Miasto na pieczęci. Wokół wizualności pieczęci miejskich z terenu Prus

• Authors: Hlebionek Marcin

Title variants

EN

The City on the Seal: Around the Visuality of City Seals from the Area of Prussia

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The visuality of the seal, as expressed in the title of the article, should be understood as a collection of stamp elements received by means of wax. Consequently, they will include not only the image of the seal and the caption, but also the shape, size and colour of the wax in which the imprint was made. All those elements can transfer important information from the point of view of the owner, expressing their individuality. Two groups of factors have had an impact on the visuality of the seal: legal and cultural factors. The first group of factors defined the sigillographical system of the owner, but they could also indicate the circle of persons deciding on the shape of a particular seal, or they could directly refer to the form of imprints. The second groups of factors influenced the shape of the message on the seal recorded in both the verbal sphere, iconography and in the form of prints. Among the city seals from the area of Prussia, round seals prevail; their diameters range from 80 to 30 mm. They were usually imprinted in natural wax, green or, less often, black. Only Gdańsk and Toruń were allowed to use red wax under the special privileges granted by the monarchs. Captions included in the seal were usually formulated in Latin, although the names of towns were usually written in German despite the existence of their Latin counterparts. Imaginary ideas, in the context of the typology proposed by Toni Diederich, mostly represented the symbolic type, although a significant percentage of them constituted the canting arms and coats of arms. Other types appear less often. However, the complexity and ambiguity of messages written on the seal by means of images means that any attempt to include them in the typology framework results in the simplification of interpretation. That is why, the research of city seals based on the assumption that they represent the urban self-awareness – the sign of the center’s identity (Brigitte Miriam Bedos-Rezak) becomes more and more significant. In this context, information provided by the visual side of the seal can be reduced to three sets of messages: presenting the city as a topographic space, presenting the city as a social space and presenting the city’s relations with the surroundings. The name of the city determined the town’s definition as a settlement point, which we encounter in legends, but also the notions of canting arms frequently found in Prussia (e.g. Sepopol, Orneta, Allenburg). Seals with the images of walls and urban buildings (e.g. Malbork, Cynty, Toruń) showed the city as an organized space. Paradoxically, the images of wild animals, extremely popular in Prussia, which combined with the legend identifying the owner as a city, showed what the city was not. It is in the seal’s legends that we find the most frequent reference to the city as a social space. Determining the main seals as sigillum civitatis, burgensium, civium, Borger, indicates that the owner of the seal maker was the community of residents. The language of the caption indicates the cultural embedding of the commune. In turn, the size and material of the print inform about the real significance of the center, or about the aspirations of its inhabitants. In connection with the legend, it sometimes brings information about the place occupied by the seal in the urban sigillographic system, which is often derived from the structure of municipal authorities. The images shown on the seal, in turn, refer to the devotion of the commune (e.g. Brodnica), or professions of its residents (e.g. Pieniężno, Młynary, Elbląg, Gdańsk). Through the images representing the city walls or the arms, they finally illustrate the readiness of the inhabitants to defend themselves (e.g .Toruń, Malbork), or they indicate that the urban community had its defender (Chełmno, Pasłęk?). Many of the seal’s images from the Prussian region refer to the city’s relationship with the broadly understood surroundings. By showing the coats of arms (Bisztynek, Malbork), symbols (Toruń, Gardeja, Lidzbark Wamiński), or insignia or attributes (e.g. Reszel, Barczewo, Fischhausen) of a land master or his representative, the seal indicated the owner of the center. In this context, particularly interesting, but also poorly recognized are the links between the iconography of city seals and the images of the seals of the Teutonic officials (e.g. Święta Siekierka, Górowo Iławckie, Radzyń Chełmiński). Finally, the hagiographic seals indicate the relations of the urban community with the supernatural world (Frombork, Pieniężno, Sztum, Gierdawy, and Toruń). The example of the Frombork seal shows that all these meanings can interpenetrate, contributing the creation of a complex image of the city represented on the seal.

Keywords

EN

city sigillography; towns; Prussia; identity signs; visuality

• Publisher: Towarzystwo Naukowe w Toruniu
• Journal: Zapiski Historyczne
• Year: 2019
• Volume: 84
• Issue: 1
• Pages: 85-121

Dates

published

2019-03-01

Contributors

author

Hlebionek Marcin

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

References

• Adamczewski, Marek. Heraldyka miast wielkopolskich do końca XVIIIw. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2000.
• Adamczewski, Marek. Pieczęcie urzędowe władz lokalnych z obszaru Polski centralnej, vol. 3: Pieczęcie władz miejskich do 1950 r. Zgierz: Marek Adamczewski, 2010.
• Adamczewski, Marek. “Uwagi w sprawie systemów sfragistycznych i typologii pieczęci miejskich.” In Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje, edited by Zenon Piech, 99–144. Warszawa: DiG, 2015.
• Arnold, Udo, ed. 800 Jahre Deutscher Orden. Ausstellung des Germanischen Nationalmuseums Nürnberg in Zusammenarbeit mit der Internationalen Historischen Kommission zur Erforschung des Deutschen Ordens. München: Bertelsmann Lexikon Verlag, 1990.
• Baechtold-Staeubli, Hanns and Eduard Hoffmann-Krayer, eds. Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens, vol. 2: C.M.B. – Frautragen. Berlin, Leipzig: Walter de Gruyter & Co., 1929–1930.
• Beckherrn, Carl. Die Wappen der Städte Alt-Preussens. Königsberg: Verlag von Ferd. Beyer’s Buchhandlung, 1892.
• Bedos, Brigitte, ed. Corpus des sceaux français du Moyen Age, vol. 1: Les sceaux des villes. Paris: Archives Nationales, 1980.
• Bedos, Brigitte. “Introduction.” In Corpus des sceaux français du Moyen Age, vol. 1: Les sceaux des villes, edited by Brigitte Bedos, 13–20. Paris: Archives Nationales, 1980.
• Bedos-Rezak, Brigitte Miriam. “Ego, Ordo, Communitas. Seals and The Medieval Semiotics of Personality.” In Die Bildlichkeit korporativer Siegel im Mittelalter. Kunstgeschichte und Geschichte im Gespräch, edited by Markus Späth, 47–64. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2009.
• Bedos-Rezak, Miriam Brigitte. “Du modèle à l’image. Les signes de l’identité urbaine au Moyen Age.” In Le verbe, l’image et les représentations de la société urbaine au Moyen-Age. Actes du colloque international tenu à Marche-en-Famenne du 24 au 27 octobre 2001, edited by Marc Boone, Elodie Lecuppre-Desjardin and Jean-Pierre Sosson, 189–205. Antwerpen: Garant, 2002.
• Bedos-Rezak, Brigitte Miriam. “Medieval Identity. A Sign and a Concept.” The American Historical Review 105/5 (2000): 1489–1533.
• Bedos-Rezak, Brigitte Miriam. “Nom et non-sens. Le discours de l’image parlante sur les sceaux du Moyen Âge occidental (XIIe–XIIIe siècles).” In Desir n’a repos. Hommage à Danielle Bohler, edited by Florence Bouchet and Danièle James-Raoul, 189–204. Bordeaux: Pessac, Presses universitaires de Bordeaux, 2015.
• Bedos-Rezak, Brigitte Miriam. “Semiotic Anthropology. The Twelfth-Century Approach.” In European Transformations. The Long Twelfth Century, edited by Thomas F. X. Noble and John Van Engen, 426–467. Notre Dame: University of Notre Dame Press, 2011.
• Bedos-Rezak, Brigitte Miriam. “Towns and Seals. Representation and Signification in Medieval France.” Bulletin of the John Rylands Library 72/3 (1990): 35–48.
• Bedos-Rezak, Miriam Brigitte. When Ego Was Imago. Signs of Identity in the Middle Ages. Leiden, Boston: Brill, 2011.
• Boehm, Hans-Georg. Siegel des Deutschen Ordens von Akkon bis Mergentheim. Bad Mergentheim: Historische Deutschorden-Compagnie, 2002.
• Brachvogel, Eugen. “Die Wappen der ermländischen Städte.” Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 19 (1916): 757–783.
• Brachvogel, Eugen. “Das Wappen der Stadt Braunsberg.” Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands 25/2 (1933–1935): 387–393.
• Ciesielska, Karola. Herby, pieczęcie i barwy Torunia. Toruń: Toruńskie Towarzystwo Kultury, 1982.
• Diederich, Toni. “Beobachtungen zur Siegelgrosse, zum Bewertungsmaßstab in Siegel und zur ‘Usurpation’ von Siegeltypen.” In Toni Diederich. Siegelkunde. Beiträge zu ihrer Vertiefung und Weiterführung, 99–129. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2012.
• Diederich, Toni. “Prologomena zu einer neuen Siegel-Typologie.” Archiv für Diplomatik 29 (1983): 242–284.
• Diederich, Toni. “Réflexions sur la Typologie des Sceaux.” Janus. Revue Archivistique (1993) issue 1: 48–68.
• Diederich, Toni. Rheinische Städtesiegel. Neuss: Neusser Druckerei & Verlag, 1984.
• Diederich, Toni. “Vom Nutzen der jüngeren Siegel-Typologien und der Behandlung einzelner Siegeltypen.” In Toni Diederich. Siegelkunde. Beiträge zu ihrer Vertiefung und Weiterführung, 53–71. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2012.
• Dobrosielska, Alicja. “Pieczęcie i herb miasta Sępopola.” Komunikaty Mazursko-Warmińskie (2012) issue 2: 243–267.
• Engel, Bernhard. Die mittelalterlichen Siegel des Thorner Rathsarchives, vol. 1: Ordensbeamte und Städte. Thorn: Kommissions-Verlag von E. Lambeck, 1894.
• Ewald, Wilhelm. Siegelkunde. Berlin: R. Oldenbourg, 1914.
• Ewe, Herbert. Schiffe auf Siegeln. Rostock: VEB Hinstorff Verlag, 1972.
• Fink, Georg. “Die Lübecker Stadtsiegel.” Zeitschrift des Vereins für Lübeckische Geschichte und Altertumskunde 35 (1955): 14–33.
• Gigilewicz, Edward. Herby biskupów warmińskich. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2001.
• Groten, Manfred. “Vom Bild zum Zeichen. Die Entstehung korporativer Siegel im Kontext der gesellschaftlichen und intellektuellen Entwicklungen des Hochmittelalters.” In Die Bildlichkeit korporativer Siegel im Mittelalter. Kunstgeschichte und Geschichte im Gespräch, edited by Markus Späth, 65–85. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2009.
• Grulkowski, Marcin. “Cło funtowe a działalność kancelarii Głównego Miasta Gdańska w XIV–XV wieku.” Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 70 (2010): 147–173.
• Grzegorz, Maksymilian. Analiza dyplomatyczno-sfragistyczna dokumentów traktatu toruńskiego 1466 r. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
• Gumowski, Marian. Najstarsze pieczęcie miast polskich XIII i XIV wieku. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1960.
• Gumowski, Marian. Pieczęcie i herby miast pomorskich. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1939.
• Haisig, Marian. “Sfragistyka ogólna.” In Marian Gumowski, Marian Haisig and Sylwiusz Mikucki. Sfragistyka, 59–160. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1960.
• Haisig, Marian. Studia nad legendą pieczęci miejskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1953.
• Hensche, August Wilhelm. Wappen und Siegel der königlichen Haupt- und Residenzstadt Königsberg. Königsberg: [s.n.], 1877.
• Hlebionek, Marcin, ed. Pieczęcie przy dokumentach Związku Pruskiego. Akt erekcyjny i dokumenty akcesyjne. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2017.
• Hlebionek, Marcin. “Pieczęć jako obiekt archiwalny. Wybrane problemy.” In Toruńskie konfrontacje archiwalne, vol. 2: Teoria archiwalna wczoraj – dziś – jutro, edited by
• Waldemar Chorążyczewski and Agnieszka Rosa, 303–320. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2011.
• Hlebionek, Marcin. “Uwagi o pieczęciach przy dokumentach II pokoju toruńskiego.” In Toruń miastem pokoju. II pokój toruński, edited by Piotr Oliński and Waldemar Rozynkowski, 60–118. Toruń: Adam Marszałek, 2016.
• Hupp, Otto. Die Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer, vol. 1: Ostpreußen, Westpreußen und Brandenburg. Frankfurt am Main: Verlag von Heinrich Keller, 1896.
• Jasiński, Tomasz. “Początki Torunia na tle osadnictwa średniowiecznego.” Zapiski Historyczne 46/4 (1981): 5–34.
• Jóźwiak, Sławomir. Centralne i terytorialne organy władzy zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1410. Rozwój – Przekształcenia – Kompetencje. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2001.
• Jóźwiak, Sławomir. “Pieczęcie urzędników krzyżackich jako źródła do badań nad funkcjonowaniem administracji terytorialnej w państwie zakonnym w Prusach w XIV i początkach XV wieku.” In Kancelarie krzyżackie. Stan badań i perspektywy badawcze, edited by Janusz Trupinda, 167–176. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2002.
• Kittel, Erich. Siegelkunde. Brauschweig: Klinkhardt & Bierman, 1970.
• Knetsch, Carl. “Die Siegel der Stadt Danzig bis zum Untergange ihrer Selbständigkeit.” Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins 47 (1904): 99–119.
• Kownatzki Hermann. “Siegel, Wappen und Fahnen von Elbing.” Elbinger Jahrbuch 9 (1931): 116–140.
• Krejčik, Tomáš. “Města, městečka a vsi v českých zemích a pečetění barveným voskem do roku 1526.” In Alis volat propriis. Sborník příspěvků k životní jubileu Ludmily Sulitkové, edited by Hana Jordánkova, 188–201. Brno: Archiv města Brna, Univerzita Jana Evangelisty Purkyné v Ústí nad Labem, Zemsk archiv v Opavě, 2016.
• Maisel, Witold and Zbigniew Zdrójkowski, eds. Prawo starochełmińskie 1584 (1394). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 1985.
• Możejko, Beata. “Przywileje Kazimierza Jagiellończyka z 1457 r. dla Gdańska a zmiany heraldycznego wizerunku miasta.” In Okręt Kościoła z gdańskiego Dworu Artusa, edited by Edward Śledź, 15–37. Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, 2008.
• Możejko, Beata and Błażej Śliwiński. Herby miast, gmin i powiatów województwa Pomorskiego, vol. 1. Gdańsk: Oficyna Pomorska, 2000.
• Możejko, Beata and Błażej Śliwiński. “Sfragistyka i heraldyka pasłęcka.” In Z dziejów Pasłęka i okolic 1297–1997, edited by Józef Włodarski, 279–297. Pasłęk: Urząd Miasta i Gminy w Pasłęku, 1997.
• Neitmann, Klaus. Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preußen 1230–1449. Studien zur Diplomatie eines spätmittelalterlichen deutschen Territorialstaates. Köln, Wien: Böhlau, 1986.
• Paulsen, Reinhard. Schifffahrt, Hanse und Europa im Mittelalter. Schiffe am Beispiel Hamburgs, europäische Entwicklungslinien und die Forschung in Deutschland. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2016.
• Piech, Zenon. Ikonografia pieczęci Piastów. Kraków: Universitas, 1993.
• Radzimiński, Andrzej and Janusz Tandecki. Katalog dokumentów i listów królewskich z Archiwum Państwowego w Toruniu (1345–1789). Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1999.
• Rimša, Edmundas. Pieczęcie miast Wielkiego Księstwa Litewskiego. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2007.
• Saurma, Hugo. Wappenbuch der schlesischen Städte und Städtel. Berlin: in Commission bei Goerlich & Coch in Breslau, 1870.
• Schich, Winfried. “Redende Siegel brandenburgischer und anderer deutscher Städte.”
• In Die Bildlichkeit korporativer Siegel im Mittelalter. Kunstgeschichte und Geschichte im Gespräch, edited by Markus Späth, 113–129. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2009.
• Signori, Gabriela. “Einleitung.” In Das Siegel. Gebrauch und Bedeutung, edited by Gabriela Signori. Darmstadt: Academic in Wissenschaftliche Buchgesellschaf, 2007.
• Späth, Markus, ed. Die Bildlichkeit korporativer Siegel im Mittelalter. Kunstgeschichte und Geschichte im Gespräch. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2009.
• Späth, Markus. “Die Bildlichkeit korporativer Siegel im Mittelalter. Perspektiven eines interdisziplinaren Austauschs.” In Die Bildlichkeit korporativer Siegel im Mittelalter. Kunstgeschichte und Geschichte im Gespräch, edited by Markus Späth, 9–29. Köln, Weimar, Wien: Böhlau Verlag, 2009.
• Szweda, Adam. “Dokumenty pokoju brzeskiego z 31 grudnia 1435 r. – wprowadzenie do tematu.” In Pabaisko mūšis ir jo epocha. Straipsnių rinkinys, edited by Ilona Vaškevičiūtė, 69–90. Vilnius: Lietuvos edukologijos universiteto leidykla, 2017.
• Śliwiński, Błażej. “Najdawniejsze pieczęcie i herb miasta Gdańska – nowe propozycje i interpretacje.” In Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych, edited by Henryk Paner, 209–218. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 1998.
• Śliwiński, Błażej. “Symbolika i dzieje pieczęci oraz herbów miasta Gdańska.” In Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo Gdańska od średniowiecza po współczesność. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Muzeum Historyczne Miasta Gdańska i Stowarzyszenie Rajcy Gdańscy w dniach 24 października 2014 r., 29–30 maja 2015 r., edited by Sylwia Bykowska, Edmund Kizik and Piotr Paluchowski, 147–164. Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, 2015.
• Tandecki, Janusz. “Migracje ludności do Torunia w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych.” Rocznik Toruński 31 (2004): 7–26.
• Tandecki, Janusz. Struktury administracyjne i społeczne oraz formy życia w wielkich miastach Prus Krzyżackich i Królewskich w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2001.
• Tandecki, Janusz. Średniowieczne księgi wielkich miast pruskich jako źródła historyczne i zabytki kultury mieszczańskiej (organizacja władz, zachowane archiwalia, działalność kancelarii). Warszawa, Toruń: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1990.
• Toeppen, Max, ed. Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, vol. 2. Leipzig: Verlag von Duncker & Humblot, 1880.
• Woelky, Carl Peter, ed. Codex Diplomaticus Warmiensis, vol. 3. Braunsburg, Leipzig: Eduard Peter, 1874.
• Vossberg, Friedrich August. Geschichte der preussischen Münzen und Siegel von frühester Zeit bis zum Ende der Herrschaft des Deutschen Ordens. Berlin: G. Fincke, 1843.
• Vossberg, Friedrich August. “Zur Siegelkunde Preussens.” Zeitschrift für Münz-, Siegel- und Wappenkunde 3 (1843): 199–208.
• Zdrójkowski, Zbigniew, ed. Rewizja nowomiejska prawa chełmińskiego 1580 (1814) zwana także Jus Culmense emendatum lub Jus Culmense Polonicum. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 1993.

Identifiers

DOI

http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2019.04