Utopie poznawcze w świetle naukowego obiektywizmu

• Authors: Marian Grabowski

Title variants

EN

The cognitive utopias in the light of scientific objectivity

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W świecie przeróżnych utopii – zbiorze bytów intencjonalnych, których realne istnienie jest niemożliwe, bo nie da się urzeczywistnić, a jest przez ludzi upragnione – definiuje się w artykule utopie poznawcze. Są to przedstawienia, wyobrażenia, koncepcje, teorie – elementy naukowej, filozoficznej wiedzy o tym, co dla nas jest epistemicznie niedostępne, a co poznać bardzo chcemy. W sferze ludzkich pragnień, utopii poznawczej odpowiada pragnienie całkowitego zrozumienia, ostatecznego wyjaśnienia, zyskania wiedzy apodyktycznie prawdziwej. Dyskutowane są dwa przykłady z fizyki: demona Maxwella, na którym demonstruje się pożytek poznawczy z utopii i teorię podstawową (primary) G. Kane’a, która jest ilustracją utopii poznawczej związanej z pragnieniem ostatecznego wyjaśnienia. Na drugim przykładzie pokazano, jak działa ideał regulatywny poznania, jakim jest obiektywność. Tam, gdzie przeszkody w poznawaniu są po stronie podmiotu (stronniczość, uprzedzenia, fobie), tam obiektywizm jest samoprzezwyciężeniem tego. Jedną z takich przeszkód jest pragnienie ostatecznych wyjaśnień.

EN

In the world of diverse utopias – the assemblage of intentional beings, whose real existence is impossible and cannot be realized, although it is coveted – we define cognitive utopias. These are images, ideas, concepts or theories – the elements of scientific or philosophical knowledge, which is epistemically unavailable to us, but very much sought after. In the world of human cravings, the cognitive utopia responds to a desire of ultimate understanding, a definitive explanation, an apodictically truthful knowledge. The article discusses two examples of this from physics: Maxwell’s demon, which demonstrates the cognitive benefit of utopia, and G. Kane’s primary theory, which illustrates the cognitive utopia associated with the desire for ultimate understanding. In the second example, the operation of the regulative cognition ideal is shown, which is objectivity. Where there are obstacles in understanding, these are frequently on the side of the subject, for example prejudice, partiality or phobia. In these instances, objectivity is the self-conqueror. One of these obstacles is the desire for ultimate explanation.

Keywords

PL

utopie poznawcze; ostateczne wyjaśnienia; teoria wszystkiego; demon Maxwella

EN

cognitive utopias; ultimate explanations; primary theory; Maxwell demon

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Studia Philosophiae Christianae
• Year: 2011
• Volume: 47
• Issue: 3
• Pages: 59-75

Contributors

author

Marian Grabowski

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Teologiczny, Zakład Filozofii Chrześcijańskiej, ul. Gagarina 37, 87-100 Toruń, Poland