Niestandardowy rozwój semantyczny tak zwanych rzeczowników ilościowych w gwarach polskich. Zarys problematyki

• Authors: Kozioł Joanna

Title variants

EN

Non-standard semantic development of nouns so-called “quantitative nouns” in Polish local dialects. An outline of the issues

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule podjęto próbę przedstawienia niestandardowego rozwoju semantycznego pewnej grupy leksemów rzeczownikowych w gwarach polskich. Analizie poddano tak zwane rzeczowniki ilościowe, czyli te, które będąc genetycznie rzeczownikami, pod wpływem zmian semantycznych zaczynają wyrażać w sposób przybliżony wielkość danego zbioru, np.: To macie piniyndzy ćme, wam; Na jeziorze pływało gwołt kaczków. Z dotychczasowych badań wynika, że w gwarach „uliczebnikowieniu rzeczowników” towarzyszą również zmiany semantyczne, wskazujące na użycia przysłówkowe danego leksemu. Znumeralizowane rzeczowniki występujące w gwarach w zanaczeniu ‘nieokreślenie dużo lub mało’ łączą się również z czasownikami, przymiotnikami i przysłówkami, np. Jo gromade zapomniała; Tyn ubrus krzyne krzywo wisi; Buł jedyn chłop kąsek głupkowaty; I nie za gwałt kosztowało. Wydaje się, że zjawisko to stanowi jedną z istotnych cech odróżniających leksykę gwarową od polszczyzny ogólnej.

EN

The objective of this article is a linguistics description of unconventional development of a group of lexems. They represent the group of nouns so-called “quantitive nouns”. Those lexems being genetically nouns by undergoing a gradual numeralisation process are used to describe quantity or size of a given set. As a result of such slow lexicalisation in the function of numerals, the subject group that contains such noun adopts the form of predicate typical of numeral structures, i.e. third person singular, neuter gender (in case of forms that determine gender), which determines that fact that given lexem is used as a numeral, e.g.: Na jeziorze pływało gwałt kaczek. In the analysis the particulary attention has been paid to features common for both the general language and dialects as well as to these aspects which clearly shows a difference between the diacectical lexis and general Polish. This paper shows that opposed to general language the dialectical lexems – nouns so-called “quantitive nouns” – enter into relations typical not only of numerals but also of adverbs, e.g.: A to płótno było gwałt moncniejsze jak kupne; Buł jedyn chłop kąsek głupkowaty.

Keywords

PL

dialektologia; gwary polskie; rzeczowniki ilościowe

EN

dialectology; Polish dialects; quantitive nouns

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2017
• Volume: LXIV
• Pages: 123-136

Dates

published

2017

Contributors

author

Kozioł Joanna

• Instytut Języka Polskiego, Polska Akademia Nauk Kraków

References

• Bednarek Adam, 1994, Leksykalne wykładniki parametryzacji świata. Studium semantyczne, Rozprawy Uniwersytetu M. Kopernika, Toruń.
• Buttler Danuta, 1978, Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Chachulska Beata, 2002, Analiza składniowa leksykalnych wykładników parametryzacji świata, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków.
• Chludzińska Jadwiga, 1964, Uwagi o przysłówkach Warmii i Mazur, „Prace Filologiczne”, 18, cz. 3, s. 133–142.
• Derwojedowa Magdalena, 2011, Grupy liczebnikowe we współczesnym języku polskim. Zarys opisu zależnościowego, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Grochowski Maciej, 1996, O wykładnikach aproksymacji: liczebniki niewłaściwe a operatory przyliczebnikowe, Studia z leksykologii i gramatyki języków słowiańskich, Prace Instytutu Języka Polskiego PAN nr 99, Kraków, s. 31–37.
• Grochowski Maciej, 2005, O cechach gramatycznych i znaczeniu jednostek o postaci trochę, w: Maciej Grochowski, red., Przysłówki i przyimki. Studia ze składni i semantyki języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu M. Kopernika, Toruń, s. 101–111.
• Grzegorczykowa Renata, Laskowski Roman, Wróbel Henryk, Topolińska Zuzanna i in., red., 1984, Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. I: Składnia, t. II: Morfologia, PWN, Warszawa.
• Klemensiewicz Zenon, 1930, Liczebnik główny w polszczyźnie literackiej, „Prace Filologiczne”, 15, cz. 1, s. 1–130.
• Klemensiewicz Zenon, 1937, Składnia współczesnej polszczyzny kulturalnej, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków.
• Klemensiewicz Zenon, 1983, Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego, PWN, Warszawa.
• Kuć Joanna, 2008, Rzeczowniki ilościowe jako miary plonów (na przykładzie gwar podlasko-mazowieckich), w: Henryka Sędziak, red., Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, t. XIII, Językowa przeszłość i współczesność Mazowsza i Podlasia, Siedlce, s. 109–121.
• Lehr-Spławiński Tadeusz, Kubiński Roman, 1946, Gramatyka języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Obrębska-Jabłońska Antonina, 1948, Liczebniki nieokreślone w systemie języka polskiego, „Język Polski”, 4, s. 111–116.
• Rudnicka Ewa, 2009, Nieokreśloności bez liku, „Poradnik Językowy”, 6, s. 74–78.
• Schabowska Maria, 1967, Rzeczowniki ilościowe w języku polskim, Prace Komisji Językoznawstwa nr 14, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Siuciak Mirosława, 2008, Kształtowanie się kategorii gramatycznej liczebnika w języku polskim, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Szober Stanisław, 1968, Gramatyka języka polskiego, oprac. W. Doroszewski, PWN, Warszawa.

Identifiers

ISSN

0076-0390