Zerwany film. „Crux interpretum” jako problem teorii i praktyki interpretacji (na przykładzie „Persony” Ingmara Bergmana)

• Authors: Koschany Rafał

Title variants

EN

Broken Film: “Crux interpretum” as a Problem of the Theory and Practice of Interpretation (on the Example of Ingmar Bergman’s “Persona”)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Persona (1966) Ingmara Bergmana jest uznawana za jeden z najbardziej tajemniczych i wielowymiarowych filmów wszech czasów, na co bez wątpienia wpłynął także słynny moment zerwania i spłonięcia taśmy filmowej. Czy jest to moment wpisany w opowiedzianą historię, czy też zewnętrzny wobec niej? Znak dany od reżysera, narratora czy może jeszcze innej instancji? To tylko nieliczne i przykładowe pytania spośród tych zadawanych przez interpretatorów, udzielających następnie niejednokrotnie szczegółowych, wyczerpujących i logicznych odpowiedzi, ale także zdających sprawę z trudności w ich formułowaniu. W artykule nie tyle (czy nie tylko) referowane są istniejące już wykładnie, ile przede wszystkim formułowany jest związany z nimi teoretycznie ważki problem interpretacji, która nie ma szansy na zadowalające rozstrzygnięcie. Crux interpretum to bowiem nieinterpretowalne miejsce w tekście, a jednocześnie miejsce zapalne dla teorii interpretacji w ogóle.

EN

Ingmar Bergman’s Persona (1966) is considered one of the most mysterious and multidimensional films of all time, which was undoubtedly influenced by the famous moment of tearing and burning of the film reel. Is that moment inherent in the story or external to it? Is it a sign given by the director, narrator, or some other instance? These are just a few examples of questions asked by the interpreters, who then often give detailed, exhaustive, and logical answers, but also report difficulties in formulating them. The paper presents not only the existing interpretations, but above all the theoretically important problem of interpretation which has no chance to be satisfactorily resolved. Crux interpretum is an uninterpretable place in the text, and at the same time a trigger for the theory of interpretation in general.

Keywords

PL

Ingmar Bergman; interpretacja; teoria interpretacji; teoria filmu

EN

Ingmar Bergman; interpretation; theory of interpretation; film theory

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2022
• Issue: 119 (Nowa) teoria filmu
• Pages: 136-152

Contributors

author

Koschany Rafał

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000-0002-9343-9885

References

• Aumont, J. (2021). Analiza filmów (tłum. T. Rutkowska). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Bellour, R. (1990). The Film Stilled. Camera Obscura, (24), ss. 99-123.
• Bergman, I. (1987). Persona (tłum. S. H. Kaszyński, G. Sadalska). W: I. Bergman, Scenariusze (ss. 215-245). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
• Bergom-Larsson, M. (1987). Od klowna do pasożyta. Artysta i społeczeństwo (tłum. U. Franczyk). W: D. Zielińska (red.), Ingmar Bergman. W opinii krytyki zagranicznej (ss. 88-114). Warszawa: Filmoteka Polska.
• Blackwell, M. J. (1986). „Persona”: The Transcendent Image. Chicago: University of Illinois Press.
• Brown, N. (1988). „Persona” Bergmana. Aparat / nieświadomość / odbiorca (tłum. E. Wilde). W: W. Godzic (red.), Sztuka filmowej interpretacji. Antologia przekładów (ss. 199-208). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Campbell, P. N. (1979). The Reflexive Function of Bergman’s „Persona”. Cinema Journal, 19 (1), ss. 71-85.
• Chołodowski, W. (1969). „Persona”. Bergman. Tygodnik Kulturalny, (40), s. 12.
• Ebert, R. (2001, 7 stycznia). Persona. RogerEbert.com. https://www.rogerebert.com/reviews/great-movie-persona-1966
• Elsaesser, T. (2016, 17 marca). The Persistence of „Persona”. Criterion.com. https://www.criterion.com/current/posts/3116-the-persistence-of-persona
• Fredericksen, D. (2005). Bergman’s „Persona”. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Helman, A. (1987). Problemy interpretacji dzieł filmowych. W: M. Czerwiński (red.), Interpretacja dzieła (ss. 155-165). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Hobson, A. (1988). Filmy Bergmana a fizjologia snu. Przedstawienie zawrotu głowy w „Personie” (tłum. A. Helman). Kino, (6), ss. 26-28.
• Hughes, W. (2018, 20 kwietnia). The 10 Most Analyzed Movies of All Time. TasteofCinema.com. http://www.tasteofcinema.com/2018/the-10-most-analyzed-movies-of-all-time/
• Humphrey, D. (2021). „Persona”’s Penis. W: E. Hedling (red.), Ingmar Bergman: An Enduring Legacy (ss. 197-210). Lund: Lund University Press.
• Jackiewicz, A. (1969). Jak rozumieć „Personę”?. Film, (52), ss. 6-7.
• Koschany, R. (2022). Po co i jak interpretować filmy? Propozycja Jacques’a Aumonta. Kwartalnik Filmowy, (117), ss. 217-223. https://doi.org/10.36744/kf.1099
• Lai, L. (2012). „Persona”: An In-Depth Analysis. Scotts Valley: CreateSpace Independent Publishing Platform. (Wydanie Kindle).
• Lemée, P. (2000). Lettres d’Elisabeth Vogler à son fils – provoquées par „Persona” d’Ingmar Bergman. Limoges: Bruit des Autres.
• Michaels, L. (red.) (2000). Ingmar Bergman’s „Persona”. Cambridge: Cambridge University Press.
• Młynarz, K. (1969). Persona. Nurt, (12), ss. 44-46.
• Nadgrodkiewicz, G. (2017). Aktorka, archetyp, amnezja. Na marginesie „Persony” Bergmana. Kwartalnik Filmowy, (100), ss. 213-221.
• Ohlin, P. (2011). Wordless Secrets – Ingmar Bergman’s „Persona”: Modernist Crisis and Canonical Status. Montreal: Welsh Academic Press.
• Olszewski, J. (1970). Nauczyć się czy zrozumieć?. Film, (4), ss. 10-11.
• Sitney, P. A. (1986). Kinematography and the Analytic Text: A Reading of „Persona”. October, 38, ss. 112-130.
• Sontag, S. (2018). „Persona” Bergmana. W: S. Sontag, Style radykalnej woli (tłum. D. Żukowski, ss. 151-176). Kraków: Wydawnictwo Karakter.
• Szczepański, T. (1999). Zwierciadło Bergmana. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
• Szczepański, T. (2006). Tajemnice „Persony”. Kwartalnik Filmowy, (54-55), ss. 355-359.
• Ulicka, D. (2007). Ja czytam moje czytanie. (O podmiocie wypowiedzi literackiej i literaturoznawczej). W: D. Ulicka, Literaturoznawcze dyskursy możliwe. Studia z dziejów nowoczesnej teorii literatury w Europie Środkowej i Wschodniej (ss. 383-420). Kraków: Universitas.
• Werner, A. (1997). Dekada filmu. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
• Young, B. (2015). The Persona of Ingmar Bergman: Conquering Demons through Film. Lanham: Rowman and Littlefield.