Idea bankowości centralnej w ostatnich latach I Rzeczypospolitej

• Authors: Krzysztof Łopuszyński

Title variants

EN

The Idea of Central Banking in Recent Years of the Polish-Lithuanian Commonwealth

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

O potrzebie powołania w Rzeczypospolitej banku narodowego pisał w 1763 r. ks. Stanisław Konarski w dziele O skutecznym rad sposobie. Konieczność zabezpieczenia emisji polskiego pieniądza przybrała na sile w wyniku kryzysu spowodowanego zalaniem krajowego rynku przez polskie monety fałszowane masowo w Prusach. Do dyskusji włączyli się merkantyliści, którzy dostrzegali możliwość utrzymania dobrego polskiego pieniądza w obiegu poprzez wykorzystanie martwych kapitałów w „leżących w skrzyniach depozytów”. Jednak tylko Sejm mógł powołać bank centralny. Pierwsze projekty ujrzały światło dzienne podczas obrad Sejmu Czteroletniego (1788-1792). Spośród nich na szczególną uwagę zwraca projekt znanego warszawskiego bankiera Jędrzeja Kapostasa, który w 1789 r. wydał dzieło O banku narodowym w Polszcze ustanowić się mającym, w roku zaś następnym Planta ułożenia projektu Banku Narodowego. Pieniądze papierowe w Polsce pojawiły się w obiegu w czasie insurekcji kościuszkowskiej. W tym celu utworzono Dyrekcję Biletów Skarbowych, która emitowała tzw. asygnaty. Przetrwały one do upadku powstania. Wraz z III rozbiorem Polski zanikła również dyskusja na temat utworzenia banku centralnego.

EN

On the need to establish a national bank in the Republic, in 1763, Fr. Stanislaw Konarski in his work On Effective Radical Method. The necessity of hedging the issue of Polish money has grown in strength as a result of the crisis caused by the flooding of the domestic market by Polish coins counterfeited in Prussia. The mercantilists joined the discussion, who saw the possibility of maintaining good Polish currency in circulation by using dead capital in “deposit boxes”. However, only the Sejm could appoint a central bank. The first projects saw daylight during the Four Year Sejm (1788-1792). Of particular note is the project of the well-known Warsaw banker Jędrzej Kapostas, who in 1789 published a work entitled About the National Bank in Poland to establish itself, in the following year Planta’s National Bank project. Paper money in Poland appeared in circulation during the Kościuszko insurrection. For this purpose, the Taxi Ticketing Directorate was established. vouchers. They survived until the uprising collapsed. With the third partition of Poland, the discussion on the establishment of the central bank also disappeared.

Keywords

PL

historia bankowości; bank centralny; Sejm Czteroletni; pieniądz papierowy; bankierzy

EN

history of banking; central bank; Four Year Sejm; paper money; bankers

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Nauk Prawnych
• Year: 2018
• Volume: 28
• Issue: 3
• Pages: 101-112

Contributors

author

Krzysztof Łopuszyński

• Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie

References

• Buczkowski Tomasz J., Nowak Henryk: Bank Polski 1828-1928 dla upamiętnienia stuletniego jubileuszu otwarcia, Warszawa: Drukarnia Banku Polskiego 1928.
• Buczkowski Tomasz J.: Pieniądz i kredyt w okresie rozbiorów, [w:] Tomasz J. Buczkowski, Henryk Nowak, Bank Polski 1828-1928 dla upamiętnienia stuletniego jubileuszu otwarcia, Warszawa: Drukarnia Banku Polskiego 1928, s. 3-30.
• Grodek Andrzej: Idea Banku Narodowego (Geneza Banku Polskiego 1763-1828), Warszawa: Szkoła Główna Handlowa 1936.
• Jezierski Andrzej, Leszczyńska Cecylia: Bank Polski SA 1924-1951, Warszawa: Narodowy Bank Polski 1994.
• Jezierski Andrzej, Leszczyńska Cecylia: Historia gospodarcza Polski, Warszawa: Wydawnictwo Key Text 2001.
• Karpiński Stanisław: Zasady działalności banków i zarys historyczny głównych epok ich rozwoju, Warszawa: E. Wende i Sp. 1898.
• Kokociński Lech: Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, Warszawa: Rosikon Press 1996.
• Korzon Tadeusz: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta 1764-1794, t. III, Kraków: Księgarnia L. Zwolińskiego i Spółki 1884.
• Kosieradzka Eliza: Geneza banku centralnego na ziemiach polskich, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia, sectio G (Ius) LXIII (2016), nr 1, s. 41-60.
• Kras Ireneusz: Ewolucja polskiego systemu bankowego, Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne 13 (2006), nr 2, s. 187-214.
• Ku pożytku dobra wspólnego. Historia pieniądza, finansów i bankowości spółdzielczej, red. A. Bochen, Bydgoszcz: Quixi Media 2015.
• Leszczyńska Cecylia: Polska bankowość centralna 1828-1989 Bank Polski, Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, Bank Polski S.A., Narodowy Bank Polski, [w:] Bankowość centralna od A do Z, red. R. Kokoszczyński, B. Pietrzak, Warszawa: Narodowy Bank Polski 2007, s. 27-64.
• Leszczyńska Cecylia: Zarys historii polskiej bankowości centralnej, Warszawa: Wydawnictwo Narodowy Bank Polski 2010.
• Łagiewski Cezary: Bankierstwo w dawnej Polsce i w epoce stanisławowskiej, [w:] Dzieje gospodarcze Polski porozbiorowej w zarysie, red. S.A. Kempner, t. I, Warszawa: Druk K. Kowalewskiego 1920, s. 57-68.
• Morawski Wojciech: Historia bankowości na ziemiach polskich. Od Piotra Skargi do Andrzeja Kapostasa, [w:] http://mowiawieki.pl/templates/ site_pic/files/HistoriaBankowosciNaZiemiachPolskich_01.pdf [dostęp: 18.04.2017].
• Morawski Wojciech: Słownik historyczny bankowości polskiej do 1939 roku, Warszawa: Wydawnictwo „Muza” 1998.
• Sosnowska-Łozińska Magdalena: Geneza, powstanie i działalność Banku Polskiego w latach 1828-1885, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Prawnicza 53 (2009), s. 179-196.
• Stolarska Agnieszka: Bankowość centralna w Polsce. Lata 1828-1989, Lublin: Wydawnictwo Werset 2016.
• Stroynowski Andrzej: Kształtowanie się stronnictwa republikańsko-kołłątajowskiego w Sejmie Czteroletnim w toku walki o reformę królewszczyzn, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 3 (1981), s. 3-25.

Identifiers

DOI

10.18290/rnp.2018.28.3-7