Znaczenie teorii krytycznej dla uczenia się i nauczania dorosłych

• Authors: Kruszelnicki Wojciech

Title variants

EN

Relevance of the critical theory to adult learning and teaching

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób można odnosić diagnozy i troski teorii krytycznej do uczenia się i nauczania dorosłych, a w szczególności jak teorie uczenia się dorosłych można rozbudowywać w świetle kierunkowych idei Szkoły Frankfurckiej. Naczelna diagnoza powtarzana w artykule mówi, iż pedago- giczna idea całożyciowego uczenia się podziela dziś los każdego innego podsyste- mu edukacji: jest w coraz większej mierze zagarniana przez neoliberalną ideologię fundamentalizmu rynkowego, traktującego uczenie się jako źródło ekonomicznego postępu oraz klucz do konsumpcyjnego uczestnictwa w napędzaniu gospodarki, i dlatego całkowicie pozbawiającego je jego publicznego, etycznego i emancypacyj- nego znaczenia. Warunkiem wstępnym owego uczestnictwa jest, całkiem po prostu, akceptacja – zdolność jednostki do przystosowania się do istniejącego stanu rze- czy. Teoria krytyczna ukazana tu jest jako narzędzie pozwalające głębiej zrozumieć współczesny fenomen hegemonii rozumu instrumentalnego. Spożytkowana pedago- gicznie daje możliwość uwrażliwiania uczących się dorosłych na desubiektywizujące oddziaływania władzy i ideologii oraz zachęca ich do rozwijania emancypacyjnej podmiotowości zorientowanej na budowanie autonomicznej biografii, a także obronę świata życia i przestrzenie społeczeństwa obywatelskiego przed intruzją etyki rynku oraz biurokratycznej racjonalności.

EN

The paper aims to illuminate the ways we can connect the concerns of critical theory to adult learning and teaching and how, in particular, adult learning theory can be reframed in the light of critical theory. The diagnosis reiterated here is that the pedagogical idea of lifelong learning is currently partaking the lamentable fate of all the other sub-systems of education: it is increasingly being subsumed under the neoliberal ideology of market fundamentalism which sees learning as a vehicle to economic progress and to consumptionist participation in the economy and thus strips learning of its public, ethical and emancipatory significance. The main precondition of this participation is, simply, acceptance – the individual’s ability to c o n f o r m to the existing state of things. This essay is an attempt to show how critical theory can help us understand the present domination of the instrumental reason, guide adult learners in unmasking the workings of power and ideology, and instigate them to develop an emancipatory subjectivity, capable of resisting the prevalent spirit of market fundamentalism and oriented towards building an autonomous biography, at the same time defending the human life-world and civil society against the intrusion of capitalist ethics, market forces, and bureaucratic rationality.

Keywords

PL

edukacja ustawiczna dorosłych; teoria krytyczna; Max Horkheimer; Szkoła Frankfurcka; rozum instrumentalny; cele kształcenia; emancypacja

EN

adult learning; critical theory; Max Horkheimer; Frankfurt School; instrumental reason; educational goals; emancipation

• Publisher: Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
• Journal: Edukacja Dorosłych
• Year: 2015
• Issue: 2(73)

Contributors

author

Kruszelnicki Wojciech

• Międzynarodowy Instytut Studiów Nad Kulturą i Edukacją, Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu

References

• Ambroży J. (2012), Edukacja a rynek pracy – problemy teraźniejszości, wyzwania przyszłości, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 4.
• Allway J. (1995), Critical Theory and Political Possibilities. Conceptions of Emancipatory Politics in the Works of Horkheimer, Adorno, Marcuse, and Habermas, Greenwood Press, Westport – London.
• Brookfield S. D. (2005), The Power of Critical Theory for Adult Learning and Teaching, McGraw –Hill House Education (Open University Press), Berkshire – New York.
• Cęcelek G., (2012), Kształcenie ustawiczne jako wymóg konieczny współczesnej rzeczywistości, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 2.
• Czerepaniak-Walczak M. (1995), Między dostosowaniem a zmianą. Elementy emancypacyjnej teorii edukacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.
• Deakin Crick R. D., Joldersma C. W. (2006), Habermas, Lifelong Learning and Citizenship Education, „Studies in Philosophy of Education”, nr 2.
• Dębska E. (2010), Mentor, coach, facilitator – trzy role doradcy zawodu, „Edukacja Dorosłych”, nr 1.
• Dewey J., 2001, Democracy and Education, Penn State University Press, Hazleton.
• Drabik-Podgórna V. (2014), Tranzycja jako nowa kategoria biograficzna we współczesnym poradnictwie zawodowym, „Edukacja Dorosłych”, nr 1.
• Foucault M., 2000, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, przeł. D. Leszczyński, L. Rasiński, PWN, Warszawa.
• Hildebrandt-Wypych D. (2014), Obywatelstwo w strategii kształcenia ustawicznego Unii Europejskiej – wsparcie uczestnictwa w demokracji czy rozwój kapitału ludzkiego?, „Teraźniejszość-Człowiek-Edukacja”, nr 2.
• Habermas J. (1983), Teoria i praktyka. Wybór pism, przeł. M. Łukasiewicz, Z. Krasnodębski, PIW, Warszawa.
• Habermas J., (2002), Teoria działania komunikacyjnego, t. 2: Przyczynek do krytyki rozumu instrumentalnego, przeł. A. M. Kaniowski, PWN, Warszawa.
• Horkheimer M. (1995), Traditional and Critical Theory, [w:] tenże, Critical Theory. Selected Essays, transl. M. O’Connell and others, Continuum, New York.
• Horkheimer M. (2007), Krytyka instrumentalnego rozumu, przeł. H. Walentynowicz, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Kincheloe J. L., (2000), Making Critical Thinking Critical, [w:] D. Weil and H. K. Anderson (eds.), Perspectives in Critical Thinking: Essays by Teachers in Theory and Practice, Peter Lang, New York.
• Kohlberg J., Mayer R., (1972), Development as the Aim of Education, „Harvard Educational Review”, vol. 42, nr 4.
• Kohlberg L., (1981-1982), Essays on Moral Development, Harper & Row, San Francisco.
• Kwaśnica R. (1987), Dwie racjonalności. Od filozofii sensu ku pedagogice ogólnej, Instytut Kształcenia Nauczycieli im. Władysława Spasowskiego, Wrocław.
• Kwaśnica R. (2003), Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu, [w:] Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.):, Pedagogika. Podręcznik akademicki. Tom 2, PWN, Warszawa.
• Marks K, Engels F. (1973), Tezy o Feuerbachu (ºXI), [w:] tychże, Dzieła, t. 3, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Mesjasz J., (2013), Bariery i ograniczenia mentoringu w polskich organizacjach, „Forum Oświatowe”, nr 2.
• OECD, 1996, Lifelong Learning for All, Paris.
• Piaget J. (2006), Studia z psychologii dziecka, przeł. T. Kołakowska, PWN, Warszawa.
• Seddon T. (2004), Remaking Civic Formation: Towards A Learning Citizen?, „London Review of Education”, nr 3.
• Welton M. R. (1995), Introduction, [w:] M. R. Welton (ed.) In Defense of the Lifeworld: Critical Perspectives on Adult Learning, State University of New York Press, New York.
• Witkowski L. (2007a), Edukacja i humanistyka. Nowe (kon)teksty dla nowoczesnych nauczycieli, IBE, Warszawa.
• Witkowski L. (2007b), Między pedagogiką, filozofią i kulturą. Studia i szkice, IBE, Warszawa.