Jak przemieszcza się „próżnia”? Wędrówki tezy Stefana Nowaka między obszarami i kontekstami

• Authors: Pawlak Mikołaj

Title variants

EN

How Does “Vacuum” Translocate? The Travels of Stefan Nowak’s Thesis among Territories and Contexts

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Teza Stefana Nowaka o „próżni socjologicznej” to najczęściej przywoływane twierdzenie o polskim społeczeństwie. W artykule przedstawiono, jak za pomocą tego pojęcia spoglądano z zewnątrz na polskie społeczeństwo i jak pojęcie to próbowano odnieść do innych społeczeństw. „Próżnia socjologiczna” została porównana z podobnymi pojęciami tj. „załamywanie się społeczności”, „społeczeństwo klepsydry”, „perspektywa braku środka”. W artykule przedstawiono także wędrówkę pojęcia „próżni socjologicznej” pomiędzy czterema polami tematycznymi: Solidarność, społeczeństwo obywatelskie, kapitał społeczny, jakość demokracji. Pojęcie „próżni socjologicznej” nie wywędrowało poza polski kontekst, gdyż jest silnie naznaczone przekonaniem o jego unikalności. W trakcie swych wędrówek po różnych kontekstach tematycznych zostało tak przekształcone, aby służyło jako pojęcie wytrych, za pomocą którego socjologowie wyjaśniają niepożądane przez nich zjawiska.

EN

Stefan Nowak’s thesis on the sociological vacuum is the most frequently referenced statement on Polish society. This article introduces how Polish society was perceived “from the outside” by the use of the vacuum concept and shows attempts to apply the concept to other societies. The sociological vacuum is compared to other similar concepts: the loss of community, the hourglass society, and the missing middle approach. The concept’s travel between four domains (Solidarity, civil society, social capital, and the qua- lity of democracy) is presented. The concept of the sociological vacuum has not travelled beyond the Polish context because it is strongly connected to the assumption of Polish uniqueness. During its travels through various thematic domains, the concept transformed, and it is currently a buzzword used to explain phenomena undesired by sociologists.

Keywords

PL

próżnia socjologiczna; Stefan Nowak; Solidarność; kapitał społeczny; społeczeństwo obywatelskie; jakość demokracji

EN

sociological vacuum; Stefan Nowak; Solidarność; social capital; civil society; quality of democracy

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2016
• Issue: 1(10)
• Pages: 316-335

Contributors

author

Pawlak Mikołaj

References

• Andorka R. 1995a. Hungarian Society: Heritage of the Past, Problems of the Transition and Possible Future Development up to 2005, „Társadalom és gazdaság Közép- és Kelet-Európában / Society and Economy in Central and Eastern Europe”, nr 17(1), s. 7–74.
• Andorka R. 1995b. Changes in Hungarian Society Since the Second World War, „Macalester International”, nr 2, s. 114–133.
• Bourdieu P. 1986. The Forms of Capital, [w:] Handbook of Theory and Research for the Sociolog y of Education, red. J.G. Richardson, Greenwood Press, s. 241–258.
• Bukowski A., Gadowska K., Polak P. 2008. Bariery w dystrybucji środków unijnych a mechanizmy systemowe w (schyłkowym) państwie bez pieczeństwa socjalnego. Prz ypadek Polski, „Studia Socjologiczne”, nr 1(188), s. 5–43.
• Coleman J.S. 1988. Social Capital in the Creation of Human Capital, „American Journal of Sociology”, nr 94 (Supplement), s. S95–S120.
• Czapiński J. 2006. Polska – państwo bez społeczeństwa, „Nauka”, nr 1, s. 7–25.
• Czarniawska B. 2010. Trochę inna teoria organizacji. Organizowanie jako konstrukcja sieci działań, Poltext.
• Cześnik M. 2008a. Próżnia socjologiczna a demokracja. Prz ykład postkomunistycznej Polski, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 52(4), s. 19–50.
• Cześnik M. 2008b. Próżnia socjologiczna a demokracja – analiz y empiryczne, „Studia socjologiczne”, nr 2(189), s. 5–28.
• Dzwończyk J. 2003. The Barriers for the Development of Civic Society in Poland after 1989, „Polish Political Science”, nr 32, s. 117–125.
• Dzwończyk J. 2005. Cz ynniki ograniczające rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce po 1989 roku, „Zeszyty Naukowe/Akademia Ekonomiczna w Krakowie”, nr 692, s. 63–76.
• Evans G., Whitefield S. 1993. Identifying the Bases of Party Competition in Eastern Europe, „British Journal of Political Studies”, nr 23(4), s. 521–548.
• Geremek B. 1981. Najgroźniejsza jest apatia, „Tygodnik Solidarność” 30.10.1981, nr 31, s. 6.
• Grabowska M. 2004. Podział postkomunistyczny: społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku, Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Grabowska M., Sułek A. 1992. Stefan Nowak jako badacz społeczeństwa polskiego, [w:] Dziedzictwo Stefana Nowaka, red. A. Sułek, Uniwersytet Warszawski – Instytut Socjologii, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, s. 14–29.
• Kamiński A.Z. 1992. An Institutional Theory of Communist Regimes: Design, Function, and Breakdown, ICS Press.
• Kornhauser W.A. 1960. The Politics of Mass Society, Routledge and Kegan Paul.
• Krzemiński I. 1992. Latentne wzory kultury a dynamika postaw społeczeństwa polskiego, [w:] Dziedzictwo Stefana Nowaka, red. A. Sułek, Uniwersytet Warszawski – Instytut Socjologii, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, s. 105–123.
• Krzemiński I. 2013. Świat zakorzeniony, [w:] tegoż, Solidarność. Niespełniony projekt polskiej demokracji, Europejskie Centrum Solidarności, s. 209–241.
• Kubiak A., Miszalska A. 2004. Cz y nowa próżnia społeczna, cz yli o stanie więzi społecznej w III RP, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 48(2), s. 19–43.
• Kubiak H. 1999. Parties, Party Systems, and Cleavages in Poland: 1918–1989, [w:] Cleavages, Parties, and Voters: Studies from Bulgaria, the Czech Republic, Hungary, Poland, and Romania, red. K. Lawson, A. Römmele, G. Karasimeonov, Praeger Publishers, s. 77–92.
• Lasinska K. 2013. Social Capital in Eastern Europe: Poland and Exception?, Springer VS.
• Morawski W. 2010. Prometeusz spętany?, [w:] Modernizacja Polski. Struktury, agencje, instytucje, red. W. Morawski, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, s. 90–123.
• Nielsen F.S. 2007. The Eye of the Whirlwind: Russian Identity and Soviet Nation-Building. Quests for Meaning in a Soviet Metropolis, Anthrobase.com.
• Nowak S. 1979a. Przekonania i odczucia współczesnych, [w:] Polaków portret własny, red. M. Rostworowski, Wydawnictwo Literackie, s. 122–145.
• Nowak S. 1979b. System wartości społeczeństwa polskiego, „Studia Socjologiczne”, nr 4(75), s. 155–173.
• Nowak S. 1979c. Metodologiczne problemy badania przemian społecznych, [w:] Tendencje rozwoju społecznego, red. E. Krzeczkowska, Główny Urząd Statystyczny, s. 25–37.
• Nowak S. 1980. Value Systems of Polish Society, „The Polish Sociological Bulletin”, nr 50(2), s. 5–20.
• Nowak S. 1981. Values and Attitudes of Polish People, „Scientific American”, nr 245(1), s. 45–53.
• Nowak S. 1989. Wstęp, [w:] Ciągłość i zmiana tradycji kulturowej, red. S. Nowak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 5–14.
• Nowak M., Nowosielski M. 2005. Od „próżni socjologicznej” do „społecznego bezruchu”. Uwarunkowania ewolucji społeczeństwa obywatelskiego w Polsce lat 80. i 90. XX wieku, [w:] Państwo, samorząd i społeczności lokalne: Piotr Buczkowski in memoriam, red. K. Bondyra, M.S. Szczepański, P. Śliwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, s. 267–292.
• Pawlak M. 2015. From Sociological Vacuum to Horror Vacui: How Stefan Nowak’s Thesis is Used in Analyses of Polish Society, „Polish Sociological Review”, nr 1(189), s. 5–27.
• Putnam R.D. 1995. Demokracja w działaniu: tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, tłum. J. Szacki, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Stefana Batorego.
• Putnam R.D. 2008. Samotna gra w kręgle: upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, tłum. P. Sadura, S. Szymański, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.
• Rose R. 1995. Russia as an Hour-Glass Society: A Constitution without Citizens, „East European Constitutional Review”, nr 4(3), s. 34–42.
• Rychard A. 2010. System instytucjonalny komunizmu. Jak działał, zmieniał się i upadł, [w:] Modernizacja Polski. Struktury, agencje, instytucje, red. W. Morawski, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, s. 435–460.
• Sułek A. 1998. Stefan Nowak and Empirical Sociolog y in Poland, „Polish Sociological Review”, nr 122(2), s. 165–176.
• Sułek A. 2011. O nieprzewidywalności rewolucji. Dlaczego polska socjologia nie przewidziała „Solidarności”, [w:] tegoż, Obraz y z ż ycia socjologii w Polsce, Oficyna Naukowa, s. 243–265.
• Szczegóła L. 2003. Blokady społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, „Rocznik lubuski”, 29(1), s. 11–26.
• Tomc G. 1991. Razredi v socialistični družbi. Primer Slovenije w osemdesetih letih, „Družboslovne razprave”, nr 8(12), s. 118–138.
• Tymczuk A. 2005. Public Duties and Private Obligations: Networking and Personalisation of Relations in Ukraine, University of Oslo.
• Vetta T. 2009. „Democracy Building” in Serbia: The NGO Effect, „Southeastern Europe”, nr 33(1), s. 26–47.
• Wasilewski J. 2006. Wprowadzenie. Elita polityczna średniego szczebla – problematyka badania, [w:] Powiatowa elita polityczna: rekrutacja, struktura, działanie, red. J. Wasilewski, ISP PAN, s. 9–37.
• Wedel J.R. 1992. Introduction, [w:] The Unplanned Society. Poland During and After Communism, red. J.R. Wedel, Columbia University Press, s. 1–20.
• Wedel J.R. 1998. Collision and Collusion: The Strange Case of Western Aid to Eastern Europe 1989–1998, Macmillan.
• Załęski P. 2010. Cz y Solidarność była społeczeństwem obywatelskim? Jak został zapomniany neorepublikański projekt samorządnej Rzecz ypospolitej, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 54(4), s. 141–152.
• Zybertowicz A. 2009. Kontrola społeczna trzeciego stopnia, [w:] Idee naukowe Adama Podgóreckiego, red. J. Kwaśniewski, J. Winczorek, IPSiR UW, s. 152–178.