Modyfikacje zwrotu "podbijać komuś bębenka" we współczesnej polszczyźnie

• Authors: Jolanta Ignatowicz-Skowrońska

Title variants

EN

A modification of the expression "podbijać komuś bębenka" in the contemporary polish language

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Analizowany w artykule stary, pochodzący z XVI wieku zwrot podbijać komuś bębenka jest współcześnie często używany, ale w postaciach innowacyjnych zarówno na poziomie formalnym, jak i semantycznym. Takim aktualizacjom sprzyja mało dziś znana geneza związku i – jak z analizy wynika – jego słabe utrwalenie formalno-znaczeniowe w pamięci mówiących. Ponieważ z jakichś powodów zwrot dla użytkowników języka jest wciąż atrakcyjny, jest używany w formach zmodyfikowanych. Pod względem formalnym pojawiają się wszelkie możliwe transformacje jego struktury: leksykalne, gramatyczne i łączliwościowe. Pod względem semantycznym najbardziej czytelne okazują się aktualizacje tradycyjnej treści ‘pochlebiać komuś’. Pozostałe użycia są mniej wyraziste. Można wskazać konteksty, zdecydowanie mniej liczne, w których realizowane jest znaczenie ‘zachęcać do czegoś’, przy czym – jak przekonują badania – aktualizowany jest zarówno pozytywny odcień zachęcania: ‘zachęcać do czegoś dobrego’, jak i negatywny ‘judzić, podburzać, zachęcać do złego’. Obok nich występują liczne cytaty, w których innowacyjnie pod względem formalnym użyty zwrot staje się nośnikiem nowych treści: ‘podbijać stawkę, potęgować coś’, ‘grać na jakichś nastrojach, emocjach, wykorzystywać je dla osiągnięcia jakichś interesów’ i ‘podgrzewać atmosferę, podsycać emocje’. Obecność takich treści jest efektem nawiązywania przez stary zwrot o genezie nieprzejrzystej dla współczesnych użytkowników języka wtórych relacji znaczeniowych z innymi wyrazami i związkami oraz wiązania go ze zjawiskami pozajęzykowymi, którym towarzyszy bicie, walenie w bębny.

EN

An old expression, coming from the 16th century, podbijać komuś bębenka, ‘to flatter somebody’, which is analysed in the article, is now frequently used, but in some innovative forms both at the formal and semantic levels. Such updates are favoured by the fact that the genesis of the expression is not widely known, and – as suggested by the analysis – its formal and semantic consolidation in the memory of the speakers is rather weak. The expression is still used, although in modified forms, because it is somehow attractive for the speakers. From the formal point of view there appear all possible transformations of its structure: lexical, grammatical and collocative. From a semantic point of view the most clear are the updates with the original meaning: ‘to flatter somebody’. The other options are less clear. It is possible to find contexts, definitely less numerous, with the meaning: ‘to encourage somebody’, and – accord ing to the results of the research – both the positive and the negative connotations might appear: ‘to encourage somebody to do something positive’, ‘to stimulate’ or ‘to encourage somebody to do something negative’, ‘to egg on’. In addition, there are numerous quotations in which the expression – formally innovative – becomes a carrier of new meanings: ‘to bid up’, ‘to heighten’, ‘to play on somebody’s emotions’, and ‘to add fuel to something’. The occurrence of such meanings results from the fact that the old expression of unclear genesis for the present-day speakers has developed new semantic relations with other words and expressions, and because it associates with non-linguistic phenomena: drumming, beating the drum.

Keywords

PL

frazeologia; innowacje formalne; innowacje semantyczne

EN

phraseology; formal innovations; semantic innovations

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny
• Year: 2016
• Volume: 15
• Pages: 145-165

Contributors

author

Jolanta Ignatowicz-Skowrońska

• Uniwersytet Szczeciński, Wydział Filologiczny

References

• Słowniki
• Głowińska K., Popularny słownik frazeologiczny, red. naukowa T. Piotrowski, Warszawa 2000.
• Skorupka S., Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 1989, t. I–II.
• Bąba S., Liberek J., Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, Warszawa 2001.
• Słownik języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego (pierwodruk 1958–1969). Przedruk elektroniczny 1997, Warszawa 1997, s.v. ‘podbić’.
• Müldner-Nieckowski P., Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 2003.
• Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami. Oprac. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz, Warszawa 2005.
• Opracowania
• Bąba S., Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny, Poznań 1989.
• Bąba S., Komentarze frazeograficzne, Poznań 2012.
• Bąba S., Podbijać komuś bębenka, „Język Polski” 1994, LXXIV, z. 2, s. 142–144.
• Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H., Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Warszawa 1986.
• Cienkowski W., Teoria etymologii ludowej, Warszawa 1972.
• Dynak W., Łowy, łowcy i zwierzyna łowna w przysłowiach polskich, Wrocław 1993.
• Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2015, s. 15–16.
• Lewicki A.M., Pajdzińska A., Rejakowa B., Z zagadnień frazeologii. Problemy leksykograficzne, Warszawa 1987.
• Liberek J., Innowacje frazeologiczne w powojennej fraszce polskiej, Poznań 1998.

Identifiers

ISSN

1730-4180

DOI

10.18276/sj.2016.15-10