Lanca tatarska w służbie prusko-brandenburskiej. Wybrane zagadnienia z historii osadnictwa Tatarów litewskich w państwach pruskich do XIX wieku

• Authors: Bassara Krzysztof

Title variants

EN

Tatar Lance in the Prussian-Brandenburg Service. Selected Issues from the History of Lithuanian Tatar settlements in Prussia until the 19th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przybliża dzieje kontaktów społeczności muzułmańskiej z Prusami w epoce nowożytnej do czasów epoki napoleońskiej, gdy na trwałe państwo prusko-brandenburskie utraciło ziemie zamieszkałe przez Tatarów litewskich. Ukazuje on rolę dynastii Hohenzollernów w kształtowaniu się osadnictwa muzułmańskiego w Prusach, głównie przez pryzmat kolonizacji wojskowej Tatarów litewskich na ziemiach pruskich. Stąd artykuł odnosi się przede wszystkim do dziejów istnienia w armii pruskiej formacji Towarzyszy, Korpusu Bośniackiego i Pułku Tatarskiego, wokół których budowano ideę państwa tolerancyjnego względem wyznawców islamu. Zarazem artykuł porusza kwestie statusu prawnego islamu w Prusach, a także wzajemnych relacji między Prusami a Rzeczpospolitą Obojga Narodów, które osnute są wokół dziejów Tatarów litewskich.

EN

The article introduces the history of contacts between the Muslim community and Prussia in the modern age to the Napoleonic era, when the Prussian-Brandenburg state permanently lost land inhabited by Lithuanian Tatars. It shows the role of the Hohenzollern dynasty in the formation of Muslim settlements in Prussia, mainly through the prism of military colonization of Lithuanian Tatars in Prussia. Hence, the article refers primarily to the history of such groups as the Companions, the Bosnian Corps and the Tatar Regiment in the Prussian army, around which the idea of a tolerant state towards Islam was built. At the same time, the article touches on the legal status of Islam in Prussia, as well as the mutual relations between Prussia and the Polish-Lithuanian Commonwealth, which are based around the history of Lithuanian Tatars.

Keywords

PL

Prusy-Brandenburgia; status prawny islamu; Tatarzy litewscy; osadnictwo muzułmańskie; historia wojskowości

EN

Prussia-Brandenburg; Islamic legal status; Lithuanian Tatars; Muslim settlements; military history

• Publisher: Verbinum / Wydawnictwo Księży Werbistów
• Journal: Nurt SVD
• Year: 2019
• Issue: 2
• Pages: 167-186

Dates

published

2019-12-31

Contributors

author

Bassara Krzysztof

References

• A. Drozd i in., Meczety i cmentarze Tatarów polsko-litewskich, Warszawa 1999
• A. Konopacki, Życie religijne Tatarów na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI-XIX wieku, Warszawa 2010
• A. Kopisch, Die königlichen Schlösser und Gärten zu Potsdam, Berlin 1854
• A. Kossert, Prusy Wschodnie. Historia i mit, Warszawa 2019
• A. Osipowiсz, Meczet w Winksznupiu, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 51, 1868
• A. von Treskow, Der Feldzug der Preussen im Jahre 1794. Veitrag zur Geschichte des Polnischen Revolutions-Krieges, Berlin 1837
• A. Zajączkowski, Studia orientalistyczne z dziejów słownictwa polskiego, Wrocław 1953
• C. Clark, Prusy. Powstanie i upadek 1600-1947, Warszawa 2009
• C. Decker, Ansichten über die Kriegführung im Geiste der Zeit: nach dem Französischen des Rogniat und nach Vorlesungen welche im Winter 1816/1817 den Offizieren des Generalstaabes in Berlin gehalten worden sind, Berlin 1822
• C. Jany, Armia Fryderyka Wielkiego. Od wstąpienia Fryderyka Wielkiego na tron do wybuchu wojny siedmioletniej, Oświęcim 2016
• Ch. James, A new and enlarged military dictionary..., London 1802
• D. Chmielowska i in., Być kobietą w Oriencie, Warszawa 2008
• Die Preußischen Ulanen, „Deutsche Wehr-Zeitung. Militairische Zeitschrift”, 11 September 1853
• F. Genthe, Die Bosniaken in der preussischen Armee. Ein Beitrag zur Geschichte der bosnischen Lanzenreiter in den Armeen fremder Mächte, [w:] Wissenschaftliche Mitteilungen aus Bosnien und der Herzegowina, Wien 1902
• G. Gieraths, Die Kampfhandlungen der brandenburgisch-preussischen Armee, 1626-1807, Berlin 1964
• G. Hassel, Specialstatistik der Preussuschen Monarchie, [w:] „Statistischer Umrifs der sämtlichen Europäischen Staaten in Hinsicht [...] Erster Theil. Die statistische Ansicht und Specialstatistik von Mitteleuropa”, Braunschweig 1805
• G. Höpp, Muslime in der Mark. Als Kriegsgefangene und Internierte in Wünsdorf und Zossen, Berlin 1997
• G. Küntzel, Die politischen Testamente der Hohenzollern nebst ergänzenden Aktenstücken, Leipzig-Berlin 1911
• G.S., Die Tartaren-Kolonie in Neuostpreußen, [w:] „Der Freimüthige”, Berlin 1806
• G.W. von Valentini, Abhandlung über den kleinen Krieg und über den Gebrauch der leichten Truppen mit Rücksicht auf den französischen Krieg, Berlin 1824
• G.W. von Valentini, Die Lehre vom Kriege. Erste Theil. Der kleine Krieg und die Gefechtlehre, Leipzig-Berlin 1822
• H. Jankowski, Cz. Łapicz (tłum. i opr.), Klucz do raju. Księga Tatarów litewsko-polskich z XVIII wieku, Warszawa 2000
• H. Sommer, Beitrage zu den militarischen Beziehungen zwischen Deutschland und Polen, „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrit für Polen”, Posen 1929
• J. Ohryzko (red.), Pogłowne Tatarskie, „Volumina legum”, Petersburg 1860
• J. Reychman, Orient w kulturze polskiego Oświecenia, Wrocław-Warszawa-Kraków 1964
• J. Talko-Hryncewicz, Muślimowie, czyli tak zwani Tatarzy litewscy, Kraków 1924
• J. Tyszkiewicz, Rejestr chorągwi tatarskich walczących w wojnie polsko-krzyżackiej 1519–1521, „Zapiski Historyczne”, t. LIII, z. 1-2, 1988
• J. Tyszkiewicz, Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII-XVIII w., Warszawa 1989
• J. Wąsicki, Kolonizacja niemiecka w okresie Prus Południowych 1793-1806, „Przegląd Zachodni”, nr 9-10, 1953
• J. Woliński, Przyczynki do wojny 1676 r., „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, t. 2, z. 1, Warszawa 1930
• J.F. Drobysz Tuszyński, Pamiętnik, [w:] A. Przyboś (red.), Dwa pamiętniki z XVII wieku. Jana Cedrowskiego i Jana Floriana Drobysza Tuszyńskiego, Wrocław-Kraków 1954
• J.H. Dąbrowski, Wyprawa Generała Jana Henryka Dąbrowskiego do Wielkiej Polski roku 1794 przez niego samego spisana, Poznań 1839
• K. Łopatecki, Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013
• L. v. Baczko, Beitrag zur Geschichte des Preußischen Bosniaken-Corps, vorzueglich ueber dessen Ursprung und seine ersten Offiziere, [w:] Beitraege zur Kunde Preußens, Königsberg 1818
• M. Baliński, Historya miasta Wilna z rycinami, Wilno 1836
• M. Dufner-Greif, Von Bosniaken und Towarczys. Das Leben ihres Generals Heinrich Johann Freiherr von Gunther (1736-1803), Berlin 1937
• M. Heimbach, Die Entwicklung der islamischen Gemeinschaft in Deutschland seit 1961, Berlin 2001
• M. Hotopp-Riecke, Plädoyer für einen Perspektivenwechsel Mehr Aufmerksamkeit für deutsch-tatarische Interkulturgeschichte, „Ansätze”, nr 3-4, 2014
• M. Hotopp-Riecke, Polscy Tatarzy w Prusach. Przyczynek do dziejów wojskowości i historii mentalności, [w:] B. Igielska (red.), Tatarzy Polscy. Historia i kultura Tatarów w Polsce, Szczecin 2009
• M. Hotopp-Riecke, Tatarisch-preußische Interferenzen im 17. und 18. Jahrhundert. Eine Beziehungsgeschichte, [w:] „Österreichische Zeitschrift für Geschichtswissennaschaften”, Jg. 28, Heft 1, 2017
• M. Hotopp-Riecke, The Muslim Tatar cultural legacy in its German-Polish context, [w:] The art of the Islamic world and the artistic relationships between Poland and Islamic countries, Kraków 2011
• M. Lehmann, Preussen und die katholische Kirche seit 1640. Nach den Acten des Geheimen Staatsarchives. 2. Theil. 1740-1747, Leipzig 1881
• M. Zyzik, Małżeństwo w prawie muzułmańskim, Warszawa 2003
• P. Borawski, Tatarskie chorągwie plemienne w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI i pol. XVII w., „Acta Baltico-Slavica”, t. XII, 1979
• P. Borawski, Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986
• P. Czyżewski, Alfvrkan Tatarski prawdziwy na czterdzieści części rozdzielony..., Wilno 1617
• Powszechne Prawo Kraiowe dla Państw Pruskich (PPK 1794), Poznań 1826
• R. Dobrowolski, Buczaccy i Baranowscy – kwiat rodów Tatarskich u schyłku Rzeczpospolitej i po trzecim rozbiorze Polski, [w:] „Nasza Sokółka” [on-line], https://naszasokolka.wordpress.com/2006/09/15/buczaccy-i-baranowscy-kwiat-rodow-tatarskich-u-schylkurzeczpospolitej-i-po-trzecim-rozbiorze-polski/ [dostęp: 18.05.2016]
• R. Handke, Słownictwo pism Stefana Żeromskiego: Walka, wojna, wojskowość, Kraków 2002
• R. Reicke, Briefe von Timotheus Gisevius an Ludwig Ernst Borowski, Königsberg 1900
• R. Stadelmann, Preussens Könige in Ihrer Thätigkeit für die Landescultur. Zweiter Theil Friedrich der Grosse, Leipzig 1882
• Rękopisma Jana Wincentego Bandtkie Stężyńskiego, „Biblioteka warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi”, Warszawa 1858
• S. Askenazy, Napoleon a Polska. Upadek Polski a Francya, Kraków-Warszawa 1918
• S. Augusiewicz, Najazd tatarski na Prusy Książęce w 1656 roku. Sienkiewiczowska wizja – lokalna tradycja – przebieg – w świetle badań historycznych, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Seria: Zeszyty Historyczne”, t. XVI, 2017
• S. Augusiewicz, Najazdy tatarskie na Prusy Książęce (1656-1657): legendy i fakty, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3, 1995
• S. Chazbijewicz, S. Moćkun, Tatarzy pod Grunwaldem, Grunwald 2012
• S. Chazbijewicz, Tatarzy Polscy – krótki zarys dziejów, [w:] J. Gutowski, Katalog zabytków tatarskich, t. I, Broń i uzbrojenie Tatarów, Warszawa 1997
• S. Dunin i in., Tatarskie biografie. Tatarzy polsko-litewscy w historii i kulturze, Białystok 2012
• S. Kryczyński, Tatarzy litewscy. Próba monografii historyczno-etnograficznej, Warszawa 1938
• S. Theilig, Türken, Mohren und Tataren. Muslimische (Lebens-)Welten in Brandenburg-Preusen im 18. Jahrhundert, Berlin 2013
• S.K., Tatarzy litewscy w armji Fryderyka Wilhelma II, „Rocznik Tatarski”, Zamość 1935
• Schwert, Lanze, „Deutsche Wehr-Zeitung. Militairische Zeitschrift”, 29 September 1850
• T. Ciesielski, Polscy ułani w służbie Wettynów i Habsburgów w latach 1730-1763, [w:] T. Ciesielski (red.), W służbie obcych monarchów i państw, Warszawa 2015
• T. Swięcki, Opis starożytney Polski, Warszawa 1816
• W. Gliński, Komisja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: wobec wspólnot religijnych w Królestwie Polskim w latach 1815-1820, Warszawa 2002
• Z. Gloger Encyklopedja staropolska ilustrowana, Warszawa 1903

Identifiers

ISSN

1233-9717