Konstytucyjna zasada oddzielenia państwa od kościoła w działalności Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Krośnie wobec Kościoła Katolickiego

• Authors: Dyda Konrad

Title variants

EN

The constitutional principle of separation of church and state in the operation of the Department of Religious Affairs in the Voivodeship office in Krosno against the Catholic Church

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu jest analiza działań Wydziału do Spraw Wyznań w Krośnie wobec Kościoła Katolickiego w perspektywie realizacji konstytucyjnej zasady oddzielenia państwa od kościoła. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 roku stanowiła, że kościół jest oddzielony od państwa (art. 70 ust. 2) i jednocześnie może swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne (art. 70 ust. 1). Regulacja ta dotyczyła także innych związków wyznaniowych. Ówczesna nauka prawa konstytucyjnego pojmowała tę swobodę jako wolność głoszenia doktryny, organizowania zgromadzeń religijnych, udzielania posług, nauczania, tworzenia zakonów, utrzymywania kontaktów z zagranicznymi współwyznawcami. Swoistym standardem wobec Kościoła Katolickiego stało się dyskryminujące stosowanie prawa. Za przykład takiej sytuacji można uznać blokowanie i ograniczanie budownictwa sakralnego za pomocą środków prawnych – zwłaszcza karnych i administracyjnych. Wydział do Spraw Wyznań w Krośnie zasadę oddzielenia państwa od kościoła pojmował jako pełną laicyzację życia społecznego prowadząc m.in. akcję przeciwdziałania rozwojowi budownictwa sakralnego oraz podejmowania inicjatyw duszpasterskich przez kler katolicki (zwłaszcza w zakresie duszpasterstwa młodzieży).

EN

The subject matter of this article is the analysis of the action of the Department for Religious Affairs in Krosno against the Catholic Church in the light of the constitutional principle about Church and State separation. The Constitution of the Polish People’s Republic of 22 July 1952 set forth the separation of Church and State (Art. 70, para. 2) and stipulated that the Church can freely carry out its religious functions (Art. 70, para. 1). This provision applied also to other religious associations. Under the constitutional law at that time, this freedom was understood as the freedom to proclaim doctrine, organize religious assemblies, provide ministry and teaching, establish religious orders, and maintain contacts with the believers abroad. The law was used to discriminate against the Church, which became a kind of standard. For example, legal measures, especially penal and administrative sanctions, were employed to block and restrict the construction of buildings used for religious purposes. The constitutional principle concerning Church and State separation was understood by the Department of Religious Affairs in Krosno as a total secularization of social life. For example, it was used to justify taking actions against the development of buildings used for religious purposes or against any pastoral activities undertaken by the Catholic clergy, especially concerning the youth ministry.

Keywords

PL

kościoły i inne związki wyznaniowe; Kościół w PRL; Polska Rzeczpospolita Ludowa; prawo wyznaniowe; rozdział kościoła i państwa; relacje państwo-kościół; stosunki państwo–kościół; wolność sumienia i religii; wolność sumienia i wyznania; związek wyznaniowy; wspólnoty religijne; Wydział do Spraw Wyznań; oddzielenie państwa od kościoła; budownictwo sakralne

EN

Catholic Church in Poland (1945–1989); communist regime; freedom of conscience and religion; Law on Religion; People’s Republic of Poland; religious communities; religious associations; religious freedom; State-Church relations; Department for Religious Affairs; the separation of Church and State; sacred architecture

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2017
• Volume: 20
• Pages: 335-372

Contributors

author

Dyda Konrad

• The John Paul II Catholic University of Lublin, Poland / Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin

References

• Banaszak, Bogusław. „Konstytucyjne założenia podstawowych praw, wolności i obowiązków obywatelskich i ich realizacja w praktyce”. W: Konstytucja PRL po 30 latach jej obowiązywania, red. Krzysztof Działocha, 113-128. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1983.
• Biliński, Albin. Marksistowska a katolicka koncepcja wolności sumienia i wyznania. Poznań: Politechnika Poznańska. Materiały historyczno-metodyczne, 1973.
• Dziobek-Romański, Jacek. „Ewolucja normatywna regulacji stosunków państwo-Kościół w Polsce Ludowej (1944-1989)”. W: Bilateralizm w stosunkach państwowo-kościelnych, red. Marek Bielecki, 61-91. Lublin: Wydawnictwo KUL. 2011.
• Dziurok, Adam, Marek Gałęzowski, Łukasz Kamiński, Filip Musiał. Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010.
• Fiejdasz, Lidia. „Opór społeczeństwa Rzeszowszczyzny wobec działań Wydziału do Spraw Wyznań”. Studia z Prawa Wyznaniowego 13 (2010): 117-142.
• Fiejdasz, Lidia. „Rola Wydziału do Spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie w laicyzacji służby zdrowia”, Studia z Prawa Wyznaniowego 12 (2009): 199-218.
• Fiejdasz, Lidia. Organizacja referatów do spraw wyznań przy prezydiach powiatowych rad narodowych w latach 1950-1957 na terenie województwa rzeszowskiego. Prace Historyczno-Archiwalne 22 (2010): 169-182.
• Fiejdasz, Lidia. Stosowanie prawa przez Wydział do Spraw Wyznań w Rzeszowie wobec duchownych Kościoła Katolickiego w latach 1950-1973. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2012.
• Godlewski, Jerzy Feliks. Założenia polityki wyznaniowej w PRL. Warszawa: Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR, 1984.
• Godlewski, Jerzy, Henryk Jabłoński. Prawo a religia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988.
• Górowska, Beata. „Rozdział kościoła i państwa w PRL”. W: Francuska ustawa z 9 grudnia 1905 roku o rozdziale kościołów i państwa z perspektywy stu lat, red. Michał Pietrzak, 179-197. Warszawa: Wydawnictwo LIBER, 2007.
• Grudzień, Janusz. Zasady polityki wyznaniowej PRL. Wydanie trzecie poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, 1971.
• Iwanczeko, Dariusz. Opór społeczny a władza w Polsce południowo-wschodniej 1980-1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oddział w Rzeszowie, 2005.
• Iwaneczko, Dariusz. Zmierzch dekady Gierka. Polska południowo-wschodnia 1875-1980. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oddział w Rzeszowie, 2016.
• Krasowski, Krzysztof. „Koncepcje regulacji stosunków między państwem a Kościołem Katolickim w Polsce w latach 1945-1952 i ich realizacja”. W: Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, t. 1, red. Stanisław Grodziski, Dorota Malec, Anna Karabowicz, Marek Stus, 459-478. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.
• Krawczyk, Michał. „Organy państwowo-partyjne odpowiedzialne za wytyczanie i realizowanie polityki wyznaniowej PRL”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach 89 (2011): 211-225.
• Krukowski, Józef. Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1993.
• Lang, Wiesław, Jerzy Wróblewski, Sylwester Zawadzki. Teoria państwa i prawa, wyd. III zmienione. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. 1986.
• Lasota, Marek. „Zadanie: dezintegracja Kościoła w Polsce”. W: Znak, któremu sprzeciwiać się będą. Komunistyczne państwo wobec Kościoła w Polsce, red. Jarosław Szarek, 69-78. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oddział w Krakowie, 2004.
• Leszczyna Henryk. „Kilka uwag na temat demokracji socjalistycznej”. Studia Iuridica. Problemy demokracji socjalistycznej 7 (1980): 39-50.
• Majka, Józef. „Kościół w Polsce po drugiej wojnie światowej”. Chrześcijanin w Świecie 1 (1994): 6-22.
• Mazgaj, Marian Stanisław. Church and State in Communist Poland. A History, 1944-1989. McFarland & Company, Inc., Publishers, 2010.
• Misztal, Henryk. Polskie prawo wyznaniowe. Zagadnienie wstępne. Rys historyczny. Lublin: Wydawnictwo KUL, 1997.
• Misztal, Henryk, Artur Mezlglewski. „Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań”. W: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej: materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26-28 października 2004), red. Artur Mezglewski, Piotr Stanisz, Marta Ordon, 33-70. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2005.
• Musiał, Jan. „Represje wobec budowniczych kościołów w diecezji przemyskiej”. Studia Rzeszowskie 10 (2003): 117-128.
• Mysłek, Wiesław. Polityka wyznaniowa Polski Ludowej. Przesłanki i realizacja. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1970.
• Olszówka, Marcin. Konstytucja PRL a system źródeł prawa wyznaniowego do roku 1989. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Uczelni Łazarskiego, 2016.
• Osuchowski, Jerzy. „Wolność sumienia i wyznania w przyszłej konstytucji PRL”. Państwo i Prawo 5 (1989): 29-42.
• Pietrzak, Michał. Demokratyczne, świeckie państwo prawne. Warszawa: Wydawnictwo LIBER, 1999.
• Pietrzak, Michał. „Państwo i Kościół w obecnej i przyszłej konstytucji polskiej”. Rocznik Teologiczny 1 (1993): 281-299.
• Prawo państwowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, red. Janina Zakrzewska. Łódź-Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964.
• Rogowska, Barbara. Polityka polskich władz komunistycznych wobec Kościoła rzymskokatolickiego. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2013.
• Seidler, Grzegorz Leopold, Henryk Groszyk, Jan Malarczyk. Wstęp do teorii państwa i prawa. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 1982.
• Szymanek, Jarosław. „Formy prawnej instytucjonalizacji rozdziału państwa i kościoła”. Studia z Prawa Wyznaniowego 11 (2008): 47-85.
• Szymanek, Jarosław. „Kształtowanie normatywnego systemu stosunku państwa do organizacji religijnych w Związku Radzieckim”. Studia z Prawa Wyznaniowego 7 (2004): 95-114.
• Szypuła, Antoni. Historia nowych kościołów w diecezji przemyskiej 1966-1993, t. III. Rzeszów: Biblioteczka Przemyska, 1997.
• Szypuła, Antoni. Historia nowych kościołów w diecezji przemyskiej 1966-1993, t. II, Sanok: Biblioteczka Przemyska, 1997.
• Świątkowski, Henryk. Wyznaniowe prawo państwowe. Problematyka prawna wolności sumienia w PRL. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.
• Turska, Anna. „Zasady samorządności społecznej w świetle teorii i praktyki samorządu mieszkańców”. Studia Iuridica. Problemy demokracji socjalistycznej 7 (1980): 51-64.