Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu

• Authors: Tokarski Ryszard

Title variants

EN

THE LINGUISTIC PICTURE OF THE WORLD AND SOME ASSUMPTIONS OF COGNITIVISM

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Jednym z podstawowych zadań w badaniach nad językowym obrazem świata jest takie ukształtowanie semantycznej definicji słowa, które zdawałoby sprawę z tego, jak ludzie rozumieją bądź jak mogą rozumieć słowo w określonym kontekście. Artykuł proponuje model definicji kognitywnej, która ma charakter otwarty i potrafi uwzględniać wszystkie konotacje w języku słabiej utrwalone. Na przykładzie polskich nazw barw przedstawiona została zasada wzajemnej motywacji (przewidywalności) elementów znaczeniowych, polegająca na odtworzeniu wewnętrznej hierarchizacji składników semantycznych i ustaleniu między nimi zależności znaczeniowych. Prototypowy wzorzec barwy wpływał na wielokierunkowy rozwój konotacji semantycznych, motywując kolejne ciągi transformacyjne o różnym stopniu uszczegółowienia. W konsekwencji całościowa rama interpretacyjna jednostki leksykalnej składa się z grona wzajemnie się dopełniających subram szczegółowych. Każdy z postulowanych składników znaczenia motywował bądź był motywowany przez inne składniki semantyczne.

EN

One of the basic tasks in the study of the linguistic picture of the world is to shape a word's semantic definition in such a way as to reveal how the word is or may be understood in a particular context. In the paper, a model of an open cognitive definition capable of capturing all loose connotations is proposed. On the basis of Polish colour terms, a principle of mutual motivation (predictability) of semantic components is presented. The principle consists in reconstructing the inner hierarchy of semantic components and establishing semantic interrelationships among them. The prototypical colour template influenced a multidirectional development of semantic connotations and motivated successive transformational chains specified to various degrees. Hence the global interpretational frame of a lexical unit consists of a cluster of specific complementary subframes. Each of the postulated semantic components either motivated or was motivated by other components of the frame.

Keywords

PL

językowy obraz świata; semantyczna definicja słowa; definicja kognitywna; konotacje; polskie nazwy barw; zasada wzajemnej motywacji (przewidywalności) elementów znaczeniowych; ciągi transformacyjne; rama interpretacyjna; subramy interpretacyjne

EN

Linguistic Worldview; the semantic definition of a word; the cognitive definition; connotations; Polish colour terms; the principle of mutual motivation (predictability) of semantic components; transformational chains; interpretational frame; interpretational subframes

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1997-1998
• Volume: 9-10
• Pages: 7–24

Contributors

author

Tokarski Ryszard

References

• Apresjan J. D., 1980, Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, tłum. Z. Kozłowska, A. Markowski, Wrocław.
• Bartmiński J., 1985, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, I, pod red. M. Basaja i D. Rytel, Warszawa.
• Bartmiński J., 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] Konotacja, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin.
• Bartmiński J., Tokarski R., 1993, Definicja semantyczna: czego i dla kogo?, [w:] O definicji i definiowaniu, pod red. J. Bartmińskiego i R. Tokarskiego, Lublin.
• Fife J., 1994, Wykłady z gramatyki kognitywnej, [w:] Podstawy gramatyki kognitywnej, pod red. H. Kardeli, Warszawa.
• Filar D., 1995, Poetyckie kreacje cielesności w wybranych utworach poezji współczesnej, [w:] Kreowanie świata w tekstach, pod red. A. M. Lewickiego i R. Tokarskiego, Lublin.
• Filar D., Głaz A., 1996, Obraz ręki w języku polskim i angielskim, [w:] Językowa kategoryzacja świata, pod red. R. Grzegorczykowej i A. Pajdzińskiej, Lublin.
• Fillmore Ch. J., 1977, Topics in lexical semantics, [in:] Current Issues in Linguistic Theory, ed. by R. W. Cole, Indiana, University Press, Bloomington-London.
• Fillmore Ch. J., 1982, Frame semantics, [w:] Linguistics in the Morning Calm. Selected Papers from SICOL – 1981, ed. by The Linguistic Society of Korea, Seoul.
• Fillmore Ch. J., 1985, Frames and the semantics of Understanding, “Quaderni di semantica” VI, 2.
• Greimas A. J., 1966, Sémantique structural. Recherche de method, Paris.
• Grzegorczykowa R., 1990, Pojęcie językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin.
• Jordanskaja I., Mielczuk I., 1988, Konotacja w semantyce lingwistycznej i leksykografii, [w:] Konotacja, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin.
• Lakoff G. Johnson M., 1980, Metaphors We live by, The University od Chicago (polska wersja: Metafory w naszym życiu, tłum. T. P. Krzeszowski, Warszawa 1988).
• Lakoff G., 1986, Classifiers as a reflection of mind, [w:] Noun Classes and Categorization, ed. by C. Craig, Amsterdam.
• Langacker R., 1987, Foundation of Cognitive Grammar, vol. 1, Stanford.
• Lehrer A., 1990, Prototype theory and its implications for lexical analysis, [in:] Meaning and Prototypes. Studies in linguistic categorization, ed. by S. L. Tsohatzidis, London- New York.
• Minsky M., 1980, A framework for representing knowledge, [in:] Frame Conceptions and Text Understanding, ed. by D. Metzing, Berlin-New York.
• Pajdzińska A., 1990, Antropocentryzm frazeologii potocznej, „Etnolingwistyka”, 3.
• Pajdzińska A., 1993, Frazeologizmy jako tworzywo współczesnej poezji, Lublin.
• Pajdzińska A., Tokarski R., 1996, Językowy obraz świata – konwencja i kreacja, „Pamiętnik Literacki” LXXXVII, 4.
• Pottier B., 1964, Vers une sémantoque modernę, „Travaux de Linguistique et de Litterature”, Strasbourg, II, I.
• Puzynina J., 1990, Słowo Norwida, Wrocław.
• Schultze B., Tabakowska E., 1995, W obronie kontestatorów: Langacker i Gombrowicz, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. LI.
• Słownik stereotypów i symboli ludowych (1996), t. 1: Kosmos, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin.
• Taylor J. R., 1989, Linguistic Categorization. Prototypes in Lunguistic Theory, Clarendon Press, London.
• Tokarski R., 1988, Konotacja jako składnik treści słowa, [w:] Konotacja, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin.
• Tokarski R., 1992, Czy człowiek jest istotą dobra? Wartościowanie w metaforach językowych, [w:] Studia o tropach, II, Pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław.
• Tokarski R., 1993, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Wrocław.
• Tokarski R., 1995, Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
• Trzebiński J., 1981, Twórczość a struktura pojęć, Warszawa.
• Wierzbicka A., 1985, Lexicography and Conceptual Analysis, Karoma Publishers, Ann Arbor.
• Wierzbicka A., 1990, The meaning of color terms: Semantics, culture, and cognition, “Cognitive Linguistics”, vol. 1 – 1.