The Chronicles and Memoirs of a Gdańsk Merchant and the Official of St. Mary’s Church, Eberhard Bötticher (1554–1617)

• Authors: Edmund Kizik

Title variants

PL

Kroniki i pamiętniki gdańskiego kupca i witryka kościoła Mariackiego,Eberharda Böttichera (1554–1617)

• Conference: This volume is dedicated to Professor Jerzy Trzoska on His seventieth birthday
• Languages of publication: EN

Abstracts

PL

Eberhard Bötticher (1554–1617), gdański kupiec i witryk w farze miejskiej (kościół NMP), znany jest historykom przede wszystkim jako autor Historisches Kirchen-Register, obszernej kroniki kościoła Mariackiego na tle dziejów miasta – od założenia świątyni aż do 1616 roku. Obecnie autograf kroniki (w zbiorach Biblioteki Gdańskiej PAN), który był wielokrotnie kopiowany w XVII i XVIII wieku, przygotowywany jest do krytycznej edycji przez zespół w składzie: Christofer Herrmann z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego, który był równocześnie pomysłodawcą prac nad krytycznym wydaniem Kirchen-Register; Edmund Kizik z Instytutu Historii PAN i Instytutu Historii Uniwersytetu Gdańskiego; oraz Jürgen Kloosterhuis, dyrektor Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz w Berlinie-Dahlem. Prace edytorskie stały się okazją do nieco bliższego przyjrzenia się samej postaci Böttichera oraz prezentacji jego spuścizny kronikarskiej i pamiętnikarskiej. W niniejszym artykule zebrano informacje na ten samego kronikarza oraz jego znaczącego dorobku. Oprócz Historisches Kirchen-Register (ss. 547 + 24) należy wymienić związany z tym dziełem zbiór komentowanych dokumentów (Historische Declaration, Historische Erklärung – zachowane w nowszych odpisach). Materiały te mają bardzo dużą wartość dla poznania toczących się na przełomie XVI i XVII wieku sporów na tle wewnętrznego rozłamu w łonie gdańskiego protestantyzmu na zwolenników luteranizmu i kalwinizmu oraz między Radą Miejską Gdańska a biskupem włocławskim i królem o prawa patronackie do kościoła farnego. Poza zapiskami publicznymi Bötticher pozostawił po sobie również dwa tomy obszernych zapisków pamiętnikarskich – autografy przechowywane są w zbiorach Archiwum Państwowego w Gdańsku (t. 1: Memorial oder Gedenckbuch) oraz Biblioteki Gdańskiej PAN (t. 2: Der andere Theil des Eberhard Bötchers Chronica). Pierwszy tom, rozpoczęty na przełomie 1577 i 1578 roku, obejmuje lata 1516–1583 i stanowi kompilację historii Gdańska z zapiskami o pochodzeniu rodziny, dzieciństwie Böttichera, jego kawalerskiej młodości oraz początkach kupieckiej kariery zawodowej. W tomie drugim, doprowadzonym do marca 1595 roku, znajdujemy szczegółowy opis pierwszych lat małżeństwa, rozmaitych kłopotów rodzinnych (z reguły na tle toczącej się latami sprawy spadkowej siostry) oraz pierwszych kroków w działalności publicznej autora jako przedstawiciela pospólstwa, czyli Trzeciego Ordynku. Oba tomy liczą w sumie ok. 1200 stron, w tym liczne druki, odpisy innych źródeł. Doprowadzony do 1595 roku pamiętnik Eberharda Böttichera stanowi bez wątpienia, obok zapisków kronikarskich, nietuzinkowe świadectwo życia i światopoglądu zamożnego i ustosunkowanego obywatela Gdańska w burzliwej dla miasta drugiej połowie XVI wieku. Pamiętnik Böttichera doskonale uzupełnia zapiski Martina Grunewega, innego gdańszczanina żyjącego na przełomie XVI i XVII wieku. Dostarcza badaczom bezpośrednich informacji o źródłach oraz charakterze wiedzy mieszczanina, jego stosunku do bieżących wydarzeń religijnych i politycznych, i to w skali zarówno lokalnej, jak i ogólnoeuropejskiej. Sposób, w jaki autor opisał dzieje swojej rodziny, młodość, początki kariery kupieckiej oraz publicznej, z pewnością stanie się przedmiotem analitycznych studiów. Po zakończeniu prac nad edycją Historisches Kirchen-Register warto byłoby rozważyć choćby częściową edycję pamiętników Böttichera.

Keywords

PL

Gdańsk; Pamiętniki; Eberhard Bötticher

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Maritima
• Year: 2011
• Volume: 24
• Pages: 47-62

Contributors

author

Edmund Kizik

• Uniwersytet Gdański

translator

Beata Zawadka

References

• Archiwum Państwowe w Gdańsku
• Bericht aus was Ursachen Kön. May. in Engelland Schiffobersten in jrem zug und Expedition in Portugal etliche Schiff mit Getreide [...] als sie in Lysibon schiffeten, und jetz und in der Anfart waren, auffgefangen habe [...], Lunden [1589]
• Biblioteka Gdańska PAN: Ms 1282; Ms Uph. Fol. 18; Ms Mar. F 337; Ms 487; Ms 487; Ms Uph., Fol. 29; Ms Mar., F 336; Ms Mar., Q 145
• Danziger Inventar 1531–1591 mit einem Akten Anhang, Danzig 1913
• Gamersfelder S.: Buchhalten durch zwei Bücher nach italianischer Art und Weise, [Danzig] 1570
• Katalog der Danziger Stadtbibliothek, bearb. v. A. Bertling, Bd. 1, Danzig 1892
• Arnold U.: Studien zur preußischen Historiographie des 16. Jahrhunderts, Bonn 1967
• Baszanowski J.: Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601–1846 w świetle tabel ruchu naturalnego [Demographic Transformations in Gdańsk in the Years 1601–1846 in Light of the Tables of Natural Movement], Gdańsk 1995
• Baszanowski J.: Sezonowość zgonów podczas wielkich epidemii dżumy w Gdańsku w XVII i początkach XVIII wieku [The Seasonalness of Deaths During the Epidemy of the Plague in Gdańsk in the 17th and Early 18th Century], “Przeszłość Demografi czna Polski” [Poland’s Demographic Past], 17, 1986
• Bogucka M.: Handel Gdańska z Półwyspem Iberyjskim w pierwszej połowie XVII w. [The Early 17th Century Gdańsk Trade with the Iberian Peninsula], “Przegląd Historyczny” [The Historical Review], 60, 1969
• Bogucka M.: Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII wieku [The Early 17th Century Gdańsk Foreign Trade], Wrocław 1970
• Bogucka M.: W kręgu mentalności mieszczanina gdańskiego w XVII wieku. Notatnik Michała Hancke [„The Mentality of a 17th Century Gdańsk Burgher. A Notebook of Michał Hancke], in: Ars historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski [Ars Historica. Works on General and Polish History], Poznań 1976
• Cieślak K.: Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo [In Between Rome, Wittenberg, and Geneva. The Art of Gdańsk as a Town of Religious Divides], Wrocław 2000
• Die Aufzeichnungen des Dominikaners Martin Gruneweg (1562 – ca. 1618) über seine Familie in Danzig, seine Handelsreisen in Osteuropa und sein Klosterleben in Polen, hg. v. A. Bues, Bde. 1–4, Wiesbaden 2008 (Quellen und Studien des Deutschen Historischen Instituts Warschau, 19,1–4)
• Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig, bearb. v. O. Günther, Danzig 1921
• Drost W.: Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschätze, Stuttgart 1963
• Dworzaczkowa J.: Dziejopisarstwo gdańskie do połowy XVI wieku [The Gdańsk History Writing Until the mid-16th Century], Gdańsk 1962
• Frisch G.: Der Sankt Marien Pfarrkirche in Danzig inwendige Abriss, ed. by K. Cieślak, Gdańsk 1999
• Gehrke P.: Der Geschichtsschreiber Bartholomeus Wartzmann im Kreise seiner Abschreiber, “Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins”, 41, 1900
• Gruber K., Keyser E.: Die Marienkirche in Danzig, Berlin 1929 (Die Baudenkmäler der Freien Stadt Danzig, I. Th.: Die Kirchliche Bauwerke, Bd. 1)
• Hirsch Th.: Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien, Bde.1–2, Danzig 1843–1847
• Kizik E.: Pamiętnik gdańszczanina Eberharda Böttichera z drugiej połowy XVI wieku [The Memoir of Inhabitant of Gdańsk Eberhard Bötticher from the Second Half of the 16th Century], “Roczniki Historyczne” [The Historic Yearbooks], 76, 2010
• Kizik E.: Wstęp [An Introduction], in: Nicolausa Volckmara “Viertzig Dialogi” 1612. Źródło do badań nad życiem codziennym w dawnym Gdańsku [The 1612 “Viertzig Dialogi” of Nicolaus Volckmar. A Source to the Research on Everyday Life in the Old Gdańsk), ed. by E. Kizik, Gdańsk 2005
• Löschin G.: Geschichte Danzigs, Bd. 1, Danzig 1822
• Mentzel-Reuters A.: Stadt und Welt. Danziger Historiographie des 16. Jahrhunderts, in: Kulturgeschichte Preußens königlichen Anteils in der frühen Neuzeit, hg v. S. Beckmann, K. Gerber Tübingen 2005 (“Frühe Neuzeit” 103)
• Mokrzycki L.: W kręgu prac historyków gdańskich XVII wieku [The Works of 17th Century Gdańsk Historians], Gdańsk 1974
• Müller M. G.: Danzig, Elbing und Thorn in der Epoche der Konfessionalisierung 1557–1660, Berlin 1997
• Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, [Bd.1], gesammelt von D. Weichbrodt geb. v. Tiedemann, Darmstadt s.a. [1986]
• Ptaszyński M.: Kto tu rządzi? Spór między Gdańskiem a Stefanem Batorym o charakter władzy w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej [Who Rules Here? The Confl ict Between Gdańsk and King Stephen Batory of the Character of the Power in the 16th Century Republic of Poland], “Odrodzenie i Reformacja w Polsce” [The Renaissance and Reformation in Poland], 47, 2003
• Samsonowicz H., Późne średniowiecze miast nadbałtyckich [The Late Middle Ages in the Baltic Towns], Warszawa 1968
• Samsonowicz H.: Zaraza w Gdańsku w 1564 roku [The Plague in Gdańsk in 1564], in: O rzeczach minionych [Of the Bygone Things]. Scripta rerum historicarum Annae Rutkowska-Płachcińska oblata, ed. by M. Młynarska-Kaletynowa, J. Kruppé, Warszawa 2006
• Schütz K.: Historia Rerum Prussicarum, das ist wahrhaft und eigentliche Beschreibung der Lande Preußen, Zerbst 1592
• Töppen M.: Volkstümliche Dichtungen zume-ist aus Handschriften des 15., 16., und 17 Jahrhunderts gesammelt, von M. Töppen, “Altpreußiche Monatasschrift,” 9, 1872
• Trzoska J.: Bötticher Eberhard, in: Słownik biografi czny Pomorza Nadwiślańskiego [The Biographical Dictionary of Pomerelia], Supplement II, ed. by Z. Nowak, Gdańsk 2002
• Z historii rachunkowości w Polsce i w Gdańsku w wieku XVI. Wybór tekstów [On the History of Accountancy in Poland and Gdańsk in the 16th Century], ed. by A. Grodek, I. Surma, Warszawa 1959
• Zdrenka J.: Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814. Biogramy [Gdańsk Town Offi cials in the Years 1342–1792 and 1807–1814. Biographic Entries), Gdańsk 2008