Fragmenty koncepcji protofizycznej Immanuela Kanta

• Authors: Janusz Sytnik-Czetwertyński

Title variants

EN

Fragments of Immanuel Kant's protophysical conception

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Protofizyka Kanta powstawała głównie w okresie przedkrytycznym. Jej wykład rozpoczynają Rozważania nad rzeczywistą miarą sił żywych. Jednak najistotniejszym dziełem protofizycznym jest Monadologia fizyczna. Monadologia fizyczna jest koncepcją odwołującą się bardziej do metafizyki dogmatycznej, niż krytycznej. Oponentami są tu Newton i Leibniz. Monadologia fizyczna jest ogniwem pośrednim między koncepcją wczesną a krytyczną. Dopełnieniem protofizycznych przemyśleń Kanta jest jego dysertacja habilitacyjna. Praca stanowi zwięzłą próbę rekonstrukcji tego systemu. Kant o tyle podejmował wątki, których nie rozwinęli poprzednicy (np. na łamach Medytacji nad materią ognia próbował wyznaczyć czym jest eter – czego nie podał Newton, na łamach rozprawy O mierzeniu sił żywych próbował zaś ustalić prawo mierzenia sił żywych – czego nie podał Leibniz), o ile było mu to potrzebne do przygotowania systemu alternatywnego. Zdefiniowanie pojęcia eteru pozwoliło np. rozstrzygnąć problem punktowego bądź nie) charakteru materii, jaki problem współoddziaływania (bądź nie) ciał na odległość. Pojęcie to było więc kluczowe dla uporządkowania systemu. Z kolei próba wyprowadzenia zasady działania sił żywych miała porządkować sferę aktywności w świecie. Uwierzytelniała prawa mechaniki, dynamiki, kinematyki itd. Ostateczną próbą przezwyciężenia koncepcji poprzedników było tworzenie własnego projektu nowej fizyki, czego pierwszą częścią (jak wskazuje tytuł) miała być Monadologia fizyczna.

EN

Kant developed his protophysics mainly during his precritical period. His first presentation of it is found in Thoughts on the True Estimation of Living Forces. However, the most important work of his protophysics is Physical monadology. Physical monadology is a conception that is more closely connected with dogmatic than with critical metaphysics. His principal adversaries here are Newton and Leibniz. Physical monadology is an immediate link between his early critical conception and his later critical ideas. The culmination of his protophysical inquiries is his habilitation dissertation, which is an attempt to reconstruct this system concisely. Insofar as they were necessary for his alternative system, Kant considered problems that had not been taken up by his predecessors. For example, in his Meditations of fire he tried to point out what the ether was, something which Newton had not considered, while in his Thoughts on the True Estimation of Living Forces he attempted to establish a law for measuring living forces, which Leibniz, in turn, had not taken up. Defining the notion of ether made it possible to decide whether matter was punctual or not and to establish the nature of the mutual influence of the material elements. This notion was thus crucial for organizing the system. Furthermore, his attempt to establish the law governing the living forces was, in turn, intended to put in order the whole domain of activity in the world and was necessary to ground the principles of mechanics, dynamics, kinematics, etc. The final attempt to overcome the conceptions of his predecessors was the creation of his own project of a new physics, the first part of which was the Physical monadology.

• Publisher: Instytut Filozofii - Uniwersytet Jagielloński
• Journal: Diametros
• Year: 2008
• Issue: 17
• Pages: 60-69

Contributors

author

Janusz Sytnik-Czetwertyński

References

• Boscovich [1922] – R. J. Boscovich, Theoria philosophiae naturalis, trans. R. Steward, New York 1922.
• Broad [1975] – C. D. Broad, Leibniz: An Introduction, Cambridge 1975.
• Ćuljak [1922] – Z. Ćuljak, Nastanak Boskoviceve filozofije prostora i vremena, Zagreb 1922.
• Dadic [1990] – Ź. Dadic, Ruder Boskovic, Zagreb 1990.
• Descartes [1960] – R. Descartes, Zasady Filozofii, tłum. I. Dąmbska, Warszawa 1960.
• Gill [1941] – H. V. Gill, Roger Boscovich, S. J. (1711-1787): forerunner of modern physical theories, Dublin 1941.
• Grotowski [1932] – M. Grotowski, Newton, Poznań 1932.
• Hall, Hall [1962] – A. R. Hall, M. B. Hall, Unpublished Scientific Papers of Newton, London 1962.
• Ingarden [1987] – R. W. Ingarden, Spór o istnienie świata, tłum. D. Gierulanka, Warszawa 1987.
• Kant [1938a] – I. Kant, Meditations of fire, trans. L. Beck, [w:] American University Series V, Philosophy, vol. 9, New York 1938.
• Kant [1938b] – I. Kant, Physical Monadology, trans. L. Beck, [w:] American University Series V, Philosophy, vol. 9, New York 1938.
• Kant [2000] – I. Kant, Pisma przedkrytyczne, tłum. J. Domański, Toruń 2000.
• Koch [1934] – L. Koch, Jesuiten Lexikon. Die Gesselschaft Jesu einst and jetzt, Padenborn 1934.
• Leibniz [1969] – G. W. Leibniz, Wyznanie wiary filozofa, tłum. S. Cichowicz, Warszawa 1969.
• Leibniz [1988] – G. W. Leibniz, Korespondencja z Antoine’em Arnauldem, tłum. S. Cichowicz, Warszawa 1988.
• Leibniz [1994] – G. W. Leibniz, Pisma z teologii mistycznej, red. J. Perzanowski, tłum. M. Frankiewicz, Kraków 1994.
• Leibniz [1995] – G. W. Leibniz, Główne pisma metafizyczne, tłum. S. Cichowicz i J. Domański, Toruń 1995.
• Leibniz [1999] - G. W. Leibniz, Pisma z metafizyki natury, tłum. M. Olszewski i K. Krauze-Błachowicz, Toruń 1999.
• Macan [1987] – I. Macan, The Philosophy of science of Ruñer Boskovic: proceedings of the symposium of the Institute of Philosophy and Theology, ed. I. Macan, Zagreb-New York 1987.
• Marković [1950] – Z. Marković, Grada za źivot i rad RudŜera Boskovića, Zagreb 1950.
• Markovic [1968] – Z. Marković, Rude Bosković, Zagreb 1968.
• Mates [1986] – B. Mates, The Philosophy of Leibniz. Metaphysic and Language, New York 1986.
• Nedeljkovic [1966] – D. Nedeljkovic, Kretanje i relativnost u Boskovicevom „novom svetu”, Cambridge 1966.
• Newton [1721] – I. Newton, Optics, London 1721.
• Newton [1726] – I. Newton, Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, ed. E. Halley, London 1726.
• Petranović [1969] – B. Petranović, A Boscovich’s Theory of nature, Beograd 1969.
• Petrović [1888] – D. Petrović, Źivot i ocjena djela Rugjera Josipa Bośkovića, Zagreb 1888.
• Perzanowski [1988] – J. Perzanowski, Byt, „Studia filozoficzne”, nr 6-7, Warszawa 1988.
• Perzanowski [1994] – J. Perzanowski, Teofilozofia Leibniza, [w:] Leibniz [1994].
• Perzanowski [2004] – J. Perzanowski, Protofizyka, tekst niepublikowany.
• Stipanic [1984] – E. Stipanic, Ruder Boskovic, Dećje novine, Beograd 1984.
• Stróżewski [2004] – W. StróŜewski, Ontologia, Kraków 2004.
• Weyl [1997] – H. Weyl, Symetria, Warszawa 1997.
• White [1961] – L. L. White, Roger Josip Boscovich S.J., 1711-1787: studies of his life and work on the 250th anniversary of his birth, London 1961.
• Witkiewicz [1974-78] – S. I. Witkiewicz, Pisma filozoficzne i estetyczne, Warszawa 1974-78.
• Witkiewicz [2002a] – S. I. Witkiewicz, Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia, Warszawa 2002.
• Witkiewicz [2002b] – S. I. Witkiewicz, Spór o monadyzm. Dwugłos polemiczny z Janem Leszczyńskim, Warszawa 2002.
• Zenko [1983] – F. Zenko, Aristotelizam od Petrica do Boskovica: ogledi o starijoj hrvatskoj filozofiji, Zagreb 1983.

Identifiers

DOI

10.13153/diam.17.2008.311