O franciszkańskiej historii koszalińskich kościołów w latach 1945–1974

• Authors: Bastowska Krystyna

Title variants

EN

About the Franciscan history of the churches in Koszalin in the years 1945–1974

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Na początku 1945 r. na terenie Koszalina znajdowało się 10 świątyń należących do różnych wyznań, w tym jeden kościół katolicki pw. św. Józefa. Wszystkie świątynie ocalały podczas wojennej pożogi. Pierwszy franciszkanin, o. Nikodem Szałankiewicz, przybył do zrujnowanego Koszalina 26 maja 1945 r. wraz z grupą 450 osadników z Gniezna, zajmując bez przeszkód kościół pw. św. Józefa, a od 17 czerwca 1945 r. także kościół farny. Parafia pw. św. Józefa obejmowała początkowo ponad 20 kościołów filialnych. W 1946 r. parafii pw. św. Józefa przekazano Lutherhaus. Starania o kościół zamkowy i inne kościoły Koszalina i powiatu koszalińskiego były rozpatrywane przez władze państwowe odmownie. Obok budowy od podstaw życia religijnego i posługi duszpasterskiej oo. franciszkanie przez blisko 30 lat remontowali i dbali o zabytkowe kościoły i ich wyposażenie, bez możliwości uzyskania pomocy finansowej, zmagając się z wieloma utrudnieniami ze strony władz. Prowadzone przy kościele farnym prace o szerokim zakresie i nowatorskim charakterze były odpowiedzią na potrzeby czasu i obrazem kształtujących się doktryn konserwatorskich. Przekazanie potomnym zabytkowej spuścizny w postaci 10 dawnych kościołów katolickich oraz 78 zborów protestanckich z terenu miasta Koszalina i powiatu koszalińskiego jest niepodważalną zasługą i osiągnięciem, dokonanym w czasach zabytkom sakralnym nieżyczliwym i niesprzyjającym. Po utworzeniu diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej 28 czerwca 1978 r. koszaliński kościół farny stal się katedrą biskupią. OO. franciszkanie 2 lipca 1974 r. przekazali katedrę księżom diecezjalnym i od 3 lipca 1974 r. rozpoczęli posługę w kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, który rozbudowali w latach 1976–1983, i w którym posługują do dziś.

EN

At the beginning of 1945, there were 10 temples belonging to various denominations in Koszalin, including one Catholic church. Saint Joseph. All temples survived the war conflagration. The first Franciscan, Father Nikodem Szałankiewicz, arrived in ruined Koszalin on May 26, 1945, together with a group of 450 settlers from Gniezno, occupying the church dedicated to the Saint Joseph without any obstacles, and from June 17, 1945 also the parish church. Parish of St. Joseph initially included over 20 branch churches. In 1946, the parish of St. Joseph was handed over to Lutherhaus. All efforts to acquire the castle church and other churches in Koszalin and the Koszalin district were rejected by the state authorities. In addition to building religious life and pastoral service from scratch, the Franciscans had been renovating and taking care of historic churches and their furnishings for nearly 30 years, without being able to obtain financial assistance and struggling with many difficulties from the authorities. The wide-ranging and innovative work carried out at the parish church was a response to the needs of the time and an image of the emerging conservation doctrines. Passing on to future generations the historic legacy in the form of 10 former Catholic churches and 78 Protestant congregations from the city of Koszalin and the Koszalin district is an unquestionable merit and achievement, achieved in times that were unfavorable and unfavorable to religious monuments. After the Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg) Diocese was established on June 28, 1978, the Koszalin parish church became an episcopal cathedral. On July 2, 1974, the Franciscans handed over the cathedral to the diocesan priests and on July 3, 1974, they began serving in the church of the Exaltation of the Holy Cross, which they expanded in the years 1976–1983 and where they serve to this day.

Keywords

PL

kościół; świątynia; Koszalin; franciszkanie; diecezja koszalińsko-kołobrzeska

EN

church; temple; Koszalin; Franciscans; Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg) Diocese

• Publisher: Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej
• Journal: Rocznik Skrzatuski
• Year: 2024
• Volume: 12
• Pages: 143-168

Contributors

author

Bastowska Krystyna

• konserwator zabytków architektury
• mgr inż. budownictwa lądowego, absolwentka Budownictwa Lądowego w Instytucie Budownictwa Lądowego Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie
• Konserwacji Zabytków Architektury na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
• główny specjalista ds. zabytków nieruchomych w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegaturze w Koszalinie

References

• Archiwum oo. Franciszkanów w Koszalinie. Jubileusz 25-lecia Zakonu oo. Franciszkanów na Pomorzu Zachodnim 17.6.1945–17.6.1970 (album).
• Archiwum oo. Franciszkanów w Koszalinie. Kościół N.M.P. – Koszalin oo. Franciszkanie. Opis założeń projektu art. plast. doc. Józef Flieger art. malarz, art. plastyk doc. Rajmund Hałas architekt wnętrz, 1–5.
• Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Koszalinie. Kronika Parafii św. Józefa w Koszalinie 1945–1974. „Odpis sporządzony pod kierunkiem o. Antoniego Książka, przekazany przez oo. franciszkanów parafii diecezjalnej 2.07.1974 r.”, mps, 3.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Kozarzewski, Marcin, Monika Palka, Mateusz Stefaniak. „Dokumentacja prac konserwatorskich i restauratorskich. Kościół Parafialny pw. NNMP w Białogardzie.(…) Monument Service Sp. z o.o. Sp. Kom., Białogard– Michałowice, 2018”, 19.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Pismo Starostwa Powiatowego w Koszalinie Ref. Kultury i Sztuki K.S.4 z dnia 11.I.1947 r.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Decyzja Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych znak NB4-127/3 z 19.02.1965 r.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Notatka z dnia 2.X.1967 r.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Konsultacja w sprawie malowania Kościoła N.M.P. w Koszalinie z dnia 18.03.1961 r. Pismo Ministerstwa Kultury Sztuki Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków Warszawa znak MOZ-11-Koszalin/3/61 z dnia 07.07.1961 r. Protokół nr 2764.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Pismo Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie znak Kult/3/5/50 z dnia 21.09.1950 r. podpisane przez inż. arch. Zygmunta Kohte, Konserwatora Wojewódzkiego.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Pismo Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział Architektury Wojewódzki Konserwator Zabytków w Koszalinie znak Kl.IV=1/10/61 z dnia 28.01.1961 r.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Pismo l.dz. 1299/48 zalecające „zniesienie w przyszłości balkonów w nawach bocznych” kościoła NMP.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Pismo Prezydium WRN znak AB.VII-6/9/64/59 z dnia 17.06.1959 r.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Pismo Prezydium WRN Wydział Kultury Wojewódzki Konserwator Zabytków w Koszalinie mgr inż. arch. Feliks Ptaszyński z dnia 07.03.1961 r.
• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie Delegatura w Koszalinie. Teczka Koszalin Katedra. Protokół w sprawie plastycznego rozwiązania architektury wnętrza kościoła N.M.Panny w Koszalinie z dnia 24.II.1972 r., znak Kl-682/14/72. Zezwolenie PRN Wydział Kultury Wojewódzki Konserwator Zabytków nr 5/72 z dnia 27.05.1972 r.
• Bastowska, Krystyna. „Polityka władz wobec zabytkowych obiektów sakralnych Pomorza Środkowego w latach 1945–1966 – mity, niedomówienia, półprawdy”. W: Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap, 71–102. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2011.
• Bastowska, Krystyna. „Sześć szat Oblubienicy. O przemianach wystroju kościoła farnego pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Koszalinie”. Zachodniopomorskie Wiadomości Konserwatorskie 8 (2018): 31–54.
• Bastowska, Krystyna. „Zabytkowe budownictwo sakralne na terenie diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej”. W: 50 lat Kościoła koszalińsko-kołobrzeskiego, red. Tadeusz Ceynowa, 155–171. Radom–Koszalin: Wydawnictwo Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Technologii Eksploatacji, Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego w Koszalinie, Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie, 2022.
• Bończa-Bystrzycki, Lech. Kościoły i związki wyznaniowe w Koszalinie (1945–2014). Koszalin: Wydawnictwo Lech Bończa-Bystrzycki, 2014.
• Bończa-Bystrzycki, Lech. „Życie religijne”. W: Dzieje Koszalina, t. 2: po 1945 roku, red. Bogusław Polak, 441–475. Koszalin: Koszalińska Biblioteka Publiczna, 2016.
• Eckert, Małgorzata. Erlebnisbericht – 1 März 1945 – 17 Juni 1947, mps.
• Gasztold, Tadeusz. Adam Muszyński, Hieronim Rybicki. Koszalin. Zarys dziejów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1974.
• Kamiński, Łukasz. „Społeczeństwo polskie wobec konfliktu państwo–Kościół w latach 1944–72”. W: Społeczeństwo – Państwo – Kościół (1945–2000), Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej, Szczecin, 15–16.VI.2000 r., red. Arkadiusz Kawecki, Krzysztof Kowalczyk, Artur Kubaj, 13–16. Szczecin: Stowarzyszenie Absolwentów [Uniwersytetu Szczecińskiego], [2000]).
• Kłoczowski, Jerzy, Lidia Müllerowa. „Chrześcijaństwo polskie po 1945 roku”. W: Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966–1979, red. Jerzy Kłoczowski, 591–658. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1992.
• Kołodziejek, Henryk. „Sytuacja prawna nieruchomości kościelnych na ziemiach zachodnich i północnych w latach 1945–1971”. Przegląd Zachodniopomorski 32, 1–2 (1988): 71–91.
• Konieczny, Leon. Tropy medyczne w dziejach miasta Koszalina. Koszalin: Okręgowa Izba Lekarska w Koszalinie, 2003.
• „Kronika franciszkańska rok 1963 z cyklu: 70 lat Franciszkanów w Koszalinie”, oprac. Michał Saratowski. Wieczernik Magazyn Franciszkańskiej Parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Koszalinie, (brw.), 20–22.
• Partacz, Czesław. Zenon Kachnicz. „Życie polityczne miasta 1945–1989”. W: Dzieje Koszalina, t. 2: po 1945 roku, red. Bogusław Polak, 17–18. Koszalin: Koszalińska Biblioteka Publiczna, 2016.
• Sabatowski, Michał. „Kronika franciszkańska 1946–1947”. Wieczernik 70 lat działalności franciszkanów w Koszalinie 4, 124, wrzesień (2015): 16–17.
• Zdrojewski, Eugeniusz Z. „Procesy demograficzne miasta” w: Dzieje Koszalina, t. 2: po 1945 roku, red. Bogusław Polak, 171–189. Koszalin: Koszalińska Biblioteka Publiczna, 2016.
• Żołyniak, Andrzej. „Dzieje szpitala w Koszalinie w latach 1913–1945”. Koszalińskie Zeszyty Muzealne 20 (1996): 87–106.

Identifiers

DOI

10.69553/rs.2024.12-07