SZTUKA ZAANGAŻOWANA ARTURA ŻMIJEWSKIEGO

• Authors: Tryka Barbara

Title variants

EN

‘INVOLVED ART’ BY ARTUR ŻMIJEWSKI

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

‘INVOLVED ART’ BY ARTUR ŻMIJEWSKI Tryka describes a relationship between Artur Żmijewski’s artistic practice and his theoretical deliberations on involved art. Żmijewski’s conception of art, expressed in a manifesto Applied Social Arts, is discussed in the context of aesthetical conception of art. Tryka starts with the description of his artistic manifesto entitled ‘Applied social arts’, which is one of most influential voice in the debate on the role of involved art in contemporary culture in Poland. Theoretical questions from the manifesto connected with the metaphor of art as algorithm, the alienation of art and possibilities of its overcoming fill the first paragraphs of the paper. In the second part, Tryka described two projects by Żmijewski entiltled ‘Democracies’ and sculptural plain-air entitled ‘Memories of Celulose’. She compared them with Żmijewski’s ideas and interpreted them in philosophical context. Żmijewski believed that the value of art cannot be measured in the context of aesthetics but only in the context of its ability to influence social and political events. He considered art as social tool which could be used to studying and forming social relations. Moreover, artists should contribute to people’s involvement in artistic activities, and in forming people’s worldviews. They should be able to develop and explore creative potential of people who aren’t yet interested in art and they should be able to properly evaluate cooperation between people.

Keywords

PL

SZTUKA ZAANGAŻOWANA ALIENACJA SZTUKI PARTYCYPACJA; ESTETYZM

EN

ENGAGED ART; ALIENATION OF ART; PARTICIPATION; AESTHETICISM

• Publisher: Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu
• Journal: DYSKURS: Pismo Naukowo-Artystyczne ASP we Wrocławiu
• Year: 2016
• Volume: 21
• Pages: 124-152

Dates

published

2016-11-07

Contributors

author

Tryka Barbara

References

• 1 Zob. A. Żmijewski, Stosowane Sztuki Społeczne, „Krytyka Polityczna” 2006, nr 11–12. 2 Zdaniem A. C. Danto, zainicjowany od czasów Kanta krytyczny namysł nad naturą sztuki (modernizmu) doprowadził w okresie posthistorycznym do zainteresowania artystów filozoficzną definicją sztuki, która pozbawiona jest imperatywu stylistycznego.Współcześni artyści, zgłębiając istotę sztuki, często w swoich działaniach poszerzają jej granice. Natomiast tworzone przez nich teorie artystyczne pozwalają na dostrzeganie w ich pracy dzieła sztuki. Jednym z inicjatorów takiego podejścia do sztuki był Marcel Duchamp. A.C. Danto pisze na temat Duchampa, że „interesowała go estetyczna nieopisowość ready-mades, pokazał, że skoro były one sztuką, choć nie piękną i bez wątpienia piękno nie mogło stanowić własności określającej sztukę, dostrzeżenie tego faktu wytyczyło ostrą linię podziału między tradycyjną estetyką i dzisiejszą filozofią sztuki (sposobem uprawiania sztuki)” [A.C. Danto, Po końcu sztuki. Sztuka współczesna i zatarcie się granic tradycji, przeł. M. Salwa, Kraków 2011, s. 135]. 3 Alienacja, http://www.britannica.com/ Ebchecked/topic/15408/alienation, [dostęp: 04.03.2015]. 4 Por. A. Żmijewski, Drżące ciała. Rozmowy z artystami, Bytom-Kraków 2006, s. 8. 5 A. Żmijewski, Stosowane sztuki społeczne... , s. 18. 6 Jak zauważa Władysław Tatarkiewicz: „Problemu, czy sztuka powinna być, życiowo, praktycznie użyteczna, nie było wcale w starożytności, gdy pojęciem swym obejmowała też krawiectwo czy stolarstwo. Ale nie było go też później; można sądzić, że powszechny był pogląd taki: sztuka służy pięknu, urodzie życia; ale jeśli doraźnie, praktycznie czy społecznie jest użyteczna, to tym lepiej. Nie jest to jej cel, ale pożądany skutek. Zmieniło się to w XIX wieku, już w pierwszej połowie stulecia; wtedy powstało hasło wyłącznie estetycznych celów i skutków sztuki: sztuka dla sztuki, l’art pour l’art”. W. Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć, Warszawa 1988, s. 36. 7 B. Dziemidok, Główne kontrowersje estetyki współczesnej, Warszawa 2012, s. 148. 8 K. Leśniewicz, Skąd wstyd u artysty – rozmowa z Arturem Żmijewskim, „Przegląd” 2014, nr 9, s. 27. 9 P. Kosiewski, Demokracje – rozmowa z Arturem Żmijewskim, [w:] Żmijewski. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2011, s. 137. 10 Zdaniem Żmijewskiego pewne kroki w tym kierunku poczynili artyści krytyczni lat 90., jednak ich możliwości były ograniczone, a nawet miały negatywny wpływ ze względu na powstałe wokół nich negatywne skojarzenia. Zaliczają się do nich np. wprowadzenie tematów sztuki krytycznej na drodze skandali, sprawy karne artystów, brutalizacja języka sztuki i brutalizacja debat publicznych na temat tej sztuki, posługiwanie się przez polityków, i nie tylko przez nich, strategiami artystycznymi (jako przykład przywołać można transgresywne działanie Daniela Olbrychskiego podczas wystawy Naziści w Zachęcie, kiedy to aktor przeciął szablą wystawione prace, innym tego typu działaniem, które również miało miejsce w Zachęcie, było zniszczenie, przez posła Ligi Polskich Rodzin Witolda Tomczaka instalacji Dziewiąta godzina Maurizia Cattelana, która przedstawiała Jana Pawła II przygniecionego meteorytem). 11 K. Leśniewicz, Skąd wstyd u artysty..., s. 28. 12 A. Żmijewski w rozmowie z J. Sławińską, http://www.polskieradio.pl/7/160/ Artykul/743647,Artur-Zmijewskiartysta-za-ostry-dla-Berlina, [dostęp: 03.04.2014]. 13 P. Bürger, Teoria awangardy, przeł. J. Kita-Huber, Kraków 2006, s. 15. 14 Zob. E. Domańska, M. Loba, red., French Theory w Polsce, Poznań 2010. 15 M. Foucault, Nadzór i kara, przeł. T. Komendant, „Literatura na Świecie” 1988, nr 6, s. 273. 16 Michel Foucault, Podmiot i władza, przeł. J. Zychowicz, „Lewą Nogą” 1998, nr 9, s. 188. 17 Tamże, s. 187. 18 „Istnieją dwa znaczenia słowa «podmiot»: zgodnie z pierwszym podmiot jest «poddany» komuś innemu za sprawą odpowiednich metod uzależnienia i kontroli, zgodnie z drugim – przykuty do swej tożsamości przez własne sumienie bądź samowiedzę. Obydwa wskazują na formę władzy, która ujarzmia i czyni poddanym”. Tamże, s. 178. 19 Tamże, s. 187. 20 Tamże, s.190. 21 L. Althusser, Ideologie i aparaty ideologiczne państwa, przeł. A. Staroń, „Nowa Krytyka”, https://nowakrytyka.pl/ spip.php?article374, [dostęp: 21.01.2015]. 22 Tamże. 23 Tamże. 24 Zob. E. Laclau, C. Mouffe, Hegemonia i strategia socjalistyczna. Przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej, przeł. S. Królak, Wrocław 2007. 25 „Fakt, że każdy przedmiot konstyuowany jest jako przedmiot dyskursu nie nic wspólnego z problemem świata zewnętrznego wobec myśli ani z opozycją realizm – idealizm. Trzęsienie ziemi czy spadająca cegła są niewątpliwie zaistniałymi zdarzeniami w takim sensie, że zachodzą tu i teraz, niezależnie od naszej woli. Jednak to, czy ich charakterystyka przedmiotowa konstruowana jest w kategoriach «zjawiska naturalnego» czy „wyrazu Bożego gniewu” zależy od ustrukturowania pola dyskursywnego. Zaprzeczamy zatem nie istnieniu tego rodzaju przedmiotów w sferze zewnętrznej wobec myśli, lecz tezie, że mogłyby one ukonstytuować się jako przedmioty poza wszelkimi dyskursywnymi warunkami pojawiania się”. Tamże, s. 115. 26 „Antagonizmy nie są relacjam obiektywnymi, ale relacjami ujawniającymi granice jakiejkolwiek obiektywności. Społeczeństwo jest zorganizowane wokół tych granic i są one granicami antagonistycznymi”. E. Laclau, C. Mouffe, Hegemonia a strategia socjalistyczna, przeł. M. Gudla, [w:] Współczesne teorie socjologiczne; red. A. Jasińska-Kania, L. Nijakowski, J. Szacki, Warszawa 2006, s. 837. 27 Tamże, s. 838. 28 Tamże,. s. 842. 29 Przykładowo demonstracja antyaborcyjna odbywała się w duchu katolickim, dlatego na filmie widzimy, że zgromadzeni przeciwnicy aborcji przynieśli ze sobą oprócz flag Polski krzyże, obrazy Matki Boskiej i Chrystusa. Odbyli również drogę krzyżową, na której odczytywane były wyznania dziecka umierającego w czasie aborcji, na transparentach widniały hasła, np.: „Broń życia poczętego do naturalnej śmierci”, „Polsko, odnów w Europie cywilizację życia”. Natomiast na demonstracji feministycznej rozdawane były „Wiadomości Feministyczne”, powiewały tęczowe flagi, nie zabrakło także polskich barw narodowych, banerów z hasłami typu: „Homofobia to się leczy”, „wolność równość”. Na odbywającej się w tym samym czasie antymanifestacji pobrzmiewały okrzyki: „Warszawskimi ulicami idzie marsz ze zboczeńcami”, „Feministki to nazistki”, „Lepiej słuchać się biskupów niż pedałów i komuchów”, „Aborcyjny holocaust”, dominowały barwy czarno-czerwone i biało-czerwone. Każda z grup wykształca zatem swoistą stylistykę, dzięki której jest rozpoznawalna i która ją spaja. 30 C. Mouffe, Agonistyczne przestrzenie publiczne i polityka demokratyczna, przeł. J. Maciejczyk, http://recyklingidei.pl/mouffeagonistyczne-przestrzenie-publicznepolityka-demokratyczna, [dostęp: 25.03.2014]. 31 C. Mouffe, Polityczność. Przewodnik Krytyki Politycznej, przeł. J. Erbel, Warszawa 2008, s. 23. 32 A. Kowalska, Żmijewski: Nie jestem emerytem sztuki krytycznej, http://wyborcza.pl/1,94899,6511621,Zmijewski__Nie_ jestem_emerytem_sztuki_krytycznej. html#ix z2x 59HH0X3, [dostęp: 04.03.2014]. 33 Przegląd różnych sposobów definiowania i cech wyróżniających owej sztuki podaje Agnieszka Wołodźko w pracy: Sztuka partycypacyjna krajach skandynawskich w latach 1990–2010, Poznań 2013, s. 5–8, http://www.laznia.pl/ czytelniaart,140,agnieszka_wolodzko_ sztuka_partycypacyjna_w_krajach_ skandynawskich_w_latach_1990_2010. html, [dostęp: 02.03.2015]. 34 K. Dzieweczyńska, Moja kuratorska relacja z przebiegu realizacji pleneru rzeźbiarskiego „Pamiątka z Celulozy” zainicjowanego przez Artura Żmijewskiego, s. 2, http://www.karinadzieweczynska.pl/ publikacje.html, [dostęp: 28.03.2015]. 35 Hervé Fischer – artysta multimedialny, twórca sztuki socjologicznej (1971), ukończył École Normale Supérieure uzyskując tytuł licencjata filozofii, a następnie doktora socjologii. Przez wiele lat wykładał socjologię komunikacji i kultury na Sorbonie, jak również działał artystycznie. Jego najnowszy projekt to tweet art (2011) [http://www.hervefischer.com/index. cfm?lng=en&, (04.03.2015)]. 36 Cyt. za ulotką wydaną przy okazji wystawy J.-P. Thenota w galerii Maximal Art, 1981. Cytat podaję za: G. Dziamski, Awangarda po awangardzie, od neoawangardy do postmodernizmu, Poznań 1995, s. 17. 37 Tamże, s. 16. 38 „Za czasów władzy komunistycznej Celuloza była jednością, dziś zaś jej dawne tereny zajmowane są przez wiele odrębnych, różnorodnych, niezależnych od siebie firm, które każdego dnia walczą o swój byt na rynku gospodarczym. Nie było więc łatwym i prostym zadaniem znalezienie i wyłonienie spośród nic h, tego zakładu pracy, który chciałby poświęcić swój czas, pracowników, surowce/materiał, narzędzia, maszyny i dodatkowe fundusze, na realizację na terenie swojego zakładu pleneru rzeźbiarskiego, z udziałem artystów, a co więcej – zgodzić się na filmowanie wszystkich posunięć w ramach tegoż pleneru i jednocześnie przy tym wszystkim, prowadzić niezbędną do utrzymania firmy, codzienną swoją produkcję”. K. Dzieweczyńska, Moja kuratorska relacja..., dz. cyt., s. 2. 39 Tamże. 40 Partycypacja. Przewodnik Krytyki Politycznej, red. J. Erbel, P. Sadura, Warszawa 2012, s. 239. 41 Tamże. 42 Zob. N. Bourriaud, Estetyka relacyjna, tłum. Łukasz Białkowski, Kraków 2012. 43 Zob. C. Bishop, Introduction. Viewers as Producers, [w:] Participation: Documents of Contemporary Art, red. C. Bishop, Cambridge 2007, s. 10–17. 44 „This desire to activate the audience in participatory art is at the same time a drive to emancipate it from a state of alienation induced by the dominant ideological order – be this consumer capitalism, totalitarian socialism, or military dictatorship”. C. Bishop, Artificial hells. Participatory Art and the Politics of Spectatorship, London/New York 2012, s. 275. 45 „Dla mnie polityka to nie walka o władzę, ale różnica – między ludźmi, poglądami, rozwiązaniami, projektami teraźniejszości i przyszłości – którą trzeba nieustannie rozgrywać, negocjować, przeżywać”. J. Majmurek, Ludzie uważają, że jestem politrukiem (rozmowa z A. Żmijewskim), [w:] Żmijewski przewodnik.. dz. cyt., s. 218. 46 W jednym z wywiadów, Żmijewski określa swoją polityczną postawę jako lewicową i maskulinistyczną, formułuje również ogólniejsze tezy na temat sztuki: „w sztuce istnieje pewna określona, moim zdaniem dość oczywista tendencja: zachowujemy się i myślimy jak lewica. Możemy mówić o niezwykłym sukcesie lewicowych idei politycznych w sztuce. […] Sympatie polityczne artystów nie są widoczne, choć doświadczenie podpowiada mi, że można je określić jako lewicowe. Zwykle artysta nie wyraża jasno swoich politycznych przekonań, ale są twórcy, którzy interesują się ludźmi wykluczonymi ze społeczeństwa. Poszukiwanie rozwiązań zmierzających do integracji wykluczonych to zadanie lewicy”. [W prawo czy w lewo, szanowni Państwo? – wywiad z Arturem Żmijewskim, kuratorem 7. Biennale Sztuki Współczesnej w Berlinie, http:// www.goethe.de/ins/pl/lp/kul/dup/bku/bku/pl7234542.htm, [dostęp: 03.04.2015.]

Identifiers

ISSN

1733-1528