Afrykańskie wojny Portugalczyków 1961–1975

• Authors: Kubiak Krzysztof

Title variants

EN

African Wars of the Portuguese 1961–1975

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Portugalia, będąca krajem relatywnie ubogim, zapóźnionym pod względem rozwoju i słabym demograficznie, podjęła w latach 1961–1965 gigantyczny wysiłek utrzymania swego imperium zamorskiego. Był to zamysł anachroniczny, sprzeczny z powszechnie już akceptowaną ideą politycznej dekolonizacji. Można nawet postawić tezę, że broniąc terytoriów zamorskich, Portugalia, mimo że formalnie pozostawała częścią Zachodu (czego przejawem było członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim), mentalnie wyszła z jego obrębu. Na równi z wojnami kolonialnymi przyczyniło się do tego utrzymywanie patriarchalnej, niedemokratycznej formy rządów, które to fenomeny były ze sobą ściśle powiązane. Stworzone przez Antonia de Oliveira Salazara „Nowe Państwo”nie mogło wszak istnieć bez obszarów zależnych, zwanych Zamorzem, gdyż sprawowanie władzy nad nimi było jednym z fundamentów ideologii legitymizującej władzę premiera dyktatora. W artykule naszkicowano relacje między salazarowskim państwem a obszarami zamorskimi w wymiarze polityczno-ideologiczno-emocjonalnym, upatrując w tym jednego z zasadniczych elementów, które doprowadziły do wybuchu wojen afrykańskich i długiego ich trwania. Nakreślono również przebieg działań wojskowych na wszystkich teatrach afrykańskich, wskazując, iż powszechny pobór i trwająca cztery lata służba wojskowa (z tego dwa lata w koloniach) były tym doświadczeniem emancypacyjnym, które przeobraziło społeczeństwo portugalskie w stopniu umożliwiającym obalenie dyktatury. Rozważania podsumowuje zestawienie portugalskich strat oraz kalendarium uzyskiwania niepodległości przez terytoria zależne.

EN

Portugal, a relatively poor, backward and demographically weak country, made an enormous effort in 1961–1965 to retain its overseas empire. It was an anachronistic idea, conflicting with the then commonly accepted idea of political decolonisation. An argument can be made that, by protecting its overseas territories, Portugal, while formally remaining part of the West (symbolised by its NATO membership), psychologically transcended its scope. Together with the colonial wars, its patriarchal, non-democratic form of government contributed to such a situation, and the phenomena were closely correlated. Antonio de Oliveira Salazar’s New State could not have existed without dependent territories, called the Overseas, because ruling them was one of the foundations of the ideology legitimising the power of the prime minister-dictator. The article discusses the relations among the Salazar state and its overseas territories in the political-ideological-emotional dimension, viewing them as one of the essential elements which led to the outbreak of the African wars and their long duration. The course of military campaigns in all African theatres is also presented, suggesting that the compulsory conscription and 4-year military service (including 2 years in the colonies) provided an emancipating experience which transformed Portuguese society to the extent that they were able to topple the dictatorship. The discussion is summed up by a summary of Portuguese losses and the timeline of gaining independence by the dependent territories.

Keywords

PL

Portugalia; kolonie; dekolonizacja; wojny w Afryce; Angola; Gwinea; Mozambik

EN

Portugal; colonies; decolonisation; wars in Africa; Angola; Guinea; Mozambique

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2019
• Issue: 34
• Pages: 316-339

Contributors

author

Kubiak Krzysztof

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

References

• Alfonso A., Martelo D., Operation „Mar Verde”, Referat wygłoszony w trakcie XXXIX Kongresu Międzynarodowej Komisji Historii Wojskowości w Turynie, 5 IX 2013 r. (mps w zbiorach autora).
• Booker L., Colonial Portugal and withdrawal, https://www.algarvehistoryassociation. com/en/portuguese-empire/139-colonial-portugal-and-withdrawal.
• Cabrera R.P., La historia cubana en Africa 1963–1991, b.m.w., 2013.
• Cahen M., La „fin de l’histoire”… unique: Trajectoires des anticolonialismes au Mozambique, „Portugal Studies Review” 2018, nr 1 (16).
• Calvocoressi P., Polityka międzynarodowa po 1945 roku, tłum. W. Bolimowska-Garwacka, Warszawa 1998.
• Cann J.P., Counterinsurgency in Africa. The Portugese Way of War 1961–1974, St. Petersburg, b.d.
• Christie S., My Granny Made Me an Anarchist. The Christie File: part 1, 1946–1964, Hastings 2002.
• Correia Alves da Costa M.A., A participaçao da Força Aérea Portuguesa nas guerras em África (1961–1974), Julho 2013.
• Crowley R., Zdobywcy, tłum. T. Hornowski, Poznań 2016.
• Cueto A., Portugal y su imperio frente a la descolonización 1945–62, „Espacio, Tiempo y Forma. Serie V, Historia Contemporanea” 2011.
• Delgado H., Memórias de Humberto Delgado, red. I. Delgado, Alfragide 2009.
• Galvao H., Santa Maria: My Crusade for Portugal, London 1961.
• Gentil da Silva J., Morskie dzieje Portugalczyków, tłum. V. Soczewińska, Gdańsk 1987.
• George E., The Cuban Intervention in Angola, 1965–1991. From Che Guevara to Cuito Cuanavale, London–New York 2005.
• Gleijeses P., Conflicting Missions: Havana, Washington, and Africa, 1959–1976, Chapel Hill 2002.
• Guinea-Bissau celebrates its 40th anniversary of Independence from Portuguese colonialism, http://nobidadetv.com/archives/8600.
• Hurley M.M., Sanctuary Lost: The Air War for Portuguese Guinea, 1963–1974, Columbus 2009.
• Klementowska I., Guerra Colonial (Wojna kolonialna) [w:] eadem, Samotność Portugalczyka, Wołowiec 2016.
• Kubiak K., Morski wymiar konfliktu rodezyjskiego. Brytyjska blokada portugalskiej Beiry [w:] Wojny i konflikty zbrojne po 1945 roku, t. 4, red. M. Giętkowski, Ł. Nadolski, Bydgoszcz 2017.
• Кубинцы на фронтах холодной войны. Где и зачем воевали солдаты Фиделя Кастро,
• https://topwar.ru/143201-kubincy-na-frontah-holodnoy-voyny-gde-i-zachem-voevali-soldaty-fidelya-kastro.html.
• Lauret P., A Marinha de Guerra Portugesa. Do fim da Guerra Mundial ao 25 de Abril de 1974, Lisbona 2015.
• Lemos Pires N., The Portuguese Army and the (CO)IN Operations. Comparative Studies,
• https://www.academia.edu/1612436/Portuguese_COIN_Operations.
• Leśniewski M., Wojna w Angoli 1961–1994 [w:] Zarys dziejów Afryki i Azji 1969–1996. Historia konfliktów, red. A. Bartnicki, Warszawa 1996.
• Lima Bacelar S.A.M., A Guerra em África 1961–1974. Estratégia adoptadas pelas Forçac
• Armadas, Liga dos Amigos do Museo Militar do Porto, b.m., 2000,
• Lopes R., West Germany and the Portuguese Dictatorship, 1968–1974: Between Cold War and Colonisation, London 2014.
• Łabno-Jabłońska A., Od rządów autorytarnych do demokracji parlamentarnej. Rewolucja portugalska 1974–1976, Katowice 1989.
• Macmillan H., The wind of change (the original text), http://www.africanrhetoric.org/pdf/ayor%206.2%205%20Harold%20MacMillan%20-%20The%20wind%20of%20change.pdf.
• Maier K., Conspicuous Destruction: War, Famine and the Reform Process in Mozambique. An Africa Watch Report, New York–Washington–Los Angeles–London 1992.
• Małowist M., Konkwistadorzy portugalscy, Warszawa 1975.
• Marcum J., The Angolan Revolution, vol. 1: The Anatomy of an Explosion, Cambridge 1969.
• Martelo D., 1974 – Cessar-Fogo em África, Lisboa 2001.
• Matos J., O F-86 Sabre em combate na Guiné, „Revista Militar” 2017, nr 5 (2584).
• Meredith, M. Historia współczesnej Afryki. Pół wieku niepodległości, tłum. S. Piłaszewicz, Warszawa 2011.
• Modern History Sourcebook: Rhodesia: Unilateral Declaration of Independence Documents, 1965, http://sourcebooks.fordham.edu/mod/1965Rhodesia-UDI.html.
• Morgenstierne Ch.M., Denmark and National Liberation in Southern Africa: A Flexible Response, Uppsala 2003.
• Oliveira Marques A.H., de, Historia Portugalii, t. 1, tłum. W. Chabasiński, J.Z. Klave, Warszawa 1987.
• Oliveira Salazar de A., Rewolucja pokojowa, Warszawa 2013.
• Oliver R., Atmore A., Dzieje Afryki po 1800 roku, tłum. K. Salawa, Warszawa 2007.
• Operación Dulcinea: el secuestro del „Santa María”, https://debarbasyboinas.wordpress.com/2016/11/09/operacion-dulcinea-el-secuestro-delsanta-maria/.
• Powrót z Afryki do Europy. Rozmowa z Manuelem Braca de Cruz, „Fronda” 1988, nr 13/14.
• Saraiva J.H., Krótka historia Portugalii, tłum. E. Łukaszyk, Krakow 2000.
• Sellstrom T., Sweden and National Liberation in Southern Africa: Solidarity and Assistance 1970–1994, Uppsala 2002.
• Spinola de A., Portugal e o Futuro, Lisboa 1974.
• Tama wraca do Mozambiku, http://afryka.org/afryka/tama-wraca-do-mozambiku,news/.
• Wasilewski J., Zaangażowanie Kuby w konflikty w Afryce Południowej [w:] Kuba i Afryka.
• Sojusz dla rewolucji, red. M.F. Gawrycki, W. Lizak, Warszawa 2006.
• Wilk W., Sankcje międzynarodowe przeciwko Rodezji Południowej – cele i praktyka, „Rubikon” 1998, nr 1, http://venus.ci.uw.edu.pl/~rubikon/Nr1/rodezja.htm.
• Wituch T., Historia Portugalii w XX wieku, Pułtusk 2000.