Wpływ logiki formalnej na kształtowanie się polskiej terminologii gramatycznej w drugiej połowie XX wieku

• Authors: Grochowski Maciej

Title variants

EN

The influence of formal logic on the development of Polish grammatical terminology in the second half of the 20th century

Abstracts

PL

Językoznawcy polscy, teoretycy języka, urodzeni w latach trzydziestych XX wieku, którzy rozpoczęli swoją działalność naukową w latach pięćdziesiątych XX wieku, poszukiwali nowych metod opisu gramatycznego języka polskiego. Istotny wpływ na liczne prace z zakresu gramatyki polskiej Andrzeja Bogusławskiego, Stanisława Karolaka, Zuzanny Topolińskiej i innych badaczy tego pokolenia miała metodologia europejskiego strukturalizmu i logiki formalnej. Uczeni posługiwali się wieloma terminami pochodzącymi z rachunku funkcyjnego i rachunku zdań, a także tworzyli nowe, oparte na terminologii logicznej. W tym artykule omawiane są dwa podstawowe terminy logiczne, predykat i implikacja, a następnie dwie grupy terminów gramatycznych na nich opartych. Do pierwszej należy np. wyrażenie predykatywne, struktura predykatowo-argumentowa, a do drugiej implikacja semantyczna i sprzeczność.

EN

The influence of formal logic on the development of Polish grammatical terminology in the second half of the 20th century. Summary: The generation of the Polish language theoreticians who were born in the 1930s and started their scientific activity in the 1950s searched for new methods of the grammatical description of Polish. The methodology of European structuralism and formal logic had a significant influence on numerous studies on Polish grammar authored by Andrzej Bogusławski, Stanisław Karolak, Zuzanna Topolińska, and by other scholars of the same generation. They used terms taken from functional and sentential calculi, and created new ones that were based on logical terminology. The article first discusses two basic terms used in logic, namely, predicate and implication, to then address two sets of grammatical terms which are based on the logical terms. The first set includes terms such as e.g. predicative expression, predicate-argument structure, whereas the other set contains terms such as semantic implication, contradiction. Keywords: history of Polish linguistics, grammar, semantics, formal logic, terminology

Keywords

PL

historia językoznawstwa polskiego,; gramatyka,; semantyka,; logika formalna,; terminologia

EN

history of Polish linguistics,; grammar,; semantics,; formal logic,; terminology

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2020
• Volume: 76
• Pages: 71-80

Contributors

author

Grochowski Maciej

• Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków

References

• 1. Ajdukiewicz Kazimierz (1956): Okres warunkowy a implikacja materialna. – Studia Logica IV, 117–134.
• 2. Ajdukiewicz Kazimierz (1974): Logika pragmatyczna. – Warszawa: PWN.
• 3. Ajdukiewicz Kazimierz (1985): O spójności syntaktycznej. – [w:] Kazimierz Ajdukiewicz, Język i poznanie, t. I. – Warszawa: PWN, 222–242.
• 4. Bellert Irena (1972): On the logico-semantic structure of utterances. – Wrocław: Ossolineum.
• 5. Bellert Irena, Saloni, Zygmunt (1972): O opisie semantycznym haseł czasownikowych. – [w:] Anna Wierzbicka (red.): Semantyka i słownik. – Wrocław: Ossolineum, 223–236.
• 6. Bogusławski Andrzej (1973): O analizie semantycznej. – Studia semiotyczne IV, 47–70.
• 7. Bogusławski Andrzej (1974): Preliminaries for semantic-syntactic description of basic predicative expressions with special reference to Polish verbs. – [w:] Alicja Orzechowska, Roman Laskowski (red.): O predykacji. – Wrocław: Ossolineum, 39–57.
• 8. Bogusławski Andrzej (1976): Presupozycje a negacja. – [w:] Maria Renata Mayenowa (red.): Semantyka tekstu i języka. – Wrocław: Ossolineum, 33–50.
• 9. Bogusławski Andrzej (1977): Problems of the thematic-rhematic structure of sentences, Warszawa: PWN.
• 10. Bogusławski Andrzej (1978): On decision making in semantics. – Linguistische Studien 47, 25–63.
• 11. Bogusławski Andrzej (1986): Analiza zdań warunkowych a problem funkcji semiotycznych. – Studia Semiotyczne XIV–XV, 215–224.
• 12. Borkowski Ludwik (1970): Logika formalna. – Warszawa: PWN.
• 13. Carnap Rudolf (1995): Logiczna składnia języka. Z angielskiego przełożyła i wstępem opatrzyła Barbara Stanosz. – Warszawa: PWN.
• 14. Czeżowski Tadeusz (1968): Logika. – Warszawa: PWN.
• 15. Danielewiczowa Magdalena (2018): Terminomania i terminofobia we współczesnej lingwistyce. – [w:] Tomasz Mika, Dorota Rojszczak-Robińska, Olga Ziółkowska (red.): Terminy w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym. – Poznań: Wydawnictwo Rys, 11–30.
• 16. Faryno Jerzy (1972): Struktura głęboka wykładnika jeśli…, to… – [w:] Anna Wierzbicka (red.): Semantyka i słownik. – Wrocław: Ossolineum, 165–178.
• 17. Frege Gottlob (1977): Pisma semantyczne. Z niemieckiego przełożył oraz wstępem i przypisami opatrzył Bogusław Wolniewicz. – Warszawa: PWN.
• 18. Grochowski Maciej (1982): Zarys leksykologii i leksykografii. Zagadnienia synchroniczne. – Toruń: Wydawnictwo UMK.
• 19. Grochowski Maciej (1984): Składnia wyrażeń polipredykatywnych (zarys problematyki). – [w:] Zuzanna Topolińska (red.): Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia. – Warszawa: PWN, 213–299.
• 20. Grochowski Maciej (2017a): Terminologia a jednostki leksykalne systemu ogólnego. O definiowaniu terminów w ustawach o nauce i szkolnictwie wyższym. – [w:] Renata Przybylska, Władysław Śliwiński (red.): Terminologia specjalistyczna w teorii i praktyce językoznawców słowiańskich. – Kraków: Wydawnictwo UJ, 11–28.
• 21. Grochowski Maciej (2017b): Koncepcja składni trójpoziomowej w teorii języka Stanisława Karolaka. – [w:] Zofia Zaron, Zbigniew Greń (red.): My z Nich. Spuścizna językoznawców Uniwersytetu Warszawskiego. – Warszawa: Wydział Polonistyki UW, BEL Studio Sp. z o.o., 95–107.
• 22. Hjelmslev Louis (1979): Prolegomena do teorii języka (tłum. H. Kurkowska, A. Weinsberg). – [w:] Halina Kurkowska, Adam Weinsberg (red.): Językoznawstwo strukturalne. Wybór tekstów. – Warszawa: PWN, 44–137.
• 23. Husserl Edmund (2006): Badania logiczne (tłum. Janusz Sidorek), Warszawa: PWN.
• 24. Karolak Stanisław (1966): Zagadnienia rekcji przyimkowej czasownika w języku rosyjskim. – Wrocław: Ossolineum.
• 25. Karolak Stanisław (1972): Zagadnienia składni ogólnej. – Warszawa: PWN.
• 26. Karolak Stanisław (1974): O programie składni wyrażeń predykatywnych w gramatyce języka polskiego. – [w:] Alicja Orzechowska, Roman Laskowski (red.): O predykacji. – Wrocław: Ossolineum, 7–23.
• 27. Karolak Stanisław (1977): Z problematyki opisu wyrażeń predykatowo-argumentowych. – Studia Gramatyczne I, 75–102.
• 28. Karolak Stanisław (1984): Składnia wyrażeń predykatywnych. – [w:] Zuzanna Topolińska (red.): Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia. – Warszawa: PWN, 11–211.
• 29. Karolak Stanisław (1999): Implikacja semantyczna, predykat. – [w:] Kazimierz Polański (red.): Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. – Wrocław: Ossolineum, 250–251, 460–462.
• 30. Karolak Stanisław (2001): Założenia gramatyki o podstawach semantycznych. – [w:] Stanisław Karolak, Od semantyki do gramatyki. Wybór rozpraw. – Warszawa: Instytut Slawistyki PAN, 21–61.
• 31. Karolak Stanisław (2002): Podstawowe struktury składniowe języka polskiego. – Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.
• 32. Kotarbiński Tadeusz (1961): Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk. – Wrocław: Ossolineum.
• 33. Kwiatkowski Tadeusz (1995): Logika ogólna. – Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• 34. Lyons John (1984): Semantyka 1. Z angielskiego przełożył Adam Weinsberg. – Warszawa: PWN.
• 35. Marciszewski Witold, red. (1970): Mała encyklopedia logiki. – Wrocław: Ossolineum.
• 36. Marciszewski Witold, red. (1987): Logika formalna. Zarys encyklopedyczny z zastosowaniem do informatyki i lingwistyki. – Warszawa: PWN.
• 37. Quine Willard van Orman (1977): Filozofia logiki. Z angielskiego przełożyła Halina Mortimer. – Warszawa: PWN.
• 38. Reichenbach Hans (1967): Elementy logiki formalnej (fragmenty). – [w:] Jerzy Pelc (red.): Logika i język. Studia z semiotyki logicznej. – Warszawa: PWN, 1–222.
• 39. Russell Bertrand (1971): Mój rozwój filozoficzny. Z angielskiego przełożyli Halina Krahelska, Czesław Znamierowski. – Warszawa: PWN.
• 40. Stanosz Barbara, Nowaczyk, Adam (1976): Logiczne podstawy języka. – Wrocław: Ossolineum. Topolińska Zuzanna (1976): Wyznaczoność (tj. charakterystyka referencyjna) grupy imiennej w tekście polskim. – Polonica II, 33–72.
• 41. Topolińska Zuzanna (1984): Składnia grupy imiennej. – [w:] Zuzanna Topolińska (red.): Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, Warszawa: PWN, 301–389.