Maść czarownic w literaturze rosyjskiej pierwszej połowy XX wieku

• Authors: Chodurska Halina

Title variants

EN

The “witches’ ointment” in the Russian literature of the 1st half of the 20th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem rozważań w powyższym szkicu są przepisy na „maść czarownic” przytaczane w literaturze rosyjskiej pierwszej połowy XX wieku. Wedle tradycji europejskich sięgających czasów średniowiecza tytułowy specyfik pozwalał czcicielkom Szatana na swobodne przemieszczanie się (przelot) na zgromadzenia z udziałem mocy piekielnych. Omówiono tu w przede wszystkim zioła, jakie zdaniem bohaterów powieści Walerego Briusowa Ognisty Anioł stanowić miały podstawę preparatu. Receptury zaprezentowane przez Renatę i jednego z uczniów Agryppy von Nettesheim różnią się nieco od siebie. W obu przypadkach wymienione zostały jednak pewne wspólne komponenty specyfiku. Należą do nich lulek/blekot (Hyoscyamus niger, L.); psianka slodkogórz (Solanum dulcamara, L.); pietruszka, którą należałoby zapewne identyfikować z blekotem ogrodowym (Aethusa cynapium, L.) lub szczwołem plamistym (Conium maculatum, L.) oraz wilczy ząb (jeden z gatunków Aconitum, bądź Helleborus foetidus, L. lub Claviceps purpurea).

EN

The article describes the recipes for the “witches’ ointment” quoted in the Russian literature of the 1st half of the 20th century. According to the European tradition dating back to the Middle Ages this drug enabled the worshippers of Satan to freely translocate (by air) to their covens with the aid of the powers of hell. Described are primarily the herbs, which, according to the characters of the Valery Bryusov’s novel The Fiery Angel, were to constitute the base of the concoction. The recipes given by Renata and one of the Agrippa von Nettesheim’s disciples slightly differ. There are, however, some components common to both of them. These include the henbane (Hyoscyamus niger, L.), the bittersweet (Solanum dulcamara, L.), the parsley, probably to be identified with the fool’s parsley (Aethusa cynapium, L.) or the hemlock (Conium maculatum, L.), and the wolf’s bane (one of the species of Aconitum, Helleborus foetidus, L. or Claviceps purpurea).

Keywords

PL

literatura rosyjska; maść czarownic; rośliny trujące

EN

Russian literature; witches’ ointment; poisonous plants

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2017
• Volume: 16
• Pages: 53-68

Contributors

author

Chodurska Halina

• Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, Wydział Filologiczny, Kraków

References

• Arabas, Iwona. „Wybrane rośliny o działaniu uzależniającym w renesansowych herbarzach polskich”. W: Historia leków naturalnych II. Natura i Kultura, 131–142. Warszawa: IHNOiT, 1989.
• Baranowski, Bohdan. Najdawniejsze procesy o czary w Kaliszu. Lublin–Łódź: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1951.
• Baranowski, Bohdan. Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1965.
• Baranowski, Bohdan. Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII wieku. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 1952.
• Bremness, Lesley. Wielka księga ziół. Warszawa: Wiedza i Życie, 1991.
• Briusow, Walery. Ognisty Anioł, przeł. Elżbieta Wassongowa. Warszawa: Czytelnik, 1981.
• Broda, Bolesław, Mowszowicz Jakub. Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych trujących i użytkowych. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000.
• Brückner, Aleksander. Encyklopedia staropolska. T. I. Warszawa: PWN, 1990.
• Cunningham, Scott. Encyklopedia magicznych roślin. Białystok: Studio Astropsychologii, 2009.
• Encyklopedia powszechna. T. III. Warszawa: Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, 1860.
• Encyklopedia powszechna. T. IV. Warszawa: Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, 1860.
• Encyklopedia powszechna. T. XX. Warszawa: Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, 1865.
• Encyklopedia powszechna. T. XXV. Warszawa: nakład, druk i własność S. Orgelbranda, 1867.
• Encyklopedia powszechna Ultima Thule. T. II. Warszawa: Wydawnictwo Ultima Thule, 1931.
• Encyklopedia powszechna Ultima Thule. T. VI. Warszawa: Wydawnictwo Ultima Thule, 1934.
• Encyklopedia powszechna Ultima Thule. T. VIII. Warszawa: Wydawnictwo Ultima Thule, 1937.
• Gloger, Zygmunt. Encyklopedia staropolska ilustrowana. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
• Gustawicz, Bronisław. „Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody”. Cz. II „Rośliny”. W: Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 201–307. T. VI. Kraków: Wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności, 1882.
• Ilustrowana encyklopedia. T. I. Warszawa: Nakładem Księgarni Trzaski, Everta i Michalskiego, 1925.
• Ilustrowana encyklopedia. T. V. Warszawa: Nakładem Księgarni Trzaski, Everta i Michalskiego, 1928.
• Ilustrowany słownik języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
• Jabłońska, Krystyna. Czarodziejski zielnik. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1965.
• Janota, Eugeniusz. Historia naturalna w piśmiennictwie niemieckim w wiekach późniejszych. Lwów: Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, 1878.
• Kawałko, Marian Janusz. Historie ziołowe. Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986.
• Kopernicki, Izydor. O wyobrażeniach lekarskich i przyrodniczych oraz o wierzeniach naszego ludu o świecie roślinnym i zwierzęcym. Lwów: I Związkowa Drukarnia we Lwowie, 1876.
• Kluk, Krzysztof. Dykcyonarz roślinny. T. III. Warszawa: Drukarnia Xięży Pijarów, 1804.
• Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990.
• Makowiecki, Stefan. Kwiaty ogrodowe. Podręcznik hodowli roślin ozdobnych zielnych. Lwów: B. Połoniecki, 1927.
• Majewski, Erazm. Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. T. I–II. Warszawa: Nakładem autora: skład główny w księgarni Teodora Paprockiego i S-ki, 1889–1894.
• Michajłow, Paweł. „Ludowe nazwy roślin i ich lecznicze zastosowanie u Poleszuków Zachodnich”. W: Historia roślin leczniczych. IV. Z historii i etymologii polskich nazw roślin leczniczych, 99–119. Warszawa:IHNOiT, 1993.
• Młot na czarownice. Wrocław: Wydawnictwo XXL, 2008.
• Morawski, Zygmunt. Mit roślinny w Polsce i na Rusi. Tarnów: Nakładem autora, drukarnia Józefa Styrny, 1884.
• Moszyński, Kazimierz. Kultura ludowa Słowian. T. II. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1934.
• Mowszowicz, Jakub. Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982.
• Ottův slovník naučný. Ilustrovaná encyklopedie obecnych vědomostí. T. I. Praha: J. Otto, 1888.
• Ottův slovník naučný. Ilustrovaná encyklopedie obecnych vědomostí. T. II. Praha: J. Otto, 1889.
• Ottův slovník naučný. Ilustrovaná encyklopedie obecnych vědomostí. T. XI. Praha: J. Otto, 1897.
• Ottův slovník naučný. Ilustrovaná encyklopedie obecnych vědomostí. T. XXIII. Praha: J. Otto, 1905.
• Paluch, Adam. Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1988, 77.
• Piotrowicz, Stanisław. „Znachorka i wróżka Jewdokia Bojczuk. Materiały folklorystyczne ze wsi Bartnik na Pokuciu”. Lud XIII (1907): 118–216.
• Przybyszewski, Leon. Czary i czarownice. Studium historyczne. Wrocław: Astrum, 1999.
• Rostafiński, Józef. „Zielnik czarodziejski”. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej XVIII. T. 2 (1895).
• Rożek, Michał. Diabeł w kulturze polskiej. Szkice z dziejów motywu i postaci. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
• Samp, Jerzy. Droga na sabat. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1981.
• Słownik języka polskiego. T. III. Warszawa: Nakładem prenumeratorów, 1902.
• Słownik języka polskiego. T. VII. Warszawa: Wydawnictwo K. Król i W. Niedźwiedzki, 1919.
• Sprague, Lyon, Catherine de Camp. Duchy, gwiazdy i czary. Warszawa: PWN, 1970.
• Szafer, Władysław, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski. Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
• Thorwald, Jürgen. Dawna medycyna, jej tajemnice i potęga. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1990.
• Tuwim, Julian. Czary i czarty polskie. Warszawa: Czytelnik, 1970.
• Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana. T. VII–VIII. Warszawa: Nakład S. Sikorskiego, 1892.
• Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna. T. II. Kraków: Wydawnictwo Gutenberga, 1929.
• Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna. T. VI. Kraków: Wydawnictwo Gutenberga, 1930.
• Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna. T. XII. Kraków: Wydawnictwo Gutenberga, 1930.
• Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna. T. XVI. Kraków: Wydawnictwo Gutenberga, 1930.
• Zych, Paweł, Witold Vargas. Bestiariusz słowiański: rzecz o skrzatach, wodnikach i rusałkach. Olszanica: Bosz, 2012.
• Анненков, Николай. Ботанический словарь. Санкт-Петербург: Типография Императорской Академии Наук, 1876–1878.
• Большая Энциклопедия. Санкт-Петербург: Типография Товарищества „Просвещение», T. 5, 1903.
• Маккалистер Рой. Все о растениях в легендах и мифах. Москва: Кристалл, 2007.
• Энциклопедический словарь. Санкт-Петербург: Типо-Литография И.А. Ефрона, Прачешный пер. Nr 6, T. 34, 1903.

Identifiers

ISSN

1730-4180

DOI

10.18276/sj.2017.16-03