Nawiązania czy pożyczki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim?

• Authors: Rembiszewska Dorota Krystyna , Siatkowski Janusz

Title variants

EN

Continuations versus borrowings in the Polish-East Slavic borderland

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Distinguishing continuations from past borrowings in the Polish-East Slavic borderland is not always an easy task. The material involved is very diverse. In the case of the lexeme *bdo ‘rigid heddle in a loom’ the decisive factor is the form: the relic bardo is a native word, whereas the forms berda, bierda, berdo and bierdo are borrowings appearing in the Polish-East Slavic borderland, in newly settled areas of north and northwest Poland but also, secondarily, in Masuria and Warmia. The borrowed name for ‘thistle’ has the phonetically foreign form of bodiak as well as Polonised forms bodak and bodziak, theoretically likewise possibile in Polish. In Polish dialects these forms are usually confounded, making it impossible to delineate any sort of boundary; they are also richly attested in written Polish. The names for ‘forehead’: the East Slavic *lъbъ and *čelo in the remaining territories do in their turn dichotomise the Slavic area, with the eastern-Polandattested łeb being a borrowing, and the enclaves of the name *čelo in East Slavic dialects constituting a former native relic. The appearances of the word wyszki, meaning ‘attic over a barn or a sty, built of logs or boards and used for storing Hay or straw’, which today seems like a borrowing from Belarusian or Ukrainian, are in fact relics of the word’s once wide range in Polish dialects.

Keywords

EN

Slavic dialectology; Slavic language contacts; Dialectal geography; Lubelskie Voivodship; Lesser Poland; Mazovia; Podlasie; Slavic language contacts

• Publisher: Committee on Slavic Studies, Polish Academy of Sciences
• Journal: Rocznik Slawistyczny
• Year: 2016
• Volume: 65
• Pages: 67-87
• Document type: artykuł

Contributors

author

Rembiszewska Dorota Krystyna

• Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk Warszawa

author

Siatkowski Janusz

• Uniwersytet Warszawski

References

• Atlas gwar bojkowskich, oprac. głównie na podstawie zapisów S. Hrabca przez Zespół Instytutu Słowianoznawstwa PAN pod kier. J. Riegera, t. 1–7, Wrocław 1980–1991.
• Atlas gwar mazowieckich, t. 1 opr. H. Horodyska-Gadkowska, A. Strzyżewska-Zaremba, t. 2–10 opr. A. Kowalska, A. Strzyżewska-Zaremba, Wrocław 1971–1992.
• Atlas gwar polskich. 1. Małopolska, 1998, K. Dejna, 2. Mazowsze,2000, K. Dejna, S. Gala, A. Zdaniukiewicz, F. Czyżewski, 3. Śląsk, 2001,K. Dejna, S. Gala, 4. Wielkopolska, Kaszuby, 2002, K. Dejna, Warszawa 1998–2002.
• Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. 1, pod red. S. Glinki, A. Obrębskiej-Jabłońskiej, J. Siatkowskiego, Wrocław, t. 2–3, pod red. S. Glinki, Wrocław; t. 4–10 pod red. I. Maryniakowej, Warszawa 1980–2012.
• Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, pod red. Z. Sobierajskiego i J. Burszty, Wrocław 1979–.
• Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, opr. przez Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN pod kier. Z. Stiebera, od zesz. 7 pod kier. H. Popowskiej-Taborskiej, zesz. 1–15, Wrocław 1964–1978.
• Basara J., 1964–1965, Terminologia budownictwa wiejskiego w dialektach polskich, cz. 1: Dom mieszkalny; cz. 2: Pomieszczenia gospodarskie, ogrodzenia, zamknięcia, Wrocław.
• Boryś W., Popowska-Taborska H., Słownik etymologiczny kaszubszczyzny, Warszawa 1994–2010.
• Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, t. 2: Słownictwo dwujęzycznych mieszkańców rejonu (Słownik brasławski), red. nauk. E. Smułkowa, Warszawa 2009.
• Budziszewska W., 1965, Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Wrocław.
• Cechosz-Felczyk I., 2004, Słownictwo gwary Oleszkowiec i Hreczan (Greczan) na Podolu, Kraków.
• Czahrowski A., 1597, Threny i rzeczy rozmaite, Poznań.
• Czarkowski L., 1908, Słownik gwary ludowej w Ziemi Drohickiej, „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk”, t. 1, Wilno, s. 110–128.
• Czyżewski F., 1986, Atlas gwar polskich i ukraińskich okolic Włodawy, Lublin.
• Český jazykový atlas, red. J. Balhar, P. Jančák, d. 1–6, Praha 1992–2011.
• Dejna K., 1984, Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 30, s. 91–213.
• Encyklopédia ľudovej kultúry Slovenska, t. 2, Bratislava 1995.
• Falińska B., 1974–1984, Polskie słownictwo tkackie na tle słowiańskim, t. 1–4, Warszawa : Wrocław.
• Grek-Pabisowa I., Maryniakowa I., Słownik gwary starowierców mieszkających w Polsce, Wrocław 1980.
• Gwary polskie. Przewodnik multimedialny, pod red. H. Karaś, www.gwarypolskie.
• uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=548&Itemid=25. (dostęp
• 11.02.2016).
• Historický slovník slovenského jazyka, red. M. Majtán, d. 1–7, Bratislava 1991–2008.
• Horodyska-Gadkowska H., 1967, Polskie słownictwo gwarowe z zakresu hodowli zwierząt domowych, Wrocław.
• Inwentarze dóbr ziemskich województwa krakowskiego 1576–1700, wyd. A. Kamiński,
• A. Kiełbicka, S. Pańków, Warszawa 1956.
• Jungmann J., 1835–1839, Slovník česko-německý, d. 1–5, Praha.
• Karłowicz J., Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków 1900–1911.
• Kąś J., 2011, Słownik gwary orawskiej, t. 1: A–Ó, t. 2: P–Ź, Kraków.
• Kott F. Š., 1878–1893, Česko-německý slovník, zvláště gramaticko-frazeologický, d. 1–7, Praha.
• Kraszewski J. I., Ulana. Powieść poleska, https://pl.wikisource.org/wiki/Ulana/I (dostęp 11.02.2016).
• Kremer A., 1999, Słowniczek prowincjonalizmów podolskich ułożony w Kamieńcu Podolskim w r. 1863, [w:] Język polski dawnych Kresów Wschodnich, t 2: Studia i materiały, pod red. J. Riegera, Warszawa, s. 260–334.
• Kurzowa Z., 1985, Polszczyzna Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich do 1939 roku, Warszawa : Kraków.
• Linde M. S. B., Słownik języka polskiego, t. 1–6, Lwów 1854–1860, wyd. 3. fotooffsetowe, Warszawa 1951.
• Łopaciński H., 1893, Przyczynki do nowego słownika języka polskiego, „Prace Filologiczne”, t. 4, s. 173–279.
• Machek V., Česká a slovenská jména rostlin, Praha 1954.
• Malczewski A., Maria, Pieśń I, http://literat.ug.edu.pl/maria/maria1.htm (dostęp 1.03.
• 2016).
• Mały atlas gwar polskich, орг. przez Pracownię Atlasu i Słownika Gwar Polskich Zakładu Językoznawstwa PAN w Krakowie pod kier. K. Nitscha, t. 3–8 pod red. M. Karasia i Z. Stamirowskiej, t. 9–13 pod kier. M. Karasia, Wrocław 1957–1970.
• Maryniakowa I., Rembiszewska D. K., Siatkowski J., Różnojęzyczne słownictwo gwarowe Podlasia, Suwalszczyzny i północno-wschodniego Mazowsza, Warszawa 2015.
• Mojcher-Sforim M., Podróże Beniamina Trzeciego, tłum. M. Friedman, https://books.google.pl/books?id=a-ELCgAAQBAJ&pg=PA12&lpg=PA12&dq=ostro%C5%BCe%C5%84+bodziak&source=bl&ots=RxDLxRbC1t&sig=xnW2nT8EnGXfl lQLbH0HWM9AIOw&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwju5Yewt8PLAhVGMZoKHV1tD8kQ6AEIITAB#v=onepage&q=ostro%C5%BCe%C5%84%20bodziak&f=false (dostęp 1.03.2016).
• Moszyński K., 1929, Kultura ludowa Słowian, cz. 1: Kultura materialna, Kraków.
• Nazwiska polskie, http://nazwiska-polskie.pl/Bodziak (dostęp 1.03.2016).
• Olesch R., 1958–1959, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Bd. 1–2, Wiesbaden.
• Polski atlas etnograficzny, red. J. Gajek, t. 2, Warszawa 1965.
• Paryl W., 2004, Słownik gwary przesiedleńców ze wsi Tuligłowy koło Komarna, Kraków.
• Pastusiak K., 2007, Pogranicze polsko-białorusko-ukraińskie w świetle danych językowych i etnograficznych na podstawie nazw roślin, Warszawa.
• Pelcowa H., 1994, Mazowizmy leksykalne w gwarach Lubelszczyzny, Lublin.
• Pelcowa H., 1997, Słownictwo wschodniosłowiańskie w gwarach Polski środkowo-wschodniej w świetle związków językowych polsko-ukraińskich, [w:] Ze studiów nad gwarami wschodniosłowiańskimi w Polsce, red. F. Czyżewski, M. Łesiów, Lublin, s. 189–211. („Rozprawy Slawistyczne” 12).
• Pelcowa H., 2001, Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny, Lublin.
• Pelcowa H., 2015, Słownik gwary Lubelszczyzny, t. 3: Świat zwierząt, Lublin.
• Pleteršnik M., Slovensko-nemški slovar, d. 1–2, Ljubljana 1894–1895.
• Popowska-Taborska H., 1974, O niektórych paralelach leksykalnych kaszubsko-wschodniosłowiańskich, „Slavia Occidentalis”, t. 31, s. 85–91.
• Rembiszewska D. K., Siatkowski J. (w druku), Ze wschodniosłowiańskich reliktów leksykalnych – hreczka, racuchy i chabor. Referat na konferencji Актуальнi питання сучасної дiалектологiї. Засiдання 15: Дiалект i пам’ятка, Львiв 1–3 X 2015.
• Rembiszewska D. K., Siatkowski J. (w druku), Wschodniosłowiańskie relikty leksykalne w nazwach uprzęży i wozu. Referat na konferencji Трансформацiя дiалектного континууму i проблеми лiнгвоекологiї. До 30-рiччя Чорнобильської трагедiї. Київ 11–12 IV 2016.
• Rieger J., 2014, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Brasławszczyźnie, Warszawa.
• Rieger J., Masojć I., Rutkowska K., 2006, Słownictwo polszczyzny gwarowej na Litwie, Warszawa.
• Sandecki [Malecki] J., 1947, Ewangeliarz [Kraków 1527/28], wyd. J. Janów, Kraków.
• Sandecki J., 2014, [Tzw. Ewangeliarz, Kraków, Florian Ungler, po 1527–1528], do druku podał W. Wy d r a, Poznań.
• Schulz B., Manekiny, [w:] tenże, Sklepy cynamonowe, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/sklepy-cynamonowe-manekiny.html (dostęp 1.03.2016).
• Siatkowski J., 1958, Słownictwo Warmii i Mazur. Budownictwo i obróbka drewna, Wrocław. (Studia warmińsko-mazurskie, t. 1).
• Siatkowski J., 2008, Славянские наименования ‘лба’ в свете диалектных материалов и исторических источников, [w:] Общеславянский лингвистический атлас. Материалы и исследования 2006–2008, Москва, c. 114–125.
• Siatkowski J., 2010, Zanikanie elementów wschodniosłowiańskich w polskich dialektach peryferyjnych, [w:] Język polski – wczoraj, dziś, jutro, pod red. B. Czopek-Kopciuch i P. Żmigrodzkiego, Kraków, s. 367–373.
• Siatkowski J., 2012, Słowiańskie nazwy części ciała w historii i dialektach, Warszawa.
• Sienkiewicz H., Ogniem i mieczem, https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/ogniem-i-mieczem-tom-pierwszy.html (dostęp 1.03.2016).
• Sławski F., Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Kraków 1952–1982.
• Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi we Lwowskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem W. Paryla, oprac. przez K. Czarnecką, D. A. Kowalską, E. Rudolf-Ziółkowską, pod red. K. Czarneckiej, D. A. Kowalskiej, Kraków 2015.
• Słownictwo gwarowe przesiedleńców z Ukrainy. Słownik porównawczy kilku wsi w Tarnopolskiem, z materiałów zebranych pod kierunkiem W. Paryla, oprac. przez K. Czarnecką, D. Kowalską, E. Rudolf-Ziółkowską, pod red. J. Riegera, Kraków 2007.
• Słownik gwar polskich, opr. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kier. M. Karasia, od t. 2. pod kier. J. Reichana, od t. 6 pod kier. J. Okoniowej, Wrocław 1977–,.
• Słownik języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, t. 1–11, Warszawa 1958–1969.
• Słownik języka polskiego, ułożony pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego, W. Niedźwiedzkiego, t. 1–8, Warszawa 1908–1927 (tzw. Słownik warszawski).
• Słownik języka polskiego, wypracowany przez A. Zdanowicza, M. Bohusza Szyszkę i in., t. 1–2, Wilno 1861 (tzw. Słownik wileński).
• Słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, http://sxvii.pl (dostęp 13.02.2016).
• Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, (F. Pepłowski, K. Mrowcewicz), Wrocław 1966–.
• Słownik prasłowiański, opr. Zespół Zakładu Słowianoznawstwa PAN, red. F. Sławski, Wrocław 1974–.
• Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–11, Warszawa : Kraków 1953–2004.
• Steffen W., Słownik warmiński, Wrocław 1984.
• Tarnacki J., 1939, Studia porównawcze nad geografią wyrazów (Polesie – Mazowsze), Warszawa.
• Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, t. 1–4, Warszawa, 2003.
• Waniakowa J., 2012, Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim, Kraków.
• Zborowski J., 2009, Słownik gwary Zakopanego i okolic, opracowany i uzupełniony z materiałów Autora przez Zespół Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk pod kierunkiem J. Okoniowej, Zakopane : Kraków.
• Zdancewicz T., 1958, Z zagadnień gwar przejściowych pogranicza polsko-białoruskiego, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, t. 1: Prace językoznawcze i etnogenetyczne na IV Międzynarodowy Kongres Slawistó w w Moskwie, s. 205–215.
• Zdancewicz T., 1975, [Odpowiedź na ankietę], [w:] Беларуска-польскія ізалексы, Мінск, c. 32–41.
• Ананьева Н. Е., 1990, Вариантность и синонимия в названиях частей тела в польских говорах Казахстана, [w:] Studia nad polszczyzną kresową, t. 5, pod red. J. Riegera, W. Werenicza, Wrocław, s. 185–204.
• Аркушин Г., 2014, Народна лексика Західного Полісся, Луцьк.
• Большой академический словарь русского языка, t. 3: Во – Вящий, ред. Л. И. Балахонова, Н. В. Соловьев, Москва 2005.
• Веренич В. Л., Польско-белорусское языковое взаимодействие (на материале мазурского островного говора в Полесье), [w:] Studia nad polszczyzną kresową, t. 5, pod red. J. Riegera, W. Werenicza, Wrocław 1990, s. 7–141.
• Даль Вл., 1955–1956, Толковый словарь живого великорусского языка, т. 1–4, Москва.
• Горбач О., 1965, Пiвнiчно-надднiстрянська говiрка й дiялектний словник с. Романiв Львiвської области, Мюнхен.
• Грінченко Б., 1907–1909, Словарь української мови, т. 1–4, Київ.
• Етимологічний словник української мови, ред. О. С. Мельничук, т. 1–6, Київ 1982–2012.
• Лексічны атлас беларускіх народных гаворак у пяці тамах, рэд. М. В. Бірыла, Ю. Ф. Мацкевіч, Мінск 1993–1998.
• Лисенко П. С., Словник полiських говорiв, Киïв 1974.
• Общеславянский лингвистический атлас. Серия лексико-словообразовательная, вып. 9. Человек. Ogólnosłowiański atlas językowy, Seria leksykalno-słowotwórcza, t. 9. Człowiek, red. J. Siatkowski, J. Waniakowa. Zespół redaktorski: A. Basara, J. Basara, I. M. Doliński, H. Grochola-Szczepanek, L’. Králik, D. K. Rembiszewska, J. Siatkowski, Ž. Ž. Varbot, J. Waniakowa, Kraków 2009.
• Расторгуев П. С., Словарь народных говоров Западной Брянщины, Минск 1973.
• Сабадош I., Українська лексика в просторi i часi. Збiрник праць, Ужгород 2015.
• Словарь русских народных говоров, составил (с 2-ого т. гл. ред.) Ф. П. Филин (Ф. П. Сороколетов, С. А. Мызников), Москва : Ленинград : Санкт-Петербург 1965–.
• Словарь русского языка XI–XVII вв., ред. С. Г. Бархударов (Ф. П. Филин, Д. Н. Шмелев, Г. А. Богатова, В. Б. Крысько), Москва 1975–.
• Словник української мови, ред. І. К. Білодід, т. 1–11, Київ 1970–1980.
• Словник української мови XVI – першої половини XVII ст., ред. Д. Гринчишин, Львiв 1994–.
• Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча, рэд. Ю. Ф. Мацкевіч, т. 1–5, Мінск 1979–1986.
• Тлумачальны слоўнік беларускай мовы, пад рэд. К. К. Атраховіча (Кандрата Крапівы), т. 1–5, Мінск 1977–1984.
• Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд, ред. О. Н. Трубачев (А. Ф. Журавлев), Москва 1964–.
• Этымалагічны слоўнік беларускай мовы, рэд. В. У. Мартынаў, Мінск 1978–.