Kult autentyczności i powrót do słowiańskich korzeni. Projekt rzeźbiarskiej dekoracji katedry Chrystusa Króla w Katowicach a mit cyrylo-metodiański

• Authors: Gorzelnik Jerzy

Title variants

EN

Cult of authenticity and return to slavic roots. Project of sculptural decoration of the cathedral of Christ the king in Katowice and the myth of Cyril and Methodius

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W roku 1927 w Katowicach, stolicy ustanowionej dwa lata wcześniej diecezji, rozpoczęto budowę katedry Chrystusa Króla, zaprojektowanej przez Zygmunta Gawlika. W tym samym czasie Xawery Dunikowski we współpracy z architektem przystąpił do prac nad koncepcją rzeźbiarskiej dekoracji fasady. Ich efekty w postaci gipsowego modelu zaprezentowano w roku 1931. Centralną część głównej elewacji świątyni zajmować miały figury świętych Cyryla i Metodego, flankowane przez grupy ludu i rycerstwa śląskiego. W zamyśle tym, który nie doczekał się realizacji, szczególnie wyeksponowano zatem postaci braci sołuńskich, mimo iż nie byli oni patronami kościoła ani diecezji. Przyczyn owego rozwiązania szukać należy w znaczeniach skondensowanych w micie cyrylo-metodiańskim, interpretowanych zarówno w kontekście górnośląskim jak i szerszym, związanym z organizowanymi w morawskim Welehradzie kongresami unionistycznymi i dążeniami do przywrócenia jedności między Rzymem a chrześcijań-skim Wschodem. Apostołowie Słowian symbolizowali poszanowanie „autentycznej” kultury ludu i w tej roli pojawiali się w narracjach słowiańskich nacjonalizmów, opierających się niemieckiej presji. Taki wymiar miała ich obecność w publicystyce polskiego działacza narodowego na Śląsku Cieszyńskim Pawła Stalmacha, a także w witrażu zaprojektowanym przez Włodzimierza Tetmajera na zlecenie księdza Aleksandra Skow-rońskiego dla kościoła w Ligocie Bialskiej na pruskim Górnym Śląsku w roku 1908. Przywołane znaczenia zachowały swą aktualność w projekcie rzeźbiarskiej dekoracji fasady katowickiej katedry. Okoliczności powstania świątyni pozwalają jednak przyjąć, że co najmniej równie istotną racją pojawienia się figur Cyryla i Metodego była polityka papiestwa, upatrującego w Rzeczpospolitej zaplecze misji wschodniej, której strategiczny cel stanowiła likwidacja schizmy. W tym kontekście bracia sołuńscy symbolizowali jedność Kościoła pod zwierzchnictwem biskupa Rzymu. Duchowieństwo polskiego Górnego Śląska Piusowi XI zawdzięczało powstanie swej diecezji. Manifestacją związków ze Stolicą Apostolską była nie tylko „rzymska” forma katedry, ale i jej wezwanie – to właśnie Pius XI ustanowił w roku 1925 święto Chrystusa Króla. Niezrealizowany projekt Dunikowskiego stanowi artystyczne świadectwo prób syntezy katolicyzmu i nacjonalizmu, afirmującego „autentyczność” ludu, oraz wyraz poparcia dla idei jedności Słowian skupionych pod duchową władzą papiestwa.

EN

The construction of the Cathedral of Christ the King designed by Zygmunt Gawlik began in 1927 in Katowice, the capitol of the diocese established two years previously. Simultaneously, Xawery Dunikowski, in co-operation with the architect, began work on the concept of sculptural decoration of the facade. The effects – in the form of a plaster model – were presented in 1931. The central part of the main elevation was to be occupied by the statues of saints Cyril and Methodius flanked by groups of Silesian people and knights. In the project, finally not accomplished, the figures of Cyril and Methodius were most prominent despite the fact that they were not the patrons of the church or the diocese. The reasons for this solution should be sought in the meanings of the myth of Cyril and Methodius, interpreted both in the Upper Silesian context as well as a broader one, connected with the unionist congresses in Moravian Welehrad as well as aspirations to re-establish the unity between Rome and the Christian East. The Slavic Apostles symbolised the respect for the “authentic” culture of the people and appeared in this role in the narrations of Slavic nationalisms based on German pressure. Such was the significance of their presence in the writings of Polish national activist in Cieszyn Silesia, Paweł Stalmach as well as in the stained-glass window designed by Włodzim-ierz Tetmajer, commissioned by Rev. Aleksander Skowroński for the church in Ligota Bialska in the Prussian Upper Silesia in 1908. The above mentioned significance was present in the project of the sculptural decoration of the cathedral in Katowice. The circumstances of the construction point to the fact that the equally important cause for exposing the statues of Cyril and Methodius was the papal policy, which considered the Republic of Poland to be the background of the eastern mission, whose strategic aim was to terminate the schism. In this context, Cyril and Methodius symbolised the unity of the Church under the rule of the Bishop of Rome. The clergy of Upper Silesia owned the establishment of their diocese to Pius XI. The manifestation of the ties with Rome was not only the “Roman” form of the cathedral but also its patron – it was Pius XI who instituted the Feast of Christ the King in 1925. Dunikowski’s project constitutes an artistic evidence of an attempt at a synthesis of Catholicism and nationalism, affirmating the “authenticity” of the people and the endorsement of the idea of Slavic unity under the spiritual rule of the papacy.

Keywords

PL

Katowice; święty; nacjonalizm; Xawery Dunikowski; Górny Śląsk; neounia; Metody; Cyryl

EN

Katowice; saints Cyril and Methodius; nationalism; Xawery Dunikowski; Upper Silesia; neo-union

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2017
• Volume: 128
• Pages: 203-217

Contributors

author

Gorzelnik Jerzy

References

• Czechowicz Bogusław, Katowice – śląska „kontrstolica”. Stołeczny kod architekto-niczny czasów modernistycznych ideologii, [w:] Katowice. W 139. rocznicę uzy-skania praw miejskich, red. Barciak Antoni, Katowice 2005, s. 226-242.
• Górka Leonard, Velehrad – symbol pojednania. W setną rocznicę inicjacji kongresów welehradzkich (1907-2007), „Roczniki Teologiczne” LIII-LIV, 2006-2007, z. 7, s. 73-86.
• Melbechowska-Luty Aleksandra, Kreator. Rzeźbiarskie dzieło Xawerego Dunikow-skiego, Warszawa 2012.
• Mysłek Wiesław, Przedmurze. Szkice z dziejów Kościoła katolickiego w II Rzeczypo-spolitej, Warszawa 1987.
• Nowobilski Józef Andrzej, Sakralne malarstwo ścienne Włodzimierza Tetmajera, Kraków 1994.
• Słownik biograficzny duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922-2008, red. My-szor Jerzy, Katowice 2009.
• Szczypka-Gwiazda Barbara, Historia budowy katedry w Katowicach, [w:] O sztuce Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego XV-XX wieku. Sztuka Śląska odkrywana na nowo, red. Chojecka Ewa, Katowice 1989, s. 86-104.
• Szramek Emil, Ks. Aleksander Skowroński. Obraz życia i pracy na tle problematyki kresów zachodnich, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” V, 1936, s. 7-214.
• Środkowoeuropejskie dziedzictwo cyrylo-metodiańskie, red. Barciak Antoni, Katowice 1999.
• Wojtczak Maria, Problematyka cyrylo-metodiańska w dziewiętnastowiecznym piśmien-nictwie wielkopolskim, [w:] Środkowoeuropejskie dziedzictwo cyrylo-metodiańskie, red. Barciak Antoni, Katowice 1999, s. 215-231.