vs. The fiscal system – a relation from many centuries ago. Wincenty Kadłubek and the institution of the renovatio monetae

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W wielu ujęciach teoretyków ekonomii czy też historii gospodarczej istnienie samego państwa jako takiego definiuje się przy pomocy kryterium istnienia zorganizowanego systemu skarbowego. Jest to zatem okoliczność sprzyjająca formowaniu się państwa jako tworu politycznego. Z drugiej jednak strony obciążenia fiskalne, zwłaszcza nadmierne, nigdy i nigdzie nie spotykają się z życzliwym przyjęciem ludności. Tematem tego artykułu jest opisana przez kronikarza, biskupa Wincentego Kadłubka, sytuacja konfliktu mieszkańca Polski z przełomu XII/XIII w. z zaangażowanym w reformy monetarne aparatem skarbowym. Nie wiemy, czy biskup opisał konkretny, znany mu osobiście przypadek, czy też opisana historia posłużyła do zilustrowania szerszego zjawiska związanego z możliwymi nadużyciami aparatu skarbowego.

EN

According to the approaches of many theoreticians of economy or the history of economy, the existence of the state itself as such is defined by means of the criterion of the existence of an organised fiscal system. Therefore the latter is a circumstance which is favourable to the development of the state as a political entity. However, on the other hand, the fiscal burdens, especially considerable ones, are not received favourably by people anytime and anywhere. The topic of the article has to do with the situation of a conflict of an inhabitant of Poland who lived at the turn of the 13th century with the fiscal system that was engaged in monetary reforms. The conflict was described by a chronicler, bishop Wincenty Kadłubek (who died in 1223 in Jędrzejów). We do not know whether the bishop described a case that he was familiar with personally or that the story that was related served to illustrate a broader phenomenon associated with the possible abuses of the fiscal system.

Keywords

PL

Polska przełom XII/XIII wieku; system skarbowy; kronika Wincentego Kadłubka; renovatio monetae

EN

Poland at the turn of the 13th century the fiscal system; Wincenty Kadłubek’s chronicle renovatio monetae

• Publisher: Wyższa Szkoła Humanitas
• Journal: Roczniki Administracji i Prawa
• Year: 2017
• Volume: 17/zeszyt specjalny
• Pages: 139-173

Contributors

author

Rozmus Dariusz

• Wydział Administracji i Zarządzania Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu

References

• Adamczyk J., Płacidła w Europie Środkowej i Wschodniej w średniowieczu. Formy, funkcjonowanie, ewolucja, Neriton 2004.
• Audy F., When was the loop added? Dating the transformation of coins in the Viking Age, Festschrift to Kenneth Jonsson. Swedish Numismatic Society and the author 2015.
• Balcer O., Skarbiec i archiwum koronne w dobie przedjagiellońskiej, Lwów 1917.
• Bańkowski A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2000.
• Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1994.
• Bednarek M., Nowa Cerekwia, [w:] Skarby ziemi wydarte, Katowice 2005.
• Benyskiewicz K., Władysław Herman książę polski 1079–1102, Kraków 2014.
• T. Kersting, A. Klammt und T. Westphalen, Langenweiβbach 2012.
• Bláha R., Hejhal P., Skala J., Raně středověké olověné artefakty z katastru Roudnice (okr. Hradec Králové), [w:] P. Boroń (red.), Argenti fossores et alii. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X-XII wiek), Wrocław 2013.
• Bogucki M., Magiera J., New Coins of Bolesław the Brave, “Wiadomości Numizmatyczne” 2015, R. LIX, z. 1–2 (199–200), Polish Numismatic News IX.
• Borawska D., Mistrz Wincenty w nowym wydaniu i opracowaniu: w stronę cystersów i św. Bernarda z Clairvoux: w związku z książką Mistrza Wincentego Kronika Polska, tłum. K. Abgarowicz i B. Kürbis, Warszawa 1974, „Przegląd Historyczny” 1977, nr 68/2.
• Boroń P., Rozmus D., Traces of war of ores in the Middle Ages on the border of Upper Silesia and Malopolska, “Argenti Fodina” 2014.
• Dekówna M., Zausznice koszyczkowate – przyczynek do badań nad pochodzeniem wczesnośredniowiecznych ozdób srebrnych występujących na terenie Polski, „Archeologia Polski” 1992, t. 37, z. 1-2.
• Dylewski A., Historia pieniądza na ziemiach polskich, Warszawa 2011.
• Dzieduszycki W.. Kruszce w systemach wartości i wymiany społeczeństwa Polski wczesnośredniowiecznej, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 1995
• Ettler V., Johan Z., Zavrel J., Selmi Wallisova M., Mihaljevic M., Sebek O., Slag remains from the Na Slupi site (Prague, Czech Republic): evidence for early medieval non-ferrous metal smelting, “Journal of Archaeological Science” 2015, 53.
• Garbaczewski W., Ikonografia monet piastowskich 1173-1280, Warszawa – Lublin 2007.
• Garbaczewski W., Orzeł i zając na monecie Władysława Wygnańca. Geneza, rozwój i symbolika motywu, „Wiadomości Numizmatyczne” 2000, R. 44, z. 2.
• Garbacz-Klempka A., Łukaszczyk A., Rozmus D., Tokaj J.,Skarb hutnika w świetle badań metaloznawczych, [w:] P. Boroń (red.), Argenti fossores et alii. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X-XII wiek), Wrocław 2013.
• Garbacz-Klempka A., Rozmus D., The “Metallurgist’s Hoard”. Silver and Lead Smelting n the Early Medieval Poland, “Archives of Foundry Engineering” 2015, Volume 15, Special Issue 1.
• Garbacz-Klempka A., Rozmus D., Tokaj J., Preliminary results of metal science research of Władysław II Wygnaniec and Bolesław IV Kędzierzawy’s coins and the silver monuments of the metallurgist’s hoard in analogy to the Głogow hoard, tom 57, Wroclaw 2015.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, ze wstępem J. Krzyżanowskiego, (reprint) Warszawa 1978.
• Gorlinska D., Żydzi w administracji skarbowej polskich władców czasu rozbicia dzielnicowego, Kraków 2015.
• Gorlińska D., Ikonografia monet Mieszka III Starego, część I: wizerunki reprezentacyjne, „Wiadomości Numizmatyczne” 2001, RXLV, z. 1(171).
• Góralski Z., Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1983.
• Grodecki R., Polityka pieniężna Piastów, Kraków 2009.
• Gumowski M., Corpus nummorum poloniae, tom 1 – monety X i XI w., Kraków 1939.
• Györffy G., Święty Stefan I. Król Węgier, tłum. T. Katurkiewicz, Warszawa 2003.
• Jagodziński M.J., Truso. Między Weonodlandem a Witlandem. Between Weonodland and Witland, przedm. M. Kasprzycka, posł. W. Duczko, tłum. U. Chybowska, Elbląg 2010.
• Jankowiak M., Two systems of trade in the Western Slavic lands in the 10th century, [in:] Wolińskie Spotkania Mediewistyczne Ii Economies, Monetisation And Society In The West Slavic Lands 800–1200 AD., edited by M. Bogucki and M. Rębkowski.
• Kapera F., Artystyczna wartość monet piastowskich, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, tom XXI.
• Kędzierski A., Czy istnieją denary krzyżowe Władysława Hermana?, „Rocznik Kaliski” 2010, t. XXXVI.
• Kiersnowski R., hasło „pieniądz”, [w:] G. Labuda, Z. Stieber (red.), Słownik starożytności słowiańskich, tom 4 (P – R) Wrocław – Warszawa – Kraków, 1970.
• Kiersnowski R., Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988.
• Kiersnowski R., Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich, Warszawa 1964.
• Kosmasa Kronika Czechów, przetłumaczyła i komentarze opracowała M. Wojciechowska, Edycja komputerowa WWW: Zrodla.historyczne.prv.pl MMIV 1968.
• Kraków w chrześcijańskiej Europie X -XIII w. Katalog wystawy, autorzy scenariusza E. Firlet, E. Zaitz, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa 2006.
• Krasnowolski A., Niedźwiecki W., M. Arcta Słownik staropolski, Warszawa 1920.
• Krawiec A., Król bez korony. Władysław I Herman, książę polski, Warszawa 2014.
• Kurnatowska Z., Civitas principales w procesie tworzenia się państwa polskiego, [w:] Civitas Principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Gniezno 1998.
• Labuda G., Szkice historyczne X-XI wieku. Z dziejów organizacji Kościoła w Polsce we wczesnym średniowieczu, Poznań 2004.
• Lalik T., O cyrkulacji kruszców w Polsce X-XII wieku, [w:] A. Gąsiorowski, I. Skierska (red.), Studia średniowieczne, Warszawa 2006.
• Lewicki T., Handel Samanidów ze wschodnią i środkową Europą, „Slavia Antiqua” 1972, t. 19.
• Łabęcki H., Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego pod względem technicznym, historycznym, statystycznym i prawnym, t. 1, Warszawa 1841.
• Łosiński W., Chronologia, skala i drogi napływu monet arabskich do krajów europejskich u schyłku IX i w X w., „Slavia Antiqua” 1993, t. 34.
• Łowmiański H., Zagadnienia gospodarcze wczesnofeudalnego państwa polskiego, [w:] Początki Państwa Polskiego – Księga Tysiąclecia, Poznań 2002.
• Macháček J., Měchura R., Raně středověké olovo z jižní Moravy a hutnické centrum na Slezsko-krakovské vysočině, [w:] P. Boroń (red.), Argenti fossores et alii. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X-XII wiek), Wrocław 2013.
• Mennictwo Hermana i monety prywatne Sieciecha, http://www.katalogmonet.pl/Monety-polskie/Mennictwo-Hermana-i-monety-prywatne-Sieciecha,
• Mikołajczyk A., Leksykon numizmatyczny, Warszawa – Lodź 1994.
• Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, tłum. i oprac. B. Kürbis, Wrocław 1992.
• Nazmi A., Commercial relations between Arabs and Slavs (9th-11th centuries), Warszawa 1998.
• Panfil T., Lingua Symbolika – O pochodzeniu i znaczeniach najstarszych symboli heraldycznych w Polsce, Lublin 2002.
• Paszkiewicz B., Mała historia pieniądza polskiego. Podobna jest moneta nasza do urodnej panny, Warszawa 2012, s. 11, https://static.wcn.pl/katalogi/WCN50.pdf.
• Paszkiewicz B., Początki polskiej monety dzielnicowej: kilka spostrzeżeń, „Wiadomości Numizmatyczne” 2004, R. XLVIII, z. 1(177).
• Pysiak I., Denary krzyżowe, „Notatki Płockie” 1995, nr 1/162.
• Radomski J., Upieniężnienie gospodarstw kmiecych w Małopolsce w latach 1253–1370, Warszawa 2012.
• Rozmus D., Konsekwencje istnienia wczesnośredniowiecznej metalurgii srebra i ołowiu na obszarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski, [w:] P. Boroń (red.), Argenti fossores et alii.Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X-XII wiek), Wrocław 2013.
• Rozmus D., Nocny łowca i inni. Sceny łowieckie na monetach ze „Skarbu hutnika”. Dąbrowa Górnicza – Kraków 2012.
• Rozmus D., O wartościach estetycznych ikonografii monet – kilka uwag na marginesie, [w:] D. Rozmus, J. Tokaj, Oblicza św. Wojciecha na monetach Bolesława Kędzierzawego, Dąbrowa Górnicza – Kraków 2010.
• Rozmus D., Pochodzenie srebra odnajdywanego w Polsce we wczesnym średniowieczu, „Magazyn Numizmatyczny” 2012, nr 38.
• Rozmus D., Suchodolski S., Tokaj J., Wczesnośredniowieczny „Skarb hutnika” z Dąbrowy Górniczej-Łośnia. Monografia część 1. Early Medieval „Metallurgist Hoard” from Dąbrowa Górnicza-Łosień. A Monograph. Part 1, „Zeszyty Łosieńskie” 2014, nr 5.
• Rozmus D., Tokaj J., Oblicza św. Wojciecha na monetach Bolesława Kędzierzawego, Dąbrowa Górnicza – Kraków 2010.
• Rozmus D., Tokaj J., Wstępne wyniki badań nad skarbem hutnik – bryłki srebra, [w:] D. Rozmus, S. Witkowski (red.), Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do początków XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych, Dąbrowa Górnicza – Olkusz – Sosnowiec 2009.
• Rozmus D., Wczesnośredniowieczne zagłębie hutnictwa srebra i ołowiu na obszarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski (2 połowa XI–XII /XIII w.), Kraków 2014.
• Rozmus D., Zobowiązania prawne księcia Mieszka I wobec swoich drużynników w świetle kroniki Ibrahima ibn Jakuba, „Roczniki Administracji i Prawa” 2015, XV(2).
• Rudnicki I., Pieniądz celtycki na Śląsku, [w:] W. Garbaczewski, R. Macyra (red.), Pieniądz i banki na Śląsku, Poznań 2012.
• Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek, Kraków 2009.
• Stronczyński K., Pieniądze Piastów od czasów najdawniejszych do roku 1300, Warszawa 1847.
• Suchodolski S., Renovatio Monetae in Poland in the 12th Century, “Wiadomości Numizmatyczne” rok V. zeszyt dodatkowy [Special issue for the International Numismatic Congress in Rom 1961.
• Suchodolski S., Mennictwo polskie w XI i XII w., Wrocław 1973.
• Suchodolski S., Najdawniejsze mennice polskie, [w:] Civitas Principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Gniezno 1998.
• Suchodolski S., Numizmatyka średniowieczna. Moneta źródłem archeologicznym, historycznym i ikonograficznym, Warszawa 2012.
• Suchodolski S., Polityka mennicza a wydarzenia polityczne w Polsce we wczesnym średniowieczu, [w:] S.K. Kuczyński (red.), Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 6, Warszawa 1994.
• Suchodolski S., Warum hat man im frühen Mittelalter Schätze deponiert, [in:] Wolińskie Spotkania Mediewistyczne II Economies, Monetisation And Society In The West Slavic Lands 800–1200 AD, edited by M. Bogucki and M. Rębkowski.Svenson R., Re-Coinage in Medieval Sweden, “Research Institute of Industrial Economics” 1 September 2014, IFN Working Paper No. 1040.
• Szwagrzyk J.A., Pieniądz na ziemiach polskich X–XX w., Wrocław – Warszawa – Kraków –Gdańsk – Łódź 1990.
• Tokaj J., Tablice powiązań stempli awersu i rewersu w obrębie poszczególnych typów monet, [w:] D. Rozmus, S. Suchodolski, J. Tokaj (red.), Wczesnośredniowieczny „Skarb hutnika” z Dąbrowy Górniczej-Łośnia. Monografia część 1. Early Medieval „Metalurgist Hoard” from Dąbrowa Górnicza – Łosień. A Monograp. Part 1, „Zeszyty Łosieńskie” 2014, nr 5.
• Wolański A., Siva rerum numizmatyczne, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, rocznik 14, nr 5.
• Wołoszyn M., Nosek E.M., Stępiński J., Rafalska-Łasocha A., Łasocha W., Bielańska E., Pieczęcie z Czermna (Grody Czerwieńskie, Polska wschodnia) – rezultaty analiz chemicznych i metalurgicznych, „Archeologia Polski” 2015, t. LX. I. Živny I, Mince z mladohradištních hrobů v Divákách v kontextu nálezů hrobových mincí z Moravy. The coins from slavic graves in Diváky in context of grave coins finds from Moravia, “Česká antropologie” 55, Olomouc 2005.