Gazownie komunalne Poznania i Lwowa na początku XX w. Próba charakterystyki i porównania ich rozwoju

• Authors: Urbaniak Miron

Title variants

EN

Municipal Gasworks in Poznań and Lwów in the Early 20th Century. An Attempt to Characterize and Compare Their Development

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The Poznań and Lwów gasworks were established in the 1850s; the former being an urban enterprise, the latter a private company. At the beginning of the 20th century, the gasworks and the entire gas infrastructure in Lwów were seriously outdated as compared to Poznań in terms of the volume of production and technology. After the municipalization of the plant in 1898, Galicia’s capital quickly began to reduce a backlog using the effects of technical progress in Europe. As part of the modernization and expansion of both gasworks in the first decade of the 20th century, modern water-gas plants with Humphreys & Glasgow systems were commissioned in Poznań (1900) and Lwów (1906). Moreover, the gas network and public lighting system were intensively developed in both cities. In 1910, 11.3 million cubic meters of gas flowed into the municipal network in Poznań, whereas 6.1 million cubic meters did so in Lwów. The number of gas street lights amounted to 3456 and 3541, respectively. In both cities, major extensions of their gasworks were planned in the very years preceding the outbreak of World War I. In Poznań, the investment was implemented to a large extent during World War I, when a unique and innovative Koppers retort house and a dry-seal gas holder with a capacity of 50 thousand cubic meters were built. In Lwów, due to the Russian occupation of the city between 1914 and 1915, ultimately the works had to be stopped. Due to wartime hardships, the planned Glover-West vertical retort house was eventually replaced by the Dessau vertical retort furnace. The retort house was completed in 1917, but the rest of the investment was finalized in the first years of the Second Polish Republic. Nevertheless, when the Partitions of Poland ended, both gas plants were among the largest and most modern in terms of technology in the country, in which their directors at the time, Hans Mertens in Poznań and Adam Teodorowicz in Lwów, had considerable merit.

Keywords

PL

Lwów; Poznań; gazownia; zakład gazu wodnego; oświetlenie gazowe; XIX w.

EN

Lwów; Poznań; gasworks; water-gas plant; gas street lighting; 19th century

• Publisher: Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Year: 2019
• Volume: 64
• Issue: 1
• Pages: 57–75

Contributors

author

Urbaniak Miron

• Zakład Historii Kultury Materialnej, Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego

References

• Dohnalowa T., Rozwój transportu w Wielkopolsce w latach 1815–1914, Warszawa – Poznań 1976.
• Dr. N. H. Schilling’s Statistische Mittheilungen über die Gasanstalten Deutschlands, Österreichs und der Schweiz sowie einige Gasanstalten anderer Länder, München 1877.
• Dr. N. H. Schilling’s Statistische Mittheilungen über die Gasanstalten Deutschlands, Österreichs und der Schweiz sowie einige Gasanstalten anderer Länder, München 1896.
• Dzieje Poznania w latach 1793–1918, red. J. Topolski, t. 2, cz. 1, Poznań 1994.
• Dziurzyński A., 75-lecie Gazowni Miejskiej w Poznaniu, „Gaz i Woda” r. 11, 1931, nr 12, s. 293–301.
• Gasanstalten. Julius Pintsch Aktiengesellschaft, Berlin 1915.
• Klass von G., 100 Jahre Deutsche Continental Gas-Gesellschaft. Düsseldorf 1855–1955, Düsseldorf 1955.
• Konopka J., Gazownictwo polskie i jego rozwój w świetle liczb i wykresów, Warszawa 1928.
• Kowalczuk M., Rozwój terytorialny miasta, [w:] Miasto Lwów w okresie samorządu, Lwów 1896.
• Łuczak L., W blasku błękitnego płomienia. 150 lat gazowni w Poznaniu, Poznań 2006.
• Mertens H., Über die Licht- und Wasserwerke der Stadt Posen, „Journal für Gasbeleuchtung und Wasserversorgung” r. 47, 1904, nr 36, s. 823–825.
• Pałat Z., Architektura a polityka. Gloryfikacja Prus i niemieckiej misji cywilizacyjnej w Poznaniu na początku XX wieku, Poznań 2011.
• Puchta W., Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie w 1894 roku, Wrocław 2016.
• Sroka T.Ł., Rada Miejska we Lwowie w okresie autonomii galicyjskiej 1870–1914, Kraków 2012.
• Stettiner Chamottefabrik Aktiengesellschaft, vormals Didier. 50 Jahre Aktiengesellschaft 1872–1922, Berlin 1922.
• Teodorowicz A., O rozwoju gazowni we Lwowie, „Przegląd Gazowniczy” r. 1, 1921, nr 1, s. 3–10.
• Teodorowicz A., O rozwoju gazowni we Lwowie, „Przegląd Gazowniczy” r. 1, 1921, nr 2, s. 26–29.
• Urbaniak M., Miejskie zakłady przemysłowe Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Gazownie, t. 2 – Katalog, Łódź 2011.
• Wnęk K., Zyblikiewicz L., Callahan E., Ludność nowoczesnego Lwowa w latach 1857–1938, Kraków 2006.
• Zarzycki A., Poznań. Gazownia w dziejach miasta. Tradycja i współczesność 1856–2012, Poznań 2013.

Identifiers

DOI

10.4467/0023589XKHNT.19.003.10111